Уметникот и публиката

30.07.2014 08:16
Уметникот и публиката

1.

Бидејќи во случајов најчесто говориме за монументалната (споменичката) скулптура како сегмент на јавната уметност, неопходно е да се согледаат, барем делумно, аспектите на односот на македонскиот уметник и публиката, односно неговиот однос (особено) кон македонската публика. Зошто потенцирам особено кон македонската публика? Зашто (пре)често сум бил сведок на неговото однесување и кон публиката и кон сопствената уметност надвор од границите на нашата земја, а и на негови претставувања во земјата. Има разлика, суштествена, но тоа е друга тема. Или можеби не е? Можеби тука се крие коренот на дистинкцијата за „недоволно писмената нација“ дома и онаа другата, „белосветската“, која што е писмена и го разбира нивното длабокоумно творештво? Како и да е, и тоа е аспект што во некоја друга прилика вреди да биде разгледан.

Оттука, ако еден уметник денес, или група уметници – зашто е неправедно сите македонски уметници да се подведат под знакот за равенство – паралелно негува (најмалку) двоен творечки идентитет, логично се наметнува и прашањето кој идентитет (или уметност) е за која, и каква публика? Повторно ќе го земам за пример могу пати спомнатиот Аџиевски (зашто немам подобар), кој се воодушевува: „Пред некој ден видов невеста што се фотографира кај споменикот…“! И ова не е првпат некој уметник или возљубеник во новата сценографија на градот да го потегнува ова како некаков аргумент на вредност. Некои од можните прашања се: дали е токму тоа репер за квалитет; дали е битно што била невеста, а не некоја обична скопска девојка, или не дај боже некоја од оние покрај МКЦ; дали во уметноста денес станува збор само за допаѓање, или постои и нешто посуштествено, итн.? Впрочем, деновиве и еден директор на некое од јавните комунални претпријатија изрази големо задоволство што покрај одделни цветни асамблажи во градот луѓето застануваат и – се фотографираат! Значи: тоа ли ќе биде мерилото?

2.

Ако реално постои комлексен однос во јавната сфера, а постои, секако, во многу сегменти, сепак можеби најкомплексен е односот уметник / уметност – публика. И тоа не само заради докажливата растегливост на обата поими, туку и заради многу други нешта. Особено кај публиката, зашто кај уметноста и така сите работи се комлицирани. Многумина сметаат дека нивниот однос е интерактивен: уметноста влијае на публиката, публиката влијае на уметноста!

Па во тој контекст, ниту можеме ниту треба на публиката да ѝ се одземе правото да биде активен чинител во процесот на формирањето на некакво, главно јавно, мислење. И тоа право никој нема право да ѝ го одземе. Затоа, во современите културолошки студии публиката е многу повеќе од само група луѓе која што пасивно посматра односно прима „пораки“, во случајов пораки од уметникот низ неговата уметност. Или што и да е тоа што тој го нуди. Уште проучувањата на Морли и Стивенсон ја сменија перцепцијата за публиката како само прост „читател“, во еден поинтегриран концепт на публика како „консумент“. Што ќе рече дека публиката е партиципиент во процесот и нејзините реакции се важни не само за процесот туку и за (судбината на) резултатот. (Иако ние, по обичај, на дело докажуваме дека реакциите на публиката – јавноста, или нејзин голем дел – воопшто не нè интересираат, и тоа токму во контекстот на оваа тема!).

Но, ако ваквите тези потенцирано се апсолутизираат, се доаѓа до (неточната) равенка дека и уметничкото дело зависи од ставот на публиката. Односно, како и обично, и во овој контекст уметноста се издвојува, т.е. не подлежи на истите квалификативи во однос на публиката. Поточно, односот уметник / уметност – публика е, изгледа, посложен од другите, односно поставува (пре)многу прашања – на пример: што е тоа уметност? – за коишто е потребен многу поголем простор, Или, сведено на неколку битни поенти, тоа оди вака. На пример, дали уметничките дела нужно инволвираат некаков однос со публиката? Се разбира, многумина би одговориле позитивно. Но тогаш се поставува ново прашање, односно се наметнува потребата дефиницијата на уметноста да се согледува и низ овој однос со публиката. Бердсли (M. Beardsley) инсистира дека уметничкото дело свесно предизвикува естетско искуство кај публиката. Гудман (N. Goodman) вели дека уметничкото дело му соопштува еден вид разбирање на гледачот, додека пак за Данто (A. Danto) уметничкото дело е „изјава“ до уметничкиот свет. И повторно, и повторно, повеќето вакви разбирања еднонасочно водат до „основното“ прашање: што е уметноста, односно нејзината дефиниција се обидуваат да ја објаснат (и) низ призмата на публиката. Се разбира, тоа е погрешно прашање, нешто како она за кокошката и јајцето. Како што наведува Зангвил, односот со публиката не игра никаква улога во рационалното објаснување на уметничкиот процес. Или, на пример, еден од минимумите што ни е потребен за објаснувањето на уметноста е интенцијата да се создадат уметнички креации! Или, понатаму, фактот дека многу уметнички дела не биле, не се, наменети за каква и да е публика, итн. Оттука и тврдењето дека уметноста и публиката имаат мноштво интересни взаемни врски, но не и во утврдувањето на тоа дали нешто е уметност или не. Уметноста дефинитивно постои и без публиката!

