Фашизмот во служба на заштита на капитализмот од демократијата

Интервју со Никола Вукобратовиќ, уредник на хрватското издание на Le Monde Diplomatique.

Терминот фашизам денес е мошне врежан. Дали можеме попрецизно да го дефинираме?

Кога денес се зборува за фашизмот, тоа вообичаено се прави на еден од двата начини. Условно кажано, првиот е претесен, а другиот преширок. „Претесниот“ ги вклучува оној вид интерпретации според кои терминот фашизам може да се однесува исклучиво на специфичен историски период (од раните дваесетти до 1945 година) и дека секоја употреба на наведениот термин за периодот пред или потоа е несоодветна. Проблемот со ваквата дефиниција на фашизмот е во тоа што ги игнорира неговите историски извори, но и подоцнежната употреба.

Фашистичките теоретичари и водачи, како извор за својата идеологија и својата примарна мотивација ја наведувале „потребата“ од компензација на недостатоците кои ги имале земјите како Германија и Италија во однос на другите, етаблираните колонијални сили. Со други зборови, тие во голема мера го засновале својот фашистички проект на веќе постоечката традиција на европскиот колонијализам, кого настојувале да го имитираат во малку поинаков контекст. Заради тоа, не е изненадувачки што некои од најлошите злосторства кои подоцна почнале да го симболизираат фашизмот, како на пример оние во источна Европа, всушност не отстапуваат премногу од сето она што се случувало во рамки на европскиот колонијализам (особено во Африка и Азија) и значително пред периодот кој инаку се идентификува со фашизмот.

Уште еден проблем со претесната дефиниција на фашизмот е игнорирањето на фактот што многу политики и елементи на политиките кои ги поврзуваме со историскиот фашизам продолжиле да се користат и по 1945 година. Некои очигледни примери можеме да пронајдеме во бројните хунти од периодот на студената војна во Латинска Америка или во земјите како Грција и Турција, кои повремено и експлицитно се повикувале на традицијата на историските фашизми со кои ја споделувале главната цел – борбата против комунизмот.

Од друга страна, кога зборуваме за прешироките дефиниции на фашизмот, тие главно ја вклучуваат практиката секој тип вон-процедурална политика или секој тип непристојност во политичкиот дискурс, речиси целосно да се идентификува со фашизмот. Се работи за многу корисна тактика кога сакаат да се елиминираат сите потенцијални политички противници, но таквата практика истовремено е изразено штетна ако сакаме да ги разбереме и објасниме специфичните разлики на фашизмот наспроти останатите општествено-политички поредоци.

Една од најпопуларните, највидливи варијанти за употреба на прешироките дефиниции на фашизмот секако можеме да пронајдеме во таканаречената идеја за тоталитаризмите, која своето појавување им го должи на тензиите од периодот на студената војна. Во обидот за делегитимација на секаков вид противење на специфичните политики од западните земји или општото противење на капитализмот, на Западот дојде до изедначување на фашизмот со движењето кое политички, идеолошки, а најпосле и вооружено, најдолготрајно и најистрајно му се противело. Тоа бил обид да се понуди нов наратив во кој фашизмот и комунизмот би споделувале заедничка платформа, инхерентно спротивставена на индивидуалните слободи кои привидно се карактеристични за западните земји.

Каква била во суштина политичката функција на историските фашизми?

Тоа е клучно прашање доколку сакаме да ја избегнеме замката на прешироката и претесната дефиниција на фашизмот. Имено, ако крајната бруталност на репресијата во матичната земја и воената агресија вон неа е препознатлива форма на фашизам, важно е да се постави прашањето каква е нејзината функција. На помош повторно ни доаѓаат самите фашистички теоретичари и водачи кои не се двоумеле премногу околу тоа дека главната задача на фашизмот е токму спасувањето, зачувувањето, проширувањето и заштитата на домашниот, национален капитализам. Значи, од една страна, фашизмот му понудил заштита на капитализмот од внатрешниот непријател, односно работничкото движење, а од друга страна, му понудил заштита од надворешните закани кои ги претставувале конкурентските капиталистички земји. Конфликтот со последниве бил начин за стекнување контрола над ресурсите и пазарите.

