Демократското општество не е праведно

Секој се обидува да биде најдобар демократ. Меѓу различните демократии денес постојано се појавуваат сите политички противречности и несогласувања. Дури и војната е демократска постапка против погрешната демократија. Џорџ Буш ја оправдуваше војната во Ирак со тоа што тој е поголем демократ од Садам Хусеин. Изгледа дека станало невозможно да не се биде демократ. Дали причината можеби е во тоа што се наоѓаме непосредно пред крајот на познатата форма на демократијата? Тоа ќе се покаже. Меѓутоа, извесно е дека поимот демократија мора да се објасни.

Да почнеме со една противречност. Од една страна, филозофирањето е нужно демократско. Веднаш ќе објаснам зошто. Од друга страна пак, повеќето филозофи, вклучувајќи ги Платон, Хегел, Ниче, Хајдегер, Витгенштајн, Делез, па и мене, споделуваат политички убедувања кои, земени во вообичаената смисла на зборот, апсолутно не се демократски. Ова, исто така, треба да го објаснам.

Постои противречност помеѓу вистинитата природа на филозофијата, која му одговара на демократското сфаќање за дискусијата и мислењето, и сфаќањето на филозофите во политичкото поле кое често прифаќа антиавторитативна рамка за колективното определување на луѓето. Значи, ние сме соочени со парадоксален однос помеѓу три поими: демократија – политика – филозофија. Мораме да тргнеме од демократијата кон филозофијата. Бидејќи раѓањето на филозофијата кај старите Грци недвосмислено зависи од пронаоѓањето на првата форма на демократска власт. Но, мораме и од филозофијата да стигнеме до политиката. Бидејќи политиката во историјата на филозофијата секогаш била исклучително важно поле на интерес на филозофите. Но, додека политиката претставувала објект на рефлексија за филозофијата, многу е тешко, генерално земено, од еден таков начин на политика да се дојде до демократијата.

Ако дозволите, пред филозофијата демократијата била нужност, а по филозофијата невозможност. Значи нашето прашање гласи: што се менува во политиката по пат на филозофска активност така што демократијата од една страна е нешто нужно, а од друга нешто невозможно или многу тешко? И одговорот гласи: тешкотијата лежи во односот помеѓу демократскиот поим за слободата и филозофскиот поим за вистината. Ако постои нешто такво како што е политичката вистина, тогаш таа вистина е обврска за секој рационално мислечки дух. Меѓутоа, тоа значи дека слободата е апсолутно ограничена. И обратно, ако не постои никаква ограниченост, тогаш не постои никаква политичка вистина. Но, во тој случај не може да се воспостави никаков однос помеѓу филозофијата и политиката.

Значи, трите поими – политика, демократија и филозофија – благодарение на прашањето на вистината меѓусебно се поврзани. Со тоа се поставува прашањето: што е демократскиот концепт на вистината? Што е, во однос на релативизмот и скептицизмот, демократската универзалност? Што е демократскиот закон кој може да се примени на сите нас? Филозофијата има две основни карактеристики: Најпрвин, таа е дискурс кој е независен од положбата на луѓето што го создаваат. Филозофијата не е дискурс на кралот, свештеникот, пророкот или некој бог. Нема никаква гаранција дека потрагата по вистината е отворена за сите. Филозофската мисла не води грижа за субјективниот исказ, туку за објективно доследниот збор. Филозофијата е дискурс кој се легитимира самиот од себе. Нема сомнеж дека ова е демократска карактеристика.

Втората карактеристика на филозофијата е дека таа е непосредно изложена на судот на другите. Филозофскиот дискурс се создава по пат на антиципирање на приговорите и прифаќање на дискусијата. Неговата аксиома е рамноправност на сите мисли. Таа рамноправност претставува суд за филозофскиот дискурс. И тоа е суд во демократска смисла на зборот. Социјалната, културната или религиозната позиција на зборувачките или мислечките личности, за филозофијата нема никаква важност. Филозофијата прифаќа да биде од сите. Филозофијата воедно е изложена на согласување или критика и тоа без однапред дадено одлучување за личноста која се сложува или критикува. Филозофијата прифаќа да биде за сите. Така можеме да заклучиме дека стварната суштина на филозофијата е демократска.

Но, не смееме да заборавиме дека филозофијата која прифаќа дека е апсолутно универзална, како на нејзиниот искон така и на нејзиното припишување (адресирање), не може во иста мера да прифати дека според своето определување или цел е демократска. Секој може да биде филозоф или соговорник на филозоф. Но, би било погрешно да се тврди дека секое мислење е со иста вредност. Аксиомата на рамноправноста на мислите е далеку од тоа да биде аксиома на рамноправноста на мислењето. Кај Платон, на самите почетоци на филозофијата, најпрвин се прави разлика помеѓу погрешното или вистинското мислење и така, потоа, помеѓу мислењето и вистината. Ако мислењето претставува токму спротивност на вистината, тогаш за него не може да важи овој вид слобода. Ни во западните демократии не се прифаќаат сите мислења. На пример, во Франција мислењата со кои се негираат убивањата на Евреите од страна на нацистите не спаѓаат во слободата на мислењето. Постои закон кој забранува да се изнесува такво мислење. Погенерално кажано: филозофијата ги спротивставува единството и универзалноста на вистината на плуралноста и релативноста на мислењето.

