Крај на новинарството какво што го знаеме или иднината на новинарството

27.01.2015 02:44
Крај на новинарството какво што го знаеме или иднината на новинарството

Претскажување – каква е иднината на новианрството? Lady and the fortune teller, New Orleans, LA. Фото; rickz, 2005

 

На повеќе начини, 2013 година, како и почетотокот на минатата година, донесоа нова енергија во медиумската индустрија каква што не сме виделе еден подолг период. Иако искушенијата и предизвиците на транзицискиот период од традиционалното новинарство, засновано на печетарската технологија и на радиотелевизиските бранови, сѐ уште не се надминати, трендовите и карактеристиките на една нова медиумска ера, поткрепена со дигиталната технологија и со мобилните комуникации, најавија еден нов оптимизам, односно нова надеж за иднината на новинарството.

Сега е време да зборуваме за крајот на едното и за почетокот и за иднината на новиот журнализам.

Дигиталните играчи се појавија на сцената. Донесоа нов технолошки „ноу-хау“, свежи пари од глобалниот рекламен колач и презентираа нови медиумски таленти, кои поседуваат малку поинакви, или неопходно дополнителни вештини, соодветни за потребите и на индустријата, но и на информациските потрошувачи.

Оваа лекција ја пишуваме врз основа на трендовите регистрирани, главно, во другите земји, но во вториот дел ќе се обидеме да препознаеме како тоа се отсликува во Македонија, односно, да бидеме искрени, ќе анализираме што е тоа што не дозволува така едноставно пресликување на механизмите за стартап на медиусмките бизниси кај нас, врз една нова пазарна и философска платформа.

СВЕТ: МЕДИУМСКАТА ИНДУСТРИЈА ПРЕД НОВ ПОЧЕТОК

„Баз фид“ (BuzzFeed), кој некогаш беше заробеник на концептот „клик по секоја цена“, главно поврзан со сензационалистички и скандалозни содржини и повикувачки наслови, денеска има 170 вработени, вклучувајки и новинари како Марк Скуфс, добитник на наградата Пулицер. За „Баз фид“ (BuzzFeed), Џон Стајгер, основачот на „Про публика“ (ProPublica), уште еден од новите медиумски формати кои својата концепција ја пронајде во новинарството од јавен интерес, вели дека е место во кое тој би сакал да работи доколку биде повторно млад. „Мешејбл“ (Mashable), некогашниот блог, сега има 70 вработени и, покрај интернационалното издание, издава и уште две изданија – австралиско и британско. За главен уредник го трансферираше заменикот на главниот уредник на „Њујорк тајмс“, Џим Робертс. Од неодамна, Езра Клајн, уште еден главен уредник на уште еден традиционален медиум, замина на истата позиција во „Вокс медија“ (Vox Media) за да отвори една сосема нова медиумска перспектива која ја нарекоа explanatory journalism, објаснувачко новинарство.

Buzz Feed News. Фото: buzfeed.com, скриншот

Ако го посетите овој линк кој ве води на една сторија која ги бара одговорите на прашањата зошто паѓа цената на нафтата, веднаш ќе ви стане јасно како досега познатите одделни формати на мултимедијалност и на интерактивност, сега се обединети во една нова креативна платформа соодветна на глобалните трендови што го карактеризираат новиот, Web 3.0, концепт.

Сите компании што ги спомнавме се веќе успешни и етаблирани дигитални брендови – изградени околу инстиктивното познавање на технологијата, и сите тие пронајдоа нови, свежи пари за да ги направат новите информациски концепти функционални, оперативни и самоодржливи.

Новиот подем на медиумската индустрија го препознаа, кои други, ако не Џеф Безос (Амазаон), Џон В. Хенри (Бостон глоуб) и Пјер Омидиар (И-беј/eBay). Тие ги инвестираат нивните пари во медиумската индустрија, во нови или постоечки компании. Некои од нивните најдобри квалификации, покрај длабоките џебови, се оние кои ги прават технолошки инсајдери, иако во медиумскиот свет, барем досега, беа аутсајдери.

Парите што доаѓаат од филантропските кругови, исто така, пораснаа. Тие се битни зашто покриваат една сериозна празнина која се појави заради нагласената комерцијализација и тривијализација на медиумите во обидите да преживеат, што предизвика запоставување на јавниот интерес како една од улогите на медиумите. Еден од примерите на филантропија во медиумската сфера е грантот од 10 милиони долари за Градското јавно радио на Њујорк.

