Смртта на лисицата

Беше зимска ноќ. Вентилацијата не работеше. Снемуваше струја многу често. Луѓето влегуваа, ѕиркаа низ вратата, виѓаваа дека нема многу луѓе внатре, и ја затвораа вратата. Беше средина на неделата. Среда. Некој од скопските зимски месеци. Скопје има многу зимски месеци. Кафеаната делуваше тажно; доминираше жолто светло. Тоа беше добро. Како спас од магла. Поточно, како нешто што личи на спас од магла, зашто не постои спас од скопската магла. Светлото беше тука како залажување. Понекогаш и тоа е доволно. Но, таа вечер тоа не беше доволно. Пиев пиво, се моткав околу музиката, проправував по некој бош муабет со луѓето внатре и пушев како осуденик на смрт. Сред средината на неделата.
Бевме како бегалци: никој не сакаше да замине од кафеаната, иако беше повеќе од јасно дека ноќта би била најверојатно подобра на кое било друго место. Дури и покрај маглата надвор. Беше јасно. Кое било место. Дома? „Повеќе од јасно“ значи јаснотија блиска до блесок на светилки на маса за операции. Како просветлување за кое што си сигурен дека не е тоа. Дремевме таму и некои од нас се обидуваа да се забавуваат. Мислам дека јас бев најнасмеаниот…
– Ајде да одиме во Охрид! – рече некој.
Другите почнаа да џагорат. Во суштина, никој немаше намера да оди каде било. Да. Но, ете, некој го спомна тоа и ете ти приказна… Стоев со една моја пријателка на шанкот, ништев пиво како да ми е последно, и никако не се напојував, но разговорот течеше и јас реков:
– Ајде да одиме.
Таа се насмеа, и праша:
– Кои?
– Па, не знам – реков јас – кој сака. Сеедно е, нели? – реков.
– Ајде – рече таа.
Се чукнавме со чашите.
– Имаш кола? – прашав.
– Имам – рече таа.
– Кога ќе тргнеме? – прашав јас.
– Да го допијам ова – рече таа.
Стоевме таму и пиевме уште. Пиевме како да нема никаде да одиме.
– Вие навистина ќе одите? – праша еден. Тој е во ред, но тоа сега нема врска.
– Да, а ти?
– Јас ќе одам со уште еден.
– Имате место во кола?
– Не. Носиме некои работи во Охрид.
Токму така рече: „работи“. Не рече „ствари“.
– Добро, каде ќе се најдеме?
– На пристаниште?
– На пристаниште.
– Чао.
– Среќен пат! За два саати сме таму.
Пак пиевме. Како да не ќе одевме. Тргнавме.
– Слушај, Вампир – рече таа – некако не ми се оди со мојата кола…
– Хмпф?
– Не сум била на толку долга релација до сега. Не сум возела.
– Ништо, батали…
– Немој да бидеш разочаран, те молам.
– Јебига, ќе беше добро да отидевме. Ми треба малку пат.
– …
– …
– Имам идеја…
– Кажи.
– Сакаш да одиме со такси?
– Не заебавај, камо нѝ пари?
– Ти не се секирај за пари. Сакаш ли?
Се натегавме уште малку околу парите, и тргнавме. Маглата беше густа и тешка како млеко на доилка. Како се зиме.
Зедовме пиво и нешто за јадење и најдовме таксист што се сложи да нè вози до Охрид. Спомна една сума, јас спомнав друга, и така се нагодивме.
Кога го поминавме Гостивар, маглата почна да се расчистува. Ноќта беше многу студена, во колата свиреше една од касетите што ги украдов од кафеаната, пивото беше добро и со мојата пријателка разговаравме за сенешто додека колата грабаше кон Охрид низ студената ноќ. Тоа беше како да слушаш песна што одамна си сакал да ја чуеш. Ете, песната е тука, го исполнува потполно секој дел од просторот, имаш чувство дека ти лебдиш во неа, а не таа околу тебе. Ја слушав дизел машината кога завршуваше касетата. И тоа беше дел од песната што одамна бев посакал да ја чујам. Сè беше добро. Бев на пат и чувствував како километрите под мене ги бакнуваат тркалата на автомобилот.