Постои уште една причина која го ограничува демократското насочување кон филозофијата. Филозофијата е изложена на критичкиот суд на другите. Меѓутоа, оваа изложеност се повикува на општо прифаќање на правилата за дискусија. Мораме да ја признаеме важноста на аргументите. И, конечно мораме да го признаеме постоењето на универзалната логика како услов за аксиомата за рамноправност на мислите. Аксиомата за рамноправност на мислите со сигурност се наоѓа, и нужно, во полето на општата логика. Ова – во метафорична смисла – е „математичката“ димензија на филозофијата. Постои слобода во припишувањето или адресирањето, но истовремено постои нужноста на строгото правило за дискусија, кое важи за сите.

Како и математиката, филозофијата е од сите и за сите: таа нема никаков посебен јазик, но на сила е строгото правило за изведување заклучоци. Значи, кога филозофијата ја испитува политиката, таа не може да го прави тоа според мерилото за чистата слобода, а не може дури ни според мерилото за слободата на мислењето. Филозофијата многу порано се занимава со прашањето: што може да биде една политичка вистина?

Еднаквоста и универзалноста се карактеристики на една валидна политика во полето на филозофијата. Класичното име за неа гласи: За праведноста, еднаквоста е поважна од слободата. И универзалноста е поважна од партикуларноста, идентитетот или индивидуалноста. Од таа причина проблематична е општата дефиниција на демократијата како слобода на поединецот.

Ричард Рорти тврди: „Демократијата е поважна од филозофијата“. Со овој политички принцип Рорти фактички го подготвува теренот за губење на филозофијата во културниот релативизам. На почетокот на филозофијата Платон го вели токму спротивното: филозофијата е многу поважна од демократијата. И, ако праведноста е филозофското име за политиката како колективна вистина, тогаш праведноста е поважна од слободата. Големата критика на демократската политика кај Платон е секако амбивалентна. Од една страна, претставува лично мислење на еден аристократ. Но, од друга, го покажува реалниот проблем, имено, основната противречност помеѓу слободата и праведноста. На крајот на краиштата, тоа е нашата денешна ситуација: цената за нашата слобода, овде во западниот свет е монструозната неправедност, во рамки на нашите земји, а уште повеќе надвор од нив. Филозофски кажано, не постои никаква праведност во современиот свет.

Најдобрата парадигма на праведноста е веројатно, како што Платон веќе го изложил тоа, математиката. Во математиката ја наоѓаме исконската слобода, слободата на избор на аксиомата. Потоа владее потполна одреденост, која ги следи логичките правила. Мораме да ги прифатиме последиците од нашиот прв избор. А, да се прифати тоа не е слобода, туку принуда, нужност и тежок интелектуален труд за да се најде коректен доказ. Во математиката ја наоѓаме силната универзална еднаквост во прецизна смисла: доказот е доказ, и тоа без исклучок за сите кои го прифаќаат почетниот избор и логичките правила. Избор – последици – еднаквост – универзалност. Овие четири поими, во овој редослед, ја опишуваат парадигмата на политичкиот поим праведност.

Меѓу другото, и тука се среќаваме со парадигмата на класичната револуционерна политика чија цел е праведноста. Најпрвин мора да се прифати основниот избор. Овде изборот е помеѓу два пата, како што зборувале кинеските револуционери: помеѓу револуционерниот пат и конзервативниот, работничката класа или буржоазијата, колективното дејствување или приватниот живот. И мора да се прифатат последиците од овој избор: жртва и огорчена борба, никаква слобода на мислењето или животните стилови, туку дисциплина и тешка работа за да се пронајдат стратегиските средства за победа. А резултатот не е никаква демократска држава во вообичаената смисла на зборот, туку диктатура на пролетаријатот која служи за да им нанесе пораз на непријателите. Освен тоа, оваа парадигма се претставува како апсолутно универзална, бидејќи целта не е моќ на одредена класа или група, туку укинување на сите класи и нееднаквости и, најпосле, крај на самата држава.

„Демократијата“ во ова сфаќање секако означува две потполно различни нешта: од една страна форма на држава во ленинистичка смисла и од друга народно движење во маоистичка смисла. Во првата смисла демократијата нема ништо со револуционерната политика или праведноста. Во втората, демократијата не е ниту норма ниту цел. Таа е само средство за активно присуство на народот во политичкото поле.

Демократијата не е политичка вистина, туку средство за да се пронајде политичката вистина и да се реализира.

Денес секако мораме, бидејќи оваа класична секвенца на револуционерната политика засекогаш се изгубила, да одиме по нов пат, за да ја сфатиме демократијата како можност за ослободување на народите. Во тој поглед моето предавање има и смисла да ја сфати демократијата како филозофски услов за ново учење, нов статус на дискурсот. Бидејќи, да се изучи вистинската политика, значи да се опишат новите места за праведноста. Меѓутоа, тие места не смеат да бидат однапред одредени. Тие не можат да ѝ припаѓаат на државата. Тоа се места на кои може да се излезе од постоечкиот субјективен свет.

Оттука треба да се научи вистинскиот пат, да се спознае политичката вистина и да се биде обземен со неа.

Можеме да кажеме дека демократијата е настан со политички последици. Или со зборовите на поетот Валас Стивенс: демократијата е „предзнак“, нешто, „што ќе го покаже иднината“. Не можеме да ја редуцираме демократијата на демократската моќ на една држава. Доколку се случува, за филозофите, демократијата е ветување новости на политичкото поле.

Извор: НИН бр. 3008
Слики: Дерик Лин