Секако, уште една работа да не се заборави кога се дизајнира сликата на новата ера за медиумската индустрија – социјалните мрежи и мобилната технолоогија. Неизбежен е фактот дека тие ја променија демографијата на медиумските корисници. Освен што овозможија многу поголем и поразноличен пристап до вестите, социјалните мрежи и мобилните апликации ги променија и навиките, а внесоа промена и во профилирањето на одделните типови на корисници. Половина од фејсбук-корисниците ги добиваат вестите на нивната „планета“, иако не се таму заради вестите. Најдинамичните корисници на „Фејсбук“ (најмногу читаат, најмногу споделуваат, најмногу интерактираат со содржините на вестите), а со тоа и „ресивери“ на вестите, се припадниците на популацијата од 18 до 29 години. Истото се однесува и на порастот на гледаноста на интернетските видеозаписи. Половина од оние што гледаат некакви видеосодржини на мрежата, гледаат „њуз-видеа“. Заклучуваме: младите луѓе на возраст до 30 години се најголемиот број корисници на видеовести.

Уште две нешта се битни од аспект на глобалните трендови во медиумската индустрија, а потоа ќе се обидеме да ги пресликаме овие контури на медиумскиот пејсаж во Македонија и ќе видиме каде тие контури се совпаѓаат и каде отстапуваат.

ProPublica. propublica.org, скриншот

Споменавме дека во светот се зголемуваат буџетите за медиумите што доаѓаат од филантропите и од таквите фондации. Иако ветувачки, сепак, овие пари се само мал дел од вкупната структрура на финансиите што ги вртат медиумите. Сè уште. Исто така, сè уште, речиси две третини од парите се „лепат“ на традиционалните медиуми – печатените и електронските, особено на телевизиите. Но, она што не смее да се занемари е продолжувањето на падот на приходите кај печатените медиуми (во САД, од 2003 до 2013 година, падот на приходите во печатените медиуми изнесува 49 отсто), како и трендот на намалување на приходите и во телевизискиот камп, кој опаѓа така како што се зголемува пристапот на видеосодржините на интернет. Индикативен факт е дека приходите не доаѓаат заради вестите, туку заради другите медиумски содржини на телевизиите, главно во делот на забавната индустрија.

И уште еден момент е битен – порастот на популарноста на локалните медиуми, пред сè на локалните телевизии. Во изминатите пет години, овој тренд е во постојана нагорна линија.

Пред да преминеме на ситуацијата во нашата земја, два заклучока се наметнуваат од анализата на овие глобални трендови. Како прво, овие бурни промени не можат да скријат една работа. Сè уште оригинални производители на вести се досега познатите традиционални медиуми, и, сè уште поголем број дигитални медиуми ги пренесуваат овие вести – тие што ги продуцираат стартните мастодонти како „Асошиејтед прес“, „Ројтерс“, АФП, „Си-Ен-Ен“, „Би-Би-Си“, „Ен-Би-Си“, „Фокс“…

Но, тука, секако, треба да се издвојат медиумите што ги спомнавме на почетокот: „Баз фид“, „Про публика“, „Вокс медија“, „Мешејбл“ (BuzzFeed, ProPublica, Vox Media, Mashable) и сличните ним, кои препознаа дека изворното продуцирање на вестите е нужност, а разликата во однос на старите медиуми ќе ја направи мултимедијата, интеракцијата, вмрежувањето по разни основи, итн…

Сите останати, кои ги пренесуваат вестите на големите китови, се само паразити на нивниот грб, на големите видови во медиумската индустрија кои се на нивното последно патување. Ако паразитите останат таму, како крвопијци, на нивниот грб, таму и ќе завршат. Китовите ќе бидат запаметени како видови, а паразитите…

И уште еден феномен – сè повеќе медиумски содржини се препознаваат дека се текстови кои ѝ припаѓаат на индустријата односи со јавност, а се пласираат како вести, како новинарски формати. Дополнителниот фактор за беспрекорната мимикрија ги прават потписите на новинарите под овие содржини. Во битката за преживување, дури и големите медиумски компании го прифатија овој Фаустовски договор со махерите за односи со јавноста и си ја продадоа душата. Но, тие барем не се обидуваат да го скријат тоа. „Њујорк тајмс“, „Вашингтон пост“, од неодамна и „Волстрит џурнал“, почнаа да прават посебни секции со новинарски едиторијали, односно „пи-ар текстови“. Економскиот магазин „Форбс“ тоа одамна го прави и тоа е точката од која почнуваме да ја врзуваме оваа приказна за крајот на новинарството и за новиот почеток со македонскиот медиумски амбиент.

