Интервју со Борис Буден: Како тоа комунизмот е зло а антифашизмот е добро?! (1)

На минатогодишната трибина за НОБ ја истакнавте нејзината темелна модернистичка димензија: барањето за елементарна универзалност и егалитарност; од Сувинов „во движењето конечно сме признаени како луѓе“ до социјалистичката револуција и работничкото самоуправување. Колку 1990 година како „нулта година“ и инсистирањето за Држава наместо Република е момент на вистината не само за целосен прекин со попрогресивните традиции на домашниот (социјалистички) модернизам туку и конечна провинцијализација/колонизација на Хрватска?

Можеби е најдобро најрпвин да се зборува за континуитетите затоа што тие ми изгледаат поинтересни. Не станува збор само за фактот дека хрватската држава веќе постоеше 1990 година, постоеше и потполно развиена институционална инфраструктура на граѓанската национална култура, како и граѓанска интелигенција која во најголем дел беше сосема освестена национално, пред сè благодарение на националното образование чии темелни елементи беа хрватскиот јазик, кој сите во училиште го нарекувавме со тоа име, како и хрватската историја „од седмиот век“. Национализмот во својата историска граѓанска форма не му беше крвен непријател на комунистичкиот систем кого тој систем недемократски, значи тоталитарно го прогонуваше, туку беше негов структурен елемент како и негов легитимациски хоризонт. Тоа денес сè уште се слуша во познатата теза дека без партизаните, односно хрватските комунисти, немаше да има самостојна хрватска држава. Таа фраза нужно ги редуцира и комунизмот и антифашизмот како светски историски феномени на националната односно националистичката телеологија. Сè што постои наоѓа свое оправдување само во мерата во која ѝ служи на нацијата. Доколку не ѝ служи, со самото тоа не е добро. Значи, антифашизмот е во ред, но само затоа што послужил во остварувањето на хрватската држава. Доколку не било така, ќе бил непотребен, односно Хрватите не би имале никаква причина да се борат против фашизмот. Тоа е она што го мислам кога велам дека национализмот сè уште е ултимативен легитимациски хоризонт на политиката и идеологијата во Хрватска. Но, и тука станува збор за континуитет. И комунистите националистички ја легитимирале својата власт. Далеку од тоа дека работеле на уништување на нацијата, сузбивање на сè што било хрватско како што се зборува денес. Напротив, целиот проект на историскиот комунизам во Хрватска и поранешна Југославија се состоел во идејата на нацијата, како историски наследена реалполитичка категорија, да ѝ се даде некаква социјална содржина. Да се описменат Хрватите и Хрватките, да се исперат и облечат, да им се изгради покрив над главата и да се запалат светилките во домовите, да се вработат, да се надградат себеси и општеството, секој ден во секој поглед културно и економски да напредуваат и најпосле да се научат да чекорат во чекор со модерниот свет и притоа да не се експлоатираат едни со други, да не се соголуваат едни со други до гола кожа, тоа беше проектот за модернизација на хрватската нација кој дојде од шумите на партизанските бајонети.

Дали можеме токму така да кажеме само „од шумите“, од никаде; дали тогаш не го занемаруваме континуитетот со работничкото и комунистичкото движење меѓу војните? Истовремено, митската фигура на шумата резонира со еден вид дисквалификација на партизанското движење.

„Шумата“ е расистичка малограѓанска метафора за културната инфериорност на партизаните, нешто како „Срби“ или „Херцеговци“ вчера, а „мигранти“ денес или уште подобро утре. Изразот е производ на фантазијата за здраво, нормално, ни лево ни десно, самодоволно јадро на граѓанската култура која е жртва на примитивците однадвор, неписмените, партизанските парталковци кои ги ложат печките со дабов паркет, одгледуваат свињи во кадите... Како таква таа не е само гола лага, зашто е лесно да се оспори историски, туку е автентично недемократска. Токму таа приказна за селаните од шумата е израз на најпримитивниот, тогаш веќе историски декадентен, расистички елитизам на некогашната граѓанска класа, нејзината патолошка асоцијалност. Токму таа класа била неспособна да гледа подалеку од својот нос, од своите егоистични малограѓански интереси, односно пред сè неспособна да започне општа општествена и културна модернизација. А, кога станува збор за комунистичкото движење, па тоа уште тогаш било поделено. Додека од една страна било во состојба да ја организира огромната еманципаторска енергија која за релативно кратко време успеала да оствари револуционерни цивилизациски поместувања, без разлика дали се работело за општото описменување или за рамноправноста на жените, за масовното излегување на жените како жените на општествената, културната и политичката сцена, што никој друг, вклучувајќи ја и граѓанската класа, не бил во состојба, од друга страна опортунистички го преземало институционалниот апарат на националната држава и граѓанската култура верувајќи дека може да му вдахне нова социјална, еманципаторска содржина. Резултатот бил историскиот компромис кој ги прогонувал комунистите до нивниот историски слом во деведесеттите.