3.

Од друга страна, не можеме да одречеме дека на уметникот му е важно мислењето на публиката. Некому повеќе, некому помалку. Ние можеме да се прашуваме дали, на пример, на еден Сезан му било битно дали публиката ќе ја разбере неговата намера за воспоставување на апсолутна автономија на сликата? И дали воопшто ја имал на ум таа „публика“? И дали, кога публиката со (првично) чудење ги гледала неговите дела, тој понатаму се откажал од неговите истражувања? Се разбира – не.

Од друга страна, некои уметнички искази (безмалу) целосно зависат од учеството на публиката, како на пример проектот на Марина Абрамовиќ „Уметникот е присутен“. Но, повторно, колку и да е впечатливо да се гледаат реакциите на публиката, да се гледа односот уметник – публика, публиката не е таа што оценува дали тука станува збор за уметничко дело или не. Публиката учествува или не учествува, го прифаќа делото или не го прифаќа, но никогаш и никаде не утврдува дали делото е уметност или не! Уметничкото дело зависи од публиката (и) во пазарна смисла, и таа зависност често е „смртоносна“ (како во нашиот случај), но не е пресудна за инхерентните вредности на делото.

Оттука, ако сме на чисто дека односите помеѓу уметникот / уметноста и публиката се битни и комплексни, но никако суштествени за утврдувањето на поимот уметност, па дури и дека бројноста или кој и да е друг фактор поврзан со публиката не е мерило за уметничноста на уметноста, тогаш остануваат целосно нејасни „упатствата“ на Аџиевски од типот: „На крајот доколку некој не е убеден во ова што јас го напишав, нека појде кај споменикот и нека провери на лице место… “. Што сака уметникот да каже, да провериме – што? Дека околу споменикот има многу луѓе? Добро, и? Тоа треба да е мерило за нешто? На пример, за квалитетот на неговото „дело“? Или дали можеби некој му се поклонува на тој и таков споменик? Па дури и да го прави тоа, каков аргумент би било тоа или што треба тоа да ни каже? И дали истиот став го има уметникот и за неговите други дела, оние од типот на „Архитектурата на агресијата“, од „Трилогијата“ итн., оние коишто, објективно, публиката баш и не ги гледаше како блиски? Дали уметникот ќе сака што побргу да ги заборави тие дела? Ќе ги брише ли и од биографијата?

4.

Според тоа, битно за нас сега е прашањето: кому му се обраќа овој и ваков (деперсонализиран) македонски уметник денес? Ако воопшто, се разбира, некому се обраќа. Но, според многу изјави, кратки, нејасни но во тој контекст разбирливи, безмалу сите уметници се задоволни од своите дела и нивната комуникација со публиката. Тоа, впрочем, се најчестите зборови и низ медиумите кога се опишува (не само) нашиот однос кон овие конкретни дела, подразбирајќи дека штом луѓето се движат околу овие дела, штом се фотографираат пред нив, тогаш тие ги сакаат, ги почитуваат, ги прифаќаат. Што ќе рече дека тој дел од публиката, наклонета кон тој тип уметност, лесно и добро комуницира со нив. И јас тоа не можам да го негирам, ниту сакам, зашто и самиот сум бил сведок на таа взаемна „љубов“!