МАКЕДОНИЈА: МЕДИУМСКИОТ ПАЗАР ГО УБИВААТ, ЗАРЕМ НЕ?

Издвојуваме само еден пример на мимикрија на односите со јавноста и новинарските текстови кај нас, иако ги има многу. Ги издвојуваме оние објавени во „Форбс“ („Форбс: Македонија е одлична!“„Угледниот „Форбс“ ја отслика Македонија како бисер на Балканот“) Не тврдиме дека не е дозволено во владините политики да се пласираат „пи-ар текстови“, но сериозна етичка дилема е дали тие треба да се кријат зад параванот на новинарски текстови продуцирани според професионални стандарди.

Ја почнуваме епизодата за Македонија во оваа лекција за новиот почеток на медиумската индустрија со интервенцијата на владините пари на пазарот. Во септември минатата година, откако беше извршен силен притисок од страна на Европската комисија, македонската Влада соопшти дека за 2012, 2013 и за првите шест месеци од минатата година одвоила 18 милиони евра за нејзините кампањи. Откако Владата ги објави овие податоци, претставници на медиумската заедница упатија забелешки и за нетранспарентните критериуми на Владата за тоа што, каде и колку рекламира. По тој повод, медиумскиот аналитичар Сашо Орданоски, за анализата на „Дојче веле“, заклучува дека кога ќе се споредат објавените податоци за рекламирањето на Владата во електронските медиуми со податоците од состојбите на пазарот во 2013 година објавени од државната Агенција за медиуми, се добиваат фрапантни податоци за вмешаноста на државата на рекламниот пазар и за нејзиното арбитрарно пазарно, а со тоа и уредувачко влијание врз медиумите.

„Владата е втор најголем тв – рекламер во земјата по ‘Проктер и Гембел’, а пред ‘Кока Кола Компани’, но со неколкукратно поголема секундажа на објави од која било друга компанија од листата на најголеми рекламери во Македонија. Ако се земат предвид и рекламите објавени и од државни органи или јавни претпријатија со големи рекламни буџети кои не се пресметани во владините реклами, ако на тоа се додаде и влијанието на Владата врз рекламната политика на Т-хоум и Т-мобајл во кои државата поседува една третина од акциите, и ако се знае дека партијата ВМРО-ДПМНЕ е петиот најголем телевизиски рекламер лани, станува јасно дека се тоа огромни пари на медиумскиот рекламен пазар кој, веројатно, не надминува 40-50 милиони евра годишно во сите медиумски форми и технологии на комуникација со јавноста“, вели Орданоски.

Освен политичките последици кои се однесуваат на слободата на говорот и на изразувањето од ваква доминантна предност на владините пари во приходот на медиумите, она што е многу поинтересно за нашата анализа е нарушувањето на пазарните услови во медиумскиот бизнис кај нас од ваквиот упад. Покрај оваа ситуација, силен фактор за изместените пазарни услови е и притисокот буџетите на приватните компании да се насочуваат во многу поголем обем во медиуми кои ги афирмираат владините политики. Оттаму, кога имате таква поддршка за медиумскиот пазар, станува крајно нереално некој да создава бизнис во медиумската сфера, а камоли, пак, да се осмели да биде креативен и смел во своите бизнис-планови и медиумски амбиции.

Да евидентираме неколку константи и неколку варијабили во однос на сегашната состојба на медиумската индустрија кај нас, како и во однос на она што нè очекува во иднина. Опаѓањето на влијанието и на бизнис-логиката кај мејнстрим-медиумите никој не може да го запре. Тоа може да биде забавено во одредени периоди, но не може да се очекува дека ќе се случи некое чудо и дека ќе почнат реверзибилни процеси, односно дека ќе се оправи работата. Напротив. Но, тоа не треба да предизвика очајување, туку поттик да се свртиме кон новите трендови за кои говоревме погоре низ посочените примери. Тие се доказ дека нешто важно, една голема промена на медиумската игра се најавува. Тие промени најавуваат дека можат да ги инфицираат, во позитивна смисла, движењето на парите, работните места, технологијата, медиумските содржини и однесувањето на медиумските потрошувачи. Но, тоа кај нас нема да се случи наскоро, односно сè додека не се отстранат одредени пречки од политичка природа (упадот на владини пари на пазарот), кои ќе ја ослободат засега заробената логика на пазарната медиумска економија. Остануваат шест препораки на кои треба да се обрне внимание:

1. Како да се шири бизнисот кога нема пари или кога се контролирани? Како да се продуцираат изворни вести кога најголем број од медиумите, за да преживеат, се надеваат на парите од владините кампањи? Кога покрај политичкиот притисок врз новинарите, сериозна закана е и социјалниот момент со ниските плати и со философијата „без секој се може – земи или остави“ и на сметката на новинарот легнуваат едвај 200 евра. Како медиумот да развива бизнис-планови за нови медиумски потфати кога не може да ги собере парите за еден месец, а камо ли да биде сигурен на буџет од една година?

