Сакрална трансфигурација

Не можете да создадете праведно општество со неправедни средства. Не можете да создадете слободно општество со ропски средства. Нас не нè потчинува државата туку нејзината сакрална транфигурација.
Жак Елил

Токму така: нас не нè уништува македонството туку неговата сакрална транфигурација. Проектот „Скопје 2014“ е школски пример за таа непродуктивна и автодеструктивна сакрализација на националниот идентитет. Примерот е школски зашто произлегува од добро познатите тоталитаристички матрици на владеењето.

На пример, според младиот теоретичар Среќко Хорват, тоталитарната архитектура има три главни функции: симболичка, театрална и дидактичка. Кога Мусолини ги реновирал и конзервирал старите римски споменици, тоа го правел за да ја востоличи новата симболика на фашизмот како поредок кој се потпира на илјадагодишна традиција. Мусолини не само што се обидувал да ги сочува знаците на славното минато, туку на некој начин тие остатоци ги музеализирал и театрализирал за да ја легитимира сопствената власт. Истото го правел и Хитлер, прогласувајќи го како нацистичка идеологија Светото Римско Царство на германската нација (Heileges Romisches Reich Deutscher Nation било официјалното име на Германија до 1806 година). Истото тоталитарно разбирање на културата го прави и „преродбата“: десетиците споменици и „антички“ згради што преку ноќ никнуваат низ Скопје имаат единствена цел: сакрална трансфигурација на нацијата. Т.е. нејзино мумифицирање, балсамирање и положување во пирамидата. Македонството под груевизмот се претвора во саркофаг. Зборот зборува самиот: сарко фаг, ждерење на месо, уништување на живото.

Познато е дека главна политичка лектира на повеќето помлади вмровци била „Мојата борба“ на Хитлер. Ме копка дали фиреровите начела на борбата младите наци-болшевици му ги пренеле на пастирот или пастирот бил оној што ги упатувал младите наследници кон „вистинските“ книги?! Или Љубчо Георгиевски на времето им ја поделил книгата, да се инспирираат и зајакнат?! Како и да е, сличностите во спроведувањето на културните политики, да речеме, се фрапантни.

На пример, веќе во „Маин Кампф“, каде што признава дека сакал да стане архитект, Хитлер забележува дека на германските градови им недостасуваат јавни споменици и собиралишта на заедницата. „Архитектурата не е само изговорен збор во камен туку и израз на верата и убедувањата на една заедница; таа ги означува моќта, големината и славата на големиот човек или владател.“

Хитлер бил голем обожавател на империјалниот Рим. Иако старите Римјани германските племиња всушност ги сметале за непријатели на Римското царство, Хитлер старите Римјани ги сметал за рано ариевско царство; затоа ја презел нивната архитектура и ја споил со елементи на неокласицизам и арт деко. Во својот говор во Нирнберг 1937 година, под наслов „Градбите на Третиот рајх“ Хитлер вели дека новите нацистички градби треба да бидат „гигантско сведоштво за нашата заедница“. Тој гигантизам во дело ќе се обиде да го спроведе Алберт Шпер, пред сè, низ изградбата на Grobe Halle, Големото собрание кое требало да биде изградено во главниот град Берлин (преименуван во Germania). Зградата, инспирирана од базиликата Свети Петар, требала да биде најголемата зграда на светот која би собирала 180.000 луѓе и би била седумнаесет пати поголема од римската базилика.

Мрачна слава има средбата помеѓу Адолф Хитлер и Алберт Шпер, првиот архитект на Третиот рајх. Останат е и еден филмски документ за нивната средба од 1934 година, за која пишува Гвидо Кноп: Шпер и Хитлер доаѓаат на градилиште. Најпрвин зборува Шпер, го објаснува проектот. Потоа на ред доаѓа Хитлер. Ги става очилата, ги зема блокот и моливот. Ставајќи го блокот на колено, почнува да скицира. Шпер, со спуштени раце, го гледа учителот. „Така ова се прави, Шпер“, вели фирерот и му го предава блокот на архитектот.

Таа година Шпер напишал: „Фирерот мора да гради како националсоцијалист. Како националсоцијалист тој ги одредува, подеднакво како што ги одредува волјата и изразот на движењето, чистотата и јасноста на архитектонската идеја, експресивната сила, јасноста на градежната замисла, благородноста на материјалот и, што е највредно и најважно, новата внатрешна смисла, па така и содржината на своите градби. Градежништвото за фирерот не е занимација, туку важна работа чијашто задача е волјата на националсоцијалистичкото движење да ја изрази во камен.“

Во 1940 година во статијата објавена во Foreign Affairs, Дороти Томпсон ги разобличила уметничките и интелектуалните комплекси на инфериорност кај нацистичките водачи, а пред сè кај Хитлер: „Колку ли само има незадоволство кај тој човек, кога е толку осетлив и толку суров, толку слаб а толку агресивен. А сите тие ликови околу него - перверти и авантуристи, сите заедно фрустрирани интелектуалци, коишто ниту би можеле да најдат вработување во добри весници, ниту би можеле да постигнат нивните театарски драми да бидат изведени, а нивните