Во која смисла тој компромис или таа амбивалентност на комунистичкото движење влијае на денешната реалност, односно како таа противречност на социјалистичкиот модернистички проект се разреши во ова што го познаваме (и) како постсоцијализам?

Па, токму во смислата на она што го нарекувам континуитет, во смисла на фактот дека комунистичкото движење кај нас не само што го претпоставуваше националното граѓанство, туку реално, значи општествено-економски токму го овозможи во модерна смисла создавајќи го она што денес дефинитивно исчезнува пред нашите очи, релативно широката, хрватска, граѓанска средна класа која беше автентичен производ на југословенскиот самоуправен социјализам и социјален супстртат на националната граѓанска култура. Се разбира, не постоеше ни национална буржоазија – нејзината улога ја играше социјалистичката технократија, исто така потполно пазарно освестена, која, во историскиот момент на посткомунистичката акумулација на капиталот, односно, како што велиме, криминална приватизација, не успеа да ја конституира во национална буржоазија способна да го започне посткомунистичкиот развој. Наместо неа добивме некаков вид домашна лумпенбуржоазија која е корупциски вмрежена со компрадорските политички елити. Двете се само номинално национални, додека реално се под команда и контрола на институциите на супранационалната политичка, финансиска или воена моќ. Смешно е да се каже дека Хрватска денес е суверена. Хрватскиот народ беше суверен и во поранешна Југославија и тоа заедно со останатите нејзини народи. Југословенските комунисти не ветуваа само сувереност во антифашистичката борба, тие беа во состојба и реалполитички да ја остварат, за разлика од усташите, четниците и останатите фашистички колаборанти. Но, целиот тој историски проект за социјализација и модернизација на нацијата дефинитивно пропадна.

Зошто пропадна?

Па, можеби е подобро да се каже дека е поразен, политички и идеолошки, на онаа историска сцена на која се одигра епохалниот распад на целата индустриска модерна вклучувајќи ја нејзината најважна општествена институција, социјалната држава на благосостојбата, било во нејзината западнодемократска, метрополска форма, било во нејзината реалсоцијалистичка, периферна верзија. Кога велам дека социјалистичкиот проект е поразен, мислам дека е поразен во класната борба, значи дека не успеа да ѝ се спротивстави на офанзивата на класниот непријател кој не се нафрли само на некакво социјалистичко општество, туку на општеството како такво, кој го разори самиот социјален темел на каква било социјалистичка еманципаторска политика. Поразен е и идеолошки. Кога дојде кризата во седумдесеттите, неолибералната идеологија подготвено чекаше за да понуди алтернатива, односно себеси да се понуди како нужност без алтернатива, односно како логика на самата реалност, самата човечка природа. Денес, неолиберализмот е на дело токму тогаш кога јавно ги надгледува непотребните идеолошки поделби, вечната борба на усташите и партизаните и предзивикува насочување кон иднината, реформите, пост и надидеолошката идила на националното заедништво. Притоа, лесно забораваме дека демократијата воопшто не му треба на неолиберализмот. Или како што рече Хаек при посетата на Пиноче, дека либералната диктатура му е помила од демократската влада која го игнорира либерализмот. Меѓу другото, ни нашите либерали немаат никакви идеолошки проблеми со постфашизмот на ХДЗ, сè додека тој ветува таканаречени реформи.

Кај нас реставрацијата на капитализмот коинцидираше со војната; во која смисла можеме да зборуваме за нужноста и контингенцијата, а во која за прекините и континуитетот?