2. Втората препорака произлегува од првата, односно, произлегуваат пречките кои се исправаат пред реализацијата на нов начин на новинарско известување соодветен на новите технолошки и мобилни трендови, како и од однесувањето и потребите на новата медиумска публика. Како да се пронајдат креативни модели за пристап до поголема публика ако речиси целиот буџет завршува на одржувањето на постојната, многу често, застарена инфраструктура?

3. Развојот на социјалните и на мобилните мрежи прави многу повеќе освен што ја вовлекува медиумската публика во процесот – тие учествуваат во динамиката на самиот процес. Сериозен процент од медиумските потрошувачи споделуваат вести или известуваат од настани, продуцираат видеозаписи и фотографии, а речиси во ист обем тие содржини се дискутираат, коментираат, се заземаат ставови… Во Македонија, освен ептен рудиментарните појави на партиципациско новинарство, односно новински содржини креирани од корисниците, дури сега ни претстои фаза во која треба да се ослободи тој простор и да се искористат потенцијалите.

4. Новиот начин на раскажување на сториите, „сторителинг“, ветува и предизвикува. Употребата на видеоснимката и на другите мултимедијални форми (слајдшоу-стории, интерактивни формати, компјутерски генерирани графикони…), од година во година се во пораст. Тоа нема да запре ниту во идните години.

5. Интересен е аспектот на порастот на интересот за медиумските содржини на локалните медиуми. Ако ја земеме Македонија предвид, индикативен показател за тоа какво внимание одредени политички центри им посветуваат на локалните, односно регионалните телевизии, покажува основањето на вакви медиуми, во речиси сите региони предвидени како подрачја за емитување на ваквите ТВ-центри од страна на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни услуги.

6. И како последна, но не најмалку важна препорака, е просторот што треба да биде освоен и да им се препушти на граѓански ориентираните концепти на таканаречените „комјунити медиа“, или по нашки, медиуми на заедниците. Овие, непрофитни медиумски организации треба да донесат нов, свеж одговор, за да го пополнат празниот простор на информации од јавен интерес.

Впрочем, на „Сервис за проверка на факти“ еднаш веќе се произнесовме за важноста и за неопходноста од концептот на граѓанското новинарство манифестирано низ медиумите на заедниците. Таму констатиравме:

„Една од целите на граѓанското новинарство е да создаде нова димензија во релацијата граѓани и медиуми. Овој концепт почнува од одамна заборавените позиции на новинарството дека тоа ја има темелната одговорност во градењето и во зајакнувањето на граѓанската култура. Да се стои настрана, како некој неутрален набљудувач веќе не е возможно, иако некои новинари од забеганото новинарство, го посакуваат тоа.

Граѓанското новинарство е создавање и одржување на врските меѓу новинарите и заедницата, меѓу новинарството и граѓанството. Граѓанското новинарство ја поттикнува јавната дебата и ја поттикнува и зајакнува граѓанската култура кога станува збор за целите на новинарството и за неговата главна улога во реанимацијата на снеможената јавност.“

Соодветно на овој концепт, сосема прилежно е да се инситира и на едно ново размислување и поттик за развој на мултикултурни медиуми, кои се исклучително важни од аспект на долгот што заедницата, особено медиумската заедница, го има кон мултикултурната структура на Република Македонија за еден автентичен медиумски екосистем.

Користени извори:

Pew Research: State of the News Media 2014
Are Journalists Becoming Obsolete?
Marketing is the New Journalism
Internetjournalismpensthedeathofanempire
The end of journalism as we know it

Оваа новинарска лекција е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана од Метаморфозис. Новинарската лекција e овозможенa сo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на новинарската лекција е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги веб-страницата (http://macedonia.usaid.gov) и Фејсбук-страницата на УСАИД (www.facebook.com/USAIDMacedonia).