Во Кичево нè застана полиција. Рутинска контрола. Таксистот ги зеде нашите лични карти и излезе. Парче студен зимски воздух влезе во загреаниот автомобил пред тој да ја затвори вратата. Стоеше надвор со полицајците, јас и Луна пиевме од пивото. Запалив цигара. Го гледав одблесокот на жарот на стаклото десно од мене. Потоа видов залепен полицаец на прозорот. Се насмевна. И јас му се насмевнав.
– Исаковски? – рече од страната на студената ноќ.
– Да – реков јас во автомобилот, и ја отворив вратата.
– Добравечер, господине – рече полицаецот.
Да се разбереме: јас сум имал многу средби со полицајци во изминатата деценија, но ниеден од македонските полицајци ми се немаше обратено на тој начин. Имаше блага насмевка во она „Добравечер“ и јас се збунив. Се бев навикнал да ме испитуваат, ладнокрвно да ме легитимираат, да ме прибираат на разговори… Ова беше нешто потполно ново. Очекував неволја…
– Добравечер – реков.
– Господ сигурно да спие кога веќе ги дозволува војните, атомските бомби, политичарите, цајканите и сите останати срања? – рече цајканот.
„Сега го наебав“, помислив, и се насмеав. Никој не би можел да ме убеди дека некој цајкан ќе прочита мој расказ. И дека потоа ќе се сеќава на него… Не, секако не. Но, ете, тој стоеше пред мене, една глава понизок, со руса коса под капата и со пиштол и пендрек на појасот. И ме цитираше од збор до збор. Јас не сум некој тип со голема меморија; не се сеќавам речиси на ништо што сум напишал. Можеби затоа се вџашувам кога некој ги знае моите текстови подобро од мене. Пријатно се вџашувам.
– Изгледа дека спие – реков јас.
– Како сте, господине?
– Добро, благодарам! Како сте Вие?
– Ете, уште некој саат, па ќе се прибереме.
– …
– А, во Охрид… Имате некоја работа таму?
– Не… Ми пукна курот во Скопје.
Во истиот момент ми стана жал зашто бев така недоделкан; цајканот не го заслужуваше тоа. Но, ете ме мене…
– Разбирам – рече тој и се насмевна.
Молчев.
– Пишувате ли нешто ново? – праша тој.
– Да, секогаш пишувам. Само, ретко објавувам.
– Ееех, ретко. Па веќе имате три книги!
– Четири – реков. Сега се печати, овие денови.
– Одлично! – рече тој. – Проза?
– Не, поезија. Сите ја сакаат мојата проза.
Тој се насмеа.
– Мислев дека имате барем 100 килограми, и дека сте многу груб човек – рече.
Зборувавме така уште некое време, додека јас не се сетив дека стојам надвор во средната средина на зимската ноќ облечен во маица со кратки ракави. Се поздравивме, црвсто си ги стегнавме дланките и јас влегов внатре. Возачот го запали моторот. „По ѓаволите, Исаковски, – си реков – ќе настинеш за слава!“. Цајканот чукна на стаклото.
– Извинете… Дали може да ми се потпишете овде? – рече.
Тоа веќе беше премногу. Сум поделил неколку автограми досега, ама фактот што речиси сите беа посветени на женски имиња доволно зборува за себе. Му потпишав.
– Ти си писател? – праша возачот.
– Изгледа – реков јас.
Луна се насмеа.
Патувавме низ ноќта, грабавме кон Охрид. Јас и не брзав. Јас сакав да бидам на пат, вечно да ја менувам местоположбата, да се судирам со луѓе. Дури и ако не се толку пријатни како цајканот пред малку.
Ја навалив главата на седиштето, бев вслушан во песната што одамна ја бев посакувал, и гледав во небото над нас. Ете, бевме тука некаде, ние тројца, и го нарушувавме редот на настаните, како кога ѕвезда ќе се измести од своето место. Одеднаш, нешто надвор тропна и возачот застана. Се вкопа в место. Се сврте кон нас.

– Удрив у нешто – рече.
– Во што? – праша Луна.
– Не знам… Нешто ко зајак… шо да праам?!