Доаѓањето на власт на Туѓман, па и самата таа таканаречена Татковинска војна, која не само што можеше туку и мораше да се избегне, се нашето домашно отелотворување на она што Наоми Клајн го нарекува доктрина на шокот – користење на кризата, односно кај нас тогашните националистички воени провокатори за мобилизација на масите и најпосле самата војна како параван зад кој се имплементираше непопуларна политика, конкретно масовна експропцијација на една цела класа сопственици на средствата за производство. Тоа е она што се мисли кога се зборува за работниците кои отидоа на фронтот и кога се вратија во своите фабрики и хотели истите ги најдоа во рацете на нови приватни сопственици. Накратко, криминалната приватизација како механизам на посткомунистичката акумулација на капиталот. Но, повторно нагласувам, и тука често станува збор за континуитет. Не содржеше само поранешниот југословенски систем на самоуправување многу елементи од неолиберализмот, туку и самиот Туѓман повеќе е елемент на континуитет отколку прекин. Самиот тој е автентичен производ на комунистичкиот систем. Како што е познато, Туѓман од почетокот беше припадник на највисоките слоеви на југословенската елита. Од денешната постјугословенска перспектива може да се каже дека земјата во која типови како Фрањо Туѓман заземаа такви, токму стратосферски општествени и политички положби, нужно мораше да пропадне. Тоа се однесува и на Туѓман како жртва на тоталитаристичкиот систем. Уверен сум дека денес деведесет проценти од Хрватките и Хрватите би се согласиле до последен ден да ја одлежат робијата на Туѓман, ако потоа можат да уживаат генералска пензија во вила во северниот дел од Загреб, да играат тенис и задоволно да пишуваат глупости на хартија. Но, тоа се минати времиња. Денес, Хрватска е нација без општество и без сувереност, патриотизам и ништо повеќе.

Во една прилика рековте дека „идентитетот е коска за глодање која ви ја фрлаат пред да ве соголат до гола кожа“; во друга прилика рековте дека „мора да влезете во војна со кирилицата за да го затемните фактот дека работната недела проширена на 60 часови и дека работодавачите ќе имаат право да отпуштаат трудници“. Идентитарноста го изеде и поимот антифашизам – дали се поставува како единствен вистински политички еманципаторен оној антифашизам кој ги зема предвид социјалните и класните односи? Односно оној за кој вообичаено зборуваме како за (автентично, а избришано) историско искуство од НОБ.

Тоа што се нарекуваше Народноослободителна борба беше, да го употребам терминот на Фројд, наддетерминирано, значи јадро на многу значења од кои е невозможно да се издвои една единствена нишка. Тука елементите на социјалната револуција се измешани со елементите на национал патриотската одрбана на татковината, да речеме во борбата против италијанската окупација на Далмација, или едноставно борбата за гол живот како што беше случајот со Србите во НДХ кои беа егзистенцијално загрозени од усташкиот терор. Останатото е политика, односно идеологија, која е одлучувачка во артикулацијата и организацијата на борбата. А таа, едноставно, не беше комунистичка. Неверојатно е тоа што денес, кога јавните дебати се заштитени од историските теми и кога професионалните историчари се главни ѕвезди во тие дебати, токму елементарното историско знаење е сосема ирелевантно. Во хрватската јавност денес не е реткост да се слушне дека една задоцнета блеристичка форма на историска социјалдемократија, мислам на хрватската, денес СДП на Милановиќ, се нарекува комунизам, па дури и болшевизам. Ни КПЈ во 1941 година не била болшевичка партија. Доколку била, ќе водела класна, а не народноослободителна борба. Категоријата народ како политички субјект во револуционерното комунистичко движење, наместо работничката класа, ја вовел Димитров во 1935 година на 7 конгрес на Коминтерната, редефинирајќи го народот како антифашистичка категорија: народ се сите оние што ја поддржуваат борбата против фашизмот, без оглед на класната припадност. Тоа се нарекувало политика на народниот фронт и во основа е реакција на комунистичкото движење на поразите кои ги доживеало во Италија и Германија, каде работничката класа во голем дел успеале да ја мобилизираат фашистите. Зборот „болшевик“ кога денес се употребува во јавноста е обична пцовка, поточно, фашистичка пцовка и нема реален референт, туку е симптом на радикално десната, постфашистичка хегемонија во Хрватска.

Кон вториот дел.

Слики: Младен Стилиновиќ

Извор: http://lupiga.com