Но, од друга страна, каква е комуникацијата на овие уметници и нивната друга уметност со другата публика? Поточно, кога Наневски ги создава(ше) неговите, на пример „50 или 50“, или Башевски неговите впечатливи (иако со дискутабилна „оригиналност“: Ron Mueck, Sam Jinks и др.) полиестерски скулптури, или… кога Рамичевиќ ги работеше „Јарболите“, на пример… која и каква публика претпоставуваа? Дали на нивните изложби на едната уметност доаѓа една публика, а другата уметност – онаа „монументалната“ – ја гледа некоја друга публика? И се фотографира пред неа? А пред првата – не? Или, можеби, оваа втората не ја сметаат за уметност? И која од двете сега треба да се смета за нивна прва, а која за втора уметност? Дали во оние случаи, кога ја создаваат и изложуваат нивната прва уметност, дали на ум имаат некоја друга публика, некој тип на „идеална публика“, како што вели Зангвил. Онаа идеална публика која што не се фотографира пред нивните дела, но ги гледа со доза на почит и можеби ужива во нив, и која што, можеби, би посакала да има некое нивно дело дома?! И според која уметност – првата или втората – би требало да ги оценува критиката и историјата на уметноста? И кои се тие всушност: првите или вторите?

5.

Ама, „не лези враже“ велат Србите, па омилениот Аџиевски ќе се испушти: „Но, некои жени-пуританки беа навредени од таа постапка, и ја извојуваа својата битка, и на културата ѝ се накалеми субкултура…“. Е тие „некои жени пуританки“, сигурно дел од оние што се сликаат пред неговиот споменик, а можеби и некоја од невестите, во даден миг го покажуваат вистинското лице: не сакат да го гледат неговиот „уметнички експеримент“ наречен гол Прометеј! Таа иста „публика“, токму онаа која што тој нè упатуваше да ја проверуваме околу неговиот споменик, веќе не е омилената му публика зашто нашла замерка на неговото дело. Барале да го облече Прометеј. И таа иста публика, која што еднаш е добра, а после е лоша, одеднаш станува дури и – субкултура?!

И повторно имаме проблем со „критериумите“ на македонскиот уметник: публиката е еднаш ваква, после е онаква, еднаш е култура, после е субкултура. Но не е само тоа. Мислам дека сега, на некој начин, се разрешува и заблудата во која што, можеби и несакајќи, бевме доведени. Сега ни е појасно која публика е таа што се фотографира и се вртка околу неговиот споменик. Зашто, едната публика – да ја наречеме „А“, каде што ја вклучувам и стручната публика – е веројатно онаа публика која ги преферира неговите други, постари дела. И оваа публика „А“ не наоѓаше такви забелешки на неговиот споменик, зашто впрочем и не сакаше да му обрнува сериозно внимание, а тук-таму потенцираше, ако беше прашана, дека (колоквијално) – не ѝ се допаѓа. Таа публика „А“ не беше вознемирена од голиот Прометеј, зашто не му обрнуваше такво внимание.

Тогаш значи дека некоја втора публика – да ја наречеме публика „Б“ – е таа која што барала Прометеј да се облече. Токму таа публика „Б“, која што очигледно таму се фотографира и не сака на фотографиите да стои покрај голиот Прометеј, токму тој тип на публика барала истиот да биде облечен. И токму таа публика, онаа што му го сака делото и се фотографира пред него, е таа субкултурна публика на која што уметникот ѝ се обраќа? И токму тој тип публика треба да ни биде репер за вредноста во уметноста, за квалитетите на македонската монументална уметност денес, за начинот на восприемање на делото преку фотографирањето пред него или седењето на клупите околу него?

6.

Што и да се каже понатаму како квалификација за однесувањето на македонскиот уметник денес може да прозвучи престрого и обвинувачки. А за тоа навистина нема потреба. Зашто секој се справува со сопствените проблеми на свој начин, Тие го одбрале нивниот, којшто нам може да ни изгледа полесен, а ним потежок начин. И не дека историјата на уметноста не запишала и такви творечки недоумици, со неизвесни разрешници. Иако, за волја на вистината, не така долгата историја на македонската ликовна уметност не забележала баш вакви творечки дилеми и паралелизми. Но, новите времиња носат нови прашалници, творечкото милје никогаш не е статично. Без оглед што некому, како на потписникот на овие редови, ова може да му заличи на ригидно враќање длабоко назад, на двоен морал и целосно губење на идентитетот на уметникот денес. Други, а веќе имаме и такви кои оправдуваат буквално сè, можеби ќе кажат дека и тоа е – постмодерна?! Но, што сè се изнаслушавме последниве години…

Извор: teodosievskiumetnost.wordpress.com
Слики: Дејвид Ирвин

Слични содржини

Општество / Јавни простори / Култура / Уметност
Општество / Став / Култура
Став / Култура
Став / Култура / Филм
Став / Култура
Став / Култура

ОкоБоли главаВицФото