Слободата во време на биополитиката (1)

Слободата и либералниот тоталитаризам

Единствениот начин да се носиш со неслободниот свет е да станеш толку апсолутно слободен што токму твоето егзистирање ќе стане чин на бунт.
Албер Ками

Како цел која треба да се достигне преку пракса, слободата не е нешто што се постигнува со прифаќање на одредени правила, туку таа самата е состојба. Слободата се спротивставува на правилата кои се секогаш израз на објективно знаење, а кои пак од друга страна, сосема контрадикторно, се резултат на субјективни размислувања. Ние не мораме секогаш да се согласуваме со правилата што ги наметнува едно општество, но тие секогаш ќе бидат валидни. Како да зборуваме за етика, а истовремено да не ги почитуваме правилата на општеството чиј дел сме самите? Како да бидеме етични, кога треба истовремено да бидеме искрени кон самите себе, а едновремено да ги прифаќаме наметнатите правила кои не се во согласност со нашите ставови? Бидејќи, слободата зависи од етичката состојба на нашето битие. Но, во време на концентрација на моќта што е карактеристика на современото општество, дали е илузија да се каже дека може да се променат процесите во општеството преку проширување на демократијата, кога знаеме дека „демократските процеси и нивните механизми се дел од буржоаскиот апарат кој е дизајниран за да овозможи невознемирувачко функционирање на капиталистичката репродукција?“ ¹ Она со што се одликува нашето општество, но што истовремено е многу кршливо, е состојбата  на слободни индивидуи што е всушност парадоксална состојба. Ние можеби имаме слобода, но не знаеме поради што и каде е таа насочена. Главната насока на либералната идеологија – слободата на избор, е многу деликатна работа денес – правото на избор што го поседуваме може да нè наведе на состојба на оксиморон – она што Славој Жижек го нарекува либерален тоталитаризам². Според Жижек, денес имаме избор постојано да ги менуваме нашите работни места поради можноста за склучување на договори на кратко време и тоа значи ослободување од фиксната работа, а шанса постојано да се обновуваме и да ги откриваме скриените потенцијали на нашата личност. За разлика од тоталитаризмот кој се потпира на она што личноста го прави поради нејзино добро, либерализмот се обидува да ја ослободи себе-перцепцијата, односно да ја натера личноста да погледне длабоко во себе и наводно да одлучи што таа самата сака. Но, дали тоа таа навистина го сака е големо прашање, бидејќи претходно е даден цел систем на координати како основа за избор. Вистинската слобода би била кога чинот на избор не е форсиран и не е претходно детерминиран, па оттука остава можност да се избере она што е невозможно и тука се раѓа можноста за вистински радикален слободен избор. Опасноста која следи од ова е голема, бидејќи можно е да се случат вознемирувачки нешта, како на пример, можноста да се одбере расистички пристап, па затоа демократијата денес може да биде голем ризик. Денес, она што е карактеристика на постмодерното општество, а произлегува од слободата на слободен избор, истовремено доведува и до страв од нејзина закана, бидејќи секое човечко суштество може да се доживее како потенцијална закана. Во денешната предоминантна форма на индивидуалност, може многу лесно да се случи насоченоста кон сопствениот центар да се претвори во жртва на условите.

Денешната состојба на тоталитарен либерализам го користи убедувањето насочено кон масите, дури и убедувањето на оние кои живеат тешко дека од утре ќе им биде подобро, но само доколку го поддржат системот. На тој начин, индивидуата е оставена сама да одлучи, но моќта на убедувањето на власта е толку голема, што само
се чини дека индивидуата ја носи таа одлука сама, а всушност тоа не е така. Власта го има главното оружје, а тоа е нејзината способност насекаде да го прикажува лажното како реално и постојано да нè убедува во важноста на економијата и производството. Капиталистичкото општество го промовира верувањето за легалната слобода на личностите. Оттука произлегува мистеријата на капитализмот- ако секој е формално слободен, како може да има класна доминација? Во вакви услови, да се зборува за слободата на поединецот е бескрајно тешко, со оглед на фактот што и таа, како и сè останато, е само привид за кој системот и власта нè убедуваат дека постојат, а е сосема обратно, она што вистински постои е само илузијата за слобода.