Заштитата на домашниот капитализам од демократијата (особено од работничкото движење) и потребата за постојана борба со конкурентските сили за контрола над пазарите и ресурсите, претставуваат потреба која евидентно не исчезнала 1945 година. Далеку од тоа.

Како во таа смисла можеме да ги посматраме настаните во текот на последната европска должничка криза, како на пример во Грција во која се случи суспензија на народниот суверенитет во корист на кредиторите на грчкиот државен долг? Исто така, би можеле да се запрашаме каков е статусот на долгогодишната американска окупација на Ирак, за која малкумина се двоумат дека настана заради желбата за контрола на енергетските ресурси со цел спасување на опаѓачката профитна стапка на американскиот капитал. Сосема е јасно дека таквите настани и политики не можеме потполно да ги изедначиме со историскиот фашизам заради различните точки во контекстот, методите и начинот на легитимација на сопствените постапки. Меѓутоа, од перспектива на современиот антифашизам, речиси е невозможно да се игнорира фактот дека се работи за продолжување на одредени елементи од политиката што ја користеле историските фашизми. Во таа смисла, борбата против суспензијата на народниот суверенитет и борбата против агресивниот воен обид за контрола на странските пазари и ресурси, во секој случај претставуваат нужда за сите оние кои сè уште тежнеат кон демократијата и некаков вид послободен свет.

Какви паралели можеме да повлечеме помеѓу историските фашизми и неоконзервативните политички проекти (како на пример демохристијанството)?

Демохристијанството се создаде на почетокот од 20 век, во суштина како одговор на социјализмот. Бидејќи во тоа време политиката се трансформираше исклучиво од аристократското хоби во нешто што се однесува на пошироките маси (социјалистите играа клучна улога во тој процес), демохристијанството се создаде како обид демократскиот импулс одоздола да се стави под контрола и во одредена смисла да се пренасочи во насока на конзервативна реакција против социјализмот.

Демократската мобилизација беше прифатена, но со услов таа да остане во рамки на постоечкиот систем, при што се обезбедува и религиска легитимација. Се разбира, ситуацијата драматично се промени во последните стотина години, најмногу заради тоа што и политиката на некој начин стана значително помалку демократска отколку во претходниот период. Политичките системи денес во најголема мера се сведуваат на технократско управување, што ја замени улогата на големите идеолошки конфликти поттикнати од масовните мобилизации. Но, двата начини на управување (отворената диктатура и технократското управување заради „нужни реформи“) во капиталистичките земји имаат заедничка одредница. Во суштина, тие се реакција на демократската мобилизција, особено одоздола, и на предизвиците на капиталистичкиот систем кои може да ги создаде таквата мобилизација.

Затоа треба да се запрашаме што е денес демохристијанството. Во својата доминантна варијанта во Европа, каде го претставуваат таканаречените конзервативни или партиите од десниот центар, тоа ја презема формата на технократско управување кое не се разликува многу од другите политички опции. Но, сепак, не може да се негира дека одредени елементи на демохристијанската позиција, кои на демократската мобилизација сакаа да ѝ понудат опиплива конзервативна алтернатива, постојат сè уште.

Тој вид демохристијанство во историјата често постепено се спојувал со фашизмот. Примери можеме да пронајдеме во бројни земји, како Австрија во која христијанските социјалисти практично биле преобразени во фашистичка партија со ескалација на класните конфликти во раните триесетти. Дали тоа ги прави современите демохристијански движења слични со фашизмот? Таквиот заклучок секако би бил претеран. Се чини дека противењата на демократијата повеќе произлегуваат од консензусот на целиот политички спектар на таканаречената средна струја на која треба да ѝ се спротивстави новата демократска мобилизација. Во спротивно, како лажни алтернативи повторно би можеле да се наметнат предлозите за ескалација на оние политики кои нè влечат сè подалеку од демократијата и заедничкото добро.

Интервјуирал: Даниел Шврака

Слики: Georg Grosz

Извор: http://slobodnifilozofski.com