– Чекај овде – реков јас, и излегов надвор. Тој го исклучи моторот. Понекогаш, исплашениот човек прави навистина непотребни работи.
Беше постудено од Кичево. Бевме на отворен пат.
Се вратив десетина чекори назад и ја видов. Лежеше таму, како да спие… ѝ пријдов, клекнав над неа, ги ставив прстите на нејзиниот врат. Имав видено дека така ги проверуваат луѓето. На филм. Беше топла. Ништо не се движеше под моите прсти. Беше мртва. Убиена на место.
– Дојди овде – му реков.
Тој го врати автомобилот наназад и излезе.
– Лисица – рече кога пријде.
– Убава е – реков јас – дури и ваква.
По асфалтот почна да тече крв. Од нејзината глава.
– Шо ќе праиме сеа? – рече тој и си ја почеша главата. Секогаш го прават тоа.
– Отвори го гепекот.
Послуша.
– Јас ќе ја ставам, ионака сум малку крвав…
Тој ја погледна, потоа погледна во мене, јас му намигнав и ја спуштив внатре. Полека, нежно. Како да беше жива, сè уште. Чудна е човечката сомилост.
– Ќе ја земеш со тебе, коа ќе стигнеме? – праша.
– Не. Што ќе ми ја?!
– А ја? Шо да ѝ праам?!
– Носи ја на крзнар и однеси ѝ лисица на жена ти.
Тој се насмеа.
– Фала – рече.
– Нема зошто. Ти ја уби. Дај ми некоја вода да се замијам.
Ми потураше и јас ја миев крвта на лисицата од моите дланки.
– Сега ќе одиме, само да се измочам…
– Океј – рече тој и влезе во автомобилот.
Стоев таму, некаде на половина пат меѓу Охрид и Кичево, мочав и гледав во небото. Беше многу широко, беше бистро. Многу ѕвезди. Како вршоци на прсти што го параат небото. Од под моите нозе се креваше пареа. Во тој момент не размислував за лисицата; гледав во небото, ги закопчував фармерките и се стресов од студенилото на македонската зима.
– Ѝ беше роденден на жена ми пред некој ден, – рече тој, кога влегов внатре. – немав пари за поклон… Ова баш ќе ја израдува – рече.
– Поздрави ја од Вампир и Луна – рече Луна.
Влеговме во Охрид околу 2 по полноќ. Се симнавме на пристаништето, му помогнав да стави вода и масло во колата и тој замина. Повторно се заблагодари за лисицата.
Стоевме на пристаништето и ги чекавме оние од Скопје да пристигнат. Се бевме договориле дека ќе спиеме во нивниот стан.
Ги немаше. Беше студено. Небото над Охрид беше како недобрано памучно поле. Имаше и по некоја ѕвезда на обраните места. Кога ги затворав очите, го гледав небото онакво какво што беше на местото каде што загина лисицата. Беше студено: од нашите усти излегуваше пареа и пареата се заледуваше и паѓаше пред нашите стапала како сребрен провиден лист.
Нив ги немаше. Тргнавме да бараме соба. Беше повеќе од два по полноќ.
Кај музејот на Уранија има неколку куќи во кои што влегувам со задоволство. Не беше време за влегување во туѓа куќа. А морав да тропнам на некоја порта. Некого да разбудам и да ме прибере. Видов светло зад еден прозорец и застанав под него и викнав. Се појави едан бушава глава.
– Кој е? – праша бушавиот.
– Игор е – реков јас.
– Кој Игор?
– Вампир.
– Ти ли си?! Сега ќе се симнам.
– Си нашол време за доаѓање – рече кога нѝ отвори. – Вампирско! Хахаха!
Сите се насмеавме.
– Здраво Горан – реков јас.
– Немаш кај да спиеш?
– Нхнх.
– Јас се преселив горе, со жена ми. Имам соба за вас овде.