Во услови кога слободата е само илузија, власта го има најмоќното оружје во своите раце – послушноста на масите. Есенцијалното оружје на власта во борбата за зачувување на послушноста на популацијата е контролата на населението преку таканаречената био-моќ. Овој термин првпат го искористи Фуко за да го опише начинот преку кој власта ја спроведува својата моќ врз населението, за подобро да го промовира она што сака да го наметне. Фуко е особено заинтересиран за односите помеѓу политичката моќ и телото и објаснува најразлични начини на кои може да се тренира телото за да стане социјално и економски продуктивно. Но, истовремено тој укажува и на етиката разбрана како слобода, можност да се одбере една акција, а не друга. Затоа прави разлика помеѓу моралните кодови кои се едноставно збир од правила, и етиката. Како да се натераат луѓето да разберат дека одредени работи може да бидат поинакви, а не онакви какви што власта ги наметнала, е еден од клучните етички моменти преку кои се случува човечката трансформација.

Личноста и нејзините права

Фундаменталната биополитичка структура на модерноста – одлуката да се означи еден живот како вреден, а другиот како невреден, е една од најмрачните идеологии од кои произлегоа нацистичките концентрациони логори зад чија заднина стоеше танатополитичкото лице на Хитлеровиот Рајх. Иако сè уште биолошки живи, луѓето во концентрационите логори се наоѓаа во една лимитирана зона помеѓу животот и смртта, а тие кои се соочени со смрт и кои се сместени во кампови, се оние кои на некој начин се несвесно асимилирани во homo sacres, во живот кој може да биде убиен без дозвола за убиство. Како скриена матрица на политичкиот простор камповите се места во кои личностите не се повеќе личности. Кампот беше апсолутно најголемиот биополитички простор што некогаш беше реализиран, во кој моќта се конфронтира со ништо друго, туку со голиот живот, без каква било медитација. Затоа кампот е парадигма на политичкиот простор тогаш кога политиката станува биополитика и homo sacer е виртуелно заменет со граѓанинот. Разликата помеѓу граѓанинот (bios) и зое (homo sacer) е создадена од оние кои имаат правна моќ.³ Агамбен прави анализа на Римското право според кое оној кој направил одредено криминално дело е отфрлен од општеството и му се одземени граѓанските права. На тој начин тој станува homo sacer (sacred man). Може да биде убиен од некого и притоа да нема ритуална церемонија, па станува sacred. Значи homo sacer е исклучен од општеството и правниот систем, но исто како и суверенот, на пример владетелот, кралот, претседателот, кој може да биде осомничен за криминал, а истовремено стои настрана од правниот систем, затоа што биополитиката има моќ да го суспендира правниот систем на одредено време. Во вакви услови, невозможно е да се зборува за личност, а особено не за нејзините права и можноста за избор. Во случајот со концентрационите логори, станува збор за човечки тела со кои се управува, а не станува збор за личности. Оваа крајност што е креирана во концентрационите логори
може да послужи како појдовна точка за разбирањето на тоа што всушност личноста е, односно не е. Личноста може да биде опишана на безброј начини. И ниту еден од тие описи не може да прикаже што таа личност точно е. Но, кој начин да го избереме, секогаш мора да ги посочиме односите помеѓу личностите и другите фактори. Треба да ги почитуваме овие односи за да не бидеме во контрадикција со себеси. Еден од логичните начини е односот помеѓу личноста и телото. Нема смисла да се зборува за личноста, а да не се зборува за неговото (нејзиното) тело. „Телото е физички агент на структурите на секојдневното искуство. Тоа е произведувач на соништа, преносител и примач на културни пораки, креација на навики, посакувана машина, магацин на спомени, актер во театарот на моќта, ткаенина од афекти и чувства. Бидејќи телото е на границата помеѓу биологијата и општеството, помеѓу настојувањето и дискурсот, помеѓу сексуалното и неговата категоризација во смисла на моќ, биографија и историја, тоа е место par exellence за задушување на значењето на она што социјалниот дискурс го одредува за нормално.“⁴ Она што некогаш, уште од времето на Стариот Рим било господарење со смртта, во што симболично се согледувала моќта на владетелот, денес внимателно е преземено од надлежноста над телата и пресметаното управување со животот, животот разбран како основна потреба, конкретна суштина на човекот.⁵ Крвта долго време останала важен елемент во механизмите на власта, во нејзините пројавувања и во нејзините ритуали. За општество во кое надвладуваат системите на здружување, политичката форма на владетел, поделбата во сталежи и во касти, вредноста на потеклото, во општество во кое смртта постојано е присутна поради глад, епидемии и насилство, крвта е една од основните вредности,нејзината важност произлегува од улогата што ја има како орудие (моќ да се пролее крв), од нејзиното функционирање во поредокот на знаци ( да се има определено крвно потекло, да се биде од иста крв, храбро да се понуди својата крв), како и на нејзината непостојаност (лесно истекува, може да пресуши, премногу лесно се меша, мошне е подложна на изродување). Општество на крв – сакав да кажам на крвавост – воена чест и страв од глад, триумф на смртта , владетел со меч, џелати и мачења –власта говори преку крвта. Крвта е стварност со симболично значење.⁶

Она што го овозможи креирањето на концентрационите логори беше резултат на верување во идеологии кои се базираа на верувањето за особеноста на одредена крв што се разликува од друга, односно раса која е подоминантна од другата. Иако ова беше крајниот степен на формирање на една расна идеологија, нејзините поблаги форми може да се препознаат и денес, во секојдневните општествени функционирања на власта и тоа најмногу преку анализирање на состојбите на личностите и веќе споменатите логички релации личност-тело, личност-права. Непочитувањето на овие односи може многу лесно да доведе до состојба во која јазикот станува манипулативно оружје на власта и се случува ситуација во која не е повеќе важно што е добро, а што лошо, туку кој е во право, а кој не е во право. На таков начин многу лесно се создава состојба во која оној што ја има моќта во свои раце, ги наметнува своите правила и кажува што е добро, а што лошо, користејќи ја привилегијата на тоа што тој е оној што може да одговори на овие есенцијални прашања. Значи, само способноста да се доведе во прашање важноста на овие релации помеѓу личноста, телото и правото, доведува до состојба на целосно губење на личноста, а со тоа и лесно прифаќање на манипулација од кој било вид, па дури и онаа најкрајната, холокаустот. Ако знаеме дека механизмите на власта се надоврзуваат непосредно на телото, на физиолошките процеси, на чувствата, тогаш што е тоа што нè тера да паднеме на манипулативната политика на власта која успева да го потчини секој поединец? Дали непостоењето на субалтерна свест овозможува да стане неможно да се добие битката над хегемонијата на капиталистичката империјалистичка инвазија која прави сè за да веруваме дека нашето ослободување зависи од неа? Ние денес сè уште живееме во еден вид кампови, во еден Паноптикум, скриена матрица на политиката, па оттука наша должност е да ги препознаваме сите метаморфози на концентрираната моќ која преку повеќе начини, од кои еден од нив е сепарацијата на еден човечки вид од друг, да создаде камп во новиот биополитички номос на планетата.⁷

(продолжува)

_________________________________________

[1] Zizek, Slavoj, Democracy is the Enemy, 28 October 2011, LRB blog http://www.lrb.co.uk/blog/2011/10/28/slavoj-zizek/democracy-is-the-enemy/

[2] Zizek, Slavoj, Repeating Lenin http://www.marxists.org/reference/subject/philosophy/works/ot/zizek1.htm

[3] Agamben, Giorgio, Homo Sacer: Souverign Power and Bare Life (1998), стр. 159-71

[4] Anne Mаrie Butler, The Art Story:Performance Art Movement (Nelly Richard) http://www.theartstory.org/movement-performance-art.htm

[5] Фуко, Мишел, Историја на сексуалноста ТРИ Скопје 1976 ,стр.177

[6] исто, стр. 187

[7] Agamben,Giorgio, Homo Sacer:Souverign Power and Bare Life (1998) стр. 176

Слики: Bicem Sinik