Силјан

ЛИМАН

Честопати ми текнува на Лиман, детето во бела празнична кошула, кое живееше во нашето маало.

Бевме еден куп дечурлана. Копиљаци од едно транзициско гето. Одевме на флипери, игравме фудбал, жмурки, здрвен дедо, граница, џамија, џамлии на шлајка и мор, собиравме сликички турбо. И се тепавме, многу се тепавме. Така нѐ учеа големите. А и нив така ги учеа големите. Ако не знаеш да се тепаш, тогаш си пичка. Ако го викнеш татко ти кога големите те праќаат по цигари и ти маваат ластици, тогаш си пичка у душа. Маалото е држава во мало, цел еден свет во кој мора да преживееш. Ако те исфрлат од маалото, тогаш не постоиш. Осуден си на презир.

Беше недела. Април. Можеби и мај. Игравме фудбал на еден од тревниците на голови направени од два камена покриени со нашите пролетни јакни. Растрчани, испотени, со жар-црвени образи. Во некакви стари маици за фудбал и полуискинати шангајки од камењата што секој ден ги шутиравме како знак за нашата безгрижност. Веројатно бевме и закарани, закрвени меѓу себе за некоја многу важна работа: дали топката ја поминала линијата, дали е гол или корнер, дали е висока или не е. Имаше меѓу нас и такви што не се потресуваа премногу со играта: си трчаа наоколу колку да се рече или си ги пребројуваа стутканите сликички и џамлиите што им тропаа по џебовите.

И тогаш на правливата патека се појави Лиман на своето пони, облечен во бела празнична кошула. Не знам кој прв го здогледа. Не знам кој прв викна: Ајде! Не знам кој нѐ нас’ска, кој нѐ натера да си ја баталиме играта. Памтам само како една толпа зазбивтани дечишта трча кон правливата патека и го влече детето во бела празнична кошула. И памтам дека секој од нас мораше да удри. Зашто, големите стоеја отстрана и ко некои логорски надзорници посматраа кој колку мава. И памтам дека кога престанавме, ја немаше веќе белата празнична кошула, а ние само задоволно си се вративме на својата игра, горди на добро завршената работа.

Не беше наш. Па уште и се топореше со таа своја бела празнична кошула.

Набргу потоа Лиман се отсели. Некаде преку Вардар. Или можеби преку некоја друга граница.

МОЖЕШ ВАКА?

Со Марко си играме „Можеш вака?“

– Можеш вака? – му велам.
– Како? – ме прашува со своите немирни очи.
– Вака. Вака – му велам, не правејќи ништо.

Ме гледа збунето две-три секунди, палаво одговара – Не! – и одново галамејќи се растрчува низ станот.

Како да му го објаснам концептот на седење раат, на ништо неправење, на постоење во тишина, на гледање во една точка што се претвора во концентрични кругови?

ЕДНО ПО ЕДНО

Со Марко ручаме сами во трпезаријата, малку подоцна од останатите. Марко цело време станува и оди во детската да ја провери играта на компјутерот. Се враќа и кажува нешто, пробува малку од месото и пак станува. За кратко престанувам да јадам: „Марко, кога јадеш, јади. Кога зборуваш, зборувај. Немој да правиш две работи истовремено. Биди свесен за јадењето. Биди свесен за џвакањето, осети ја храната во устата. Осети како се спушта низ хранопроводот. Биди свесен“.

Марко си тера по свое, не есапи никого. Не ни очекувам дека ќе ме послуша. Не му ни кажувам за да ме послуша. Му кажувам со надеж дека тоа што сум му го кажал ќе му се појави по години како некаков глас од длабочините.

Додека трае нашето мало убедување, мајка ми прекорно дофрла од кујната: „Марко, слушај што ти зборува вујко ти!“, па продолжува да го меси тестото за проскурчињата додека со главата навалена на рамото ја држи телефонската слушалка: „Марко. Мхм-мхм... Аха-аха... Е па, сеа, тоа е... Е па, шо ќе праиш... Мхм-мхм... Аха-аха...“

СЕИДА И ЈАС КАЈ ВУДИ НА ГОСТИ

Во њујоршко такси се возиме Сеида, Вуди и јас. Сите тројца седиме на задното седиште. Со Сеида зборуваме нешто на македонски, ни се врти таксистот и нѐ прашува: „Еј, еми, од дека сте вие, бе?!“, а Вуди му одговара: „Шо од дека сме? Ти од дека си? Од Струмица ли си?“ „Еми, од Виница сум, знаеш ли ти некој од Виница?“ Го гледам подзинато Вуди, а тој ми се врти и ме прашува: „Шо се чудиш, бе, ги знам јас и вашите западни говори“, и почнува да ми зборува нешто: „пот, рока, мока“, ко и тој по баба да е од Росоки.

И после седевме кај Вуди во маало, и тој се договараше по телефон со некого за некоја џез-свирка. Вуди сакаше во некое кафé „Бурбон“ кај него во маало, ама тој од другата страна нејќеше, па му снема батерија, па му го дадов мојот телефон, па после изгледа се договорија.

И после одев по некои темници, па некои кучиња лаеја, па дојдов до некоја врата, па ми отвори Вуди, збунет, ко по обичај. Си збореше нешто на носот. Внатре беше и Сеида во некој пењоар, и некој човек со брада и очила седеше на една табуретка до телевизорот. Сеида, по сѐ изгледа, беше новата муза на Вуди. Човекот на табуретката ми се претстави, ама му го заборавив името. Кога ми го кажуваше името, очекуваше дека ќе го препознаам. Изгледа беше некоја битна фаца. Професор некој, по некаква книжевност, негде по Европа. Дури и ми стана незгодно што не го знам.

И така, професорот остана повреден од фактот дека не е толку славен, Вуди се моташе ваму-таму низ станот, збунет, ко по обичај, Сеида, ко по обичај, зборуваше, а јас, ко по обичај, молчев и слушав. Зашто, мора некој и да слуша, оти инаку нема муабет.

И толку. После го чув гонгот како повикува. Беше време за утринската медитација.

КАБАЕТЛИЈА

Одам во книжарница, налетувам на неколку нови изданија. Крв ми удира в глава, дланките почнуваат да ми се потат, морници почнуваат да ме лазат по грбот. Ги земам книгите, уште во книжарницата со страст почнувам да ги разлистувам, да ги читам содржините, првите реченици од поглавјата. Ги купувам и тргнувам накај дома со мисла дека сега кога ќе им седнам, до сабајле нема да ги оставам. Доаѓам дома и не знам која попрво да ја фатам. Од секоја читам по малце, ама никако да се зачитам. Горам во желбата да ги прочитам сите одеднаш, умот ми лета на сите страни и по кратко време се заморувам. Ги баталувам книгите и почнувам да се ашкам по дома или да тарашкам по евтини прикаски на интернетов. Љубопитноста ја заменувам со мрзливост. На умот така му е најудобно.

И со години така. Ене ги, купишта ме ѕиркаат од каршија, а јас, кабаетлија, не можам во очи да ги погледнам.

ДОЛЕ ВЛАДА!!

Еден мој дедо беше од оние пензионери што работат и по пензионирањето. Работеше како сметководител во еден дом за старци во Скопје. Го фатија ептен годините, па реши да се повлече. По некое време отиде во домот да си ги види другарите, а во меѓувреме дел од нив си умреле, дел доизветреале, дел одлепиле. Имало некој Митре што си одлепил од мака, оти власта му ги лапнала парите. Му пришол дедо ми да се поздрави, ама Митре не го познал: „Кој беше ти? не те познавам“. „А бре, како не ме познаваш, Митре?! Владо сум јас. Владо“. Намрштил веѓа Митре и викнал: „Доле влада!! Доле влада!!“

ПРОКРАСТИНАЦИЈА

Татко ми секоја ноќ го навиваше стариот метален будилник и го оставаше на машината за перење во бањата. Галамата што ја правеше будилникот сабајлината беше далечна и непријатна. И траеше кратко. Веднаш потоа станот живнуваше, се слушаа чекорите, отворањето на вратите, чкрапнувањето на светлото, сѐ уште сонливите разговори.

Денес спијам со телефонот при рака. Ме буди некоја пријатна мелодија, на која можам да ѝ наредам да ме буди на секои пет минути. Денот ми почнува со одложување на стварноста. Обврските секогаш можат да почекаат уште пет минути. Прокрастинацијата подмолно ме чека на излезот од сонот. Ме начекува секојпат сонлив, а некогаш дури и мамурен. Секогаш неподготвен да се соочам со нејзината примамливост. И ме држи така заробен по цели денови, веќе со години.

СИЛЈАН

Ме викаат Силјан. Секоја година барем еднаш слегувам во долна земја и оттаму се враќам престорен птица. Чуден сум ѝ на чаршијата и не очекувам од неа да ме разбере. Не очекувам од неа да ми поверува на приказните за луѓето-штркови. Не очекувам ни да ме остави раат. Ама, пак седам со светот и го делам со него својот сомун-екмек со таан-алва. Обично молчам. Зборувам само кога има кој да слуша, значи ретко. Имам неколкумина побратими и посестрими со кои сме си ѕирнале во душите. Ним не морам ништо да им објаснувам, само им ги раскажувам приказните. Кога потпрашуваат, одговарам. Знам дека ним можам да им кажам сѐ: и за распетието и за седумте куќи во кои живеам и за љубовта и за водата во која се измивам и за погледот на зајдисонцето и за душата што патува на лаѓа од полумесечина. Некојпат се плашат. Ги фаќа уплав од приказните. Ама, секогаш остануваат и слушаат. Со нив сум најден за цел живот и само со нив сум раат. Само со нив човечката живејачка има смисла. Со некои од нив сум бил и во земјата на штрковите. Некои паметат ко низ магли, некои сосем заборавиле, па ги чекам да се сетат, ги замолувам дотогаш само да ми веруваат на птичјиот збор, и тие ми веруваат.

Чудни сме ѝ на чаршијата. Таа сака сѐ да си објасни. Во сѐ бара причина и последица. За сѐ прави претпоставки, математички пресметува. Метафизиката ја мери со физички закони. Суди според земното, зашто небото ѝ се чини предалечно. А ние ја гледаме отстрана и се смешкаме. Некогаш знаеме и да паднеме, па да бидеме ѓаолести, намерно да ѝ поставуваме замки и да ги чекаме нејзините муабети, да си замислуваме како се договара зад грб, како измислува шуш-буш приказни, и пак да се смешкаме. Живееме башка-башка, ама секогаш кога ќе нѐ пушти, ѝ приоѓаме и ја прегрнуваме. Колку за иљач. Колку кришум да ѝ закачиме крилја на грбот.

Слики: Fabien Mérelle