Влеговме во собата. Беше тоа добра соба; имаше кревет што ќе нè збере, и перници и многу ќебиња. Добра соба. До неа беше бањата. Таму отиде Луна, па јас, и кога се вратив во собата Горан беше заминат а Луна беше стуткана под многуте ќебиња и се насмевна кога легнав до неа. Ја бакнав за добра ноќ и слушав како езерото удира во брегот под нас. Зануркав во пазувите на сонот. Посилните удари на езерото зазвучуваа како ударот на колата во лисицата. „Ти ја уби“, му реков. „Ти ја уби“… Можеби и мојата желба за патување имаше некаква врска со сето тоа…
– Вампир? – рече таа меко.
– Мхм.
– Спиеш?
– Не…
– …
– …
– Мислиш нешто?
– Мхм…
– …
– На лисицата.
– Тажно беше.
– … Тажно.
Таа се преврте низ креветот и се спика во мене, како мало кутре. Ми беше мила. Ѝ го бакнав челото.
Утрото беше силно. Сончево силно. Немаше ролетни на прозорците, немаше завеси, немаше никаква заштита од убиствено силните удари на сонцето. Директно во мојата глава… Езерото не удираше во брегот.
Седевме со старците и пиевме ракија. Ги сакав тие старци. Го сакав начинот на кој што се шегуваа, начинот на кој што гледаа на животот. Ми ги кажуваа старите имиња на месеците, ме гледаа како да сум нивен внук, секогаш имаа ракија и топол збор за мене. И бакнеж кога заминував. Дедото постојано се закануваше дека ќе си најде „нова баба“. Бабата велеше дека ќе се куртули од него, конечно. Не можеа еден без друг. Беше многу висок човек, и годините го немаа кутнато. Имаше сребрена коса и огромни веѓи. Огромни црни веѓи што можеа да му ги заштитат очите од било каква временска непогода. Но не можеа да го заштитат од годините. Го губеше видот, и бабата сè почесто го читаше весникот на глас. Ниеден од нив двајца не зборуваше нешто околу тоа; се однесуваа како да востановиле нов ритуал.
Седевме таму, се лепевме до печката, уморот нѝ ги тресеше снагите, потпивнувавме од ракијата и дедото раскажуваше за неговата нива, за јаболките, за сонцето во нив, за музиката што ја слуша кога доаѓа време да процутат, за будењето во сред ноќ кога е невреме, кога ветрот ги повива гранките на јаболкниците. Нѝ кажуваше како се прави ракија, како се подготвуваат јаболките за од нив да се направи ракија. Добра ракија, со венец од меурчиња на површината, и со сонце во својата длабокост.
– Ќе одам на Езеро – им реков кога излегував.
Тие пратија поздрави до моите родители, до сите што им ги имав спомнато пред тоа. Не познаваа речиси ниеден од нив, најмалку моите родители, но ги пратија своите поздрави. Им спомнав за лисицата додека стоев пред портата. Рекоа дека тоа ќе излезе на добро.
Седевме на брегот, Езерото се мрешкаше под нас, сонцето беше силно. Беше убав ден во Охрид. Гоце беше со нас. Душата му беше полна зимско сонце. Беше среќен што е во тој град, беше свесен за благословот што му е подарен. Ѝ раскажуваше на Луна како сме се запознале; ја раскажуваме таа приказна секогаш кога некој трет ќе се најде со нас. Малку недостасуваше да се истепаме кога првпат се видовме. Бевме како бесни пци, во тоа време, неколку години порано. Неколку дена потоа беше јасно дека ќе се браниме како воени другари; годините зад нас нè имаа научено да ја почитуваме ветеранската реа на нашите души. Бевме како браќа по оружје. Луна се смееше. Сите се смеат кога ја слушаат таа приказна. Тоа е добро.
Ги затворив очите. Неговиот глас. Нејзината смеа. Здивот на Езерото. Удар. Лисицата. Дали крикнала кога ја прегазивме? На што мислела во тој момент? Каде отпатува, дали си најде место меѓу оние ѕвезди што како вршоци на прсти го параа небото? Зошто морав да спијам со Луна?
Езерото под мене си играше со сонцето над мене. Имаше ситни бранови, светлината играше на површината на големата вода. Ѕвездите беа тука, на дофат на раката. Не ја пружив.

Извор: Блесок бр. 10-11, август-ноември, 1999.
Фотографии: Alexandra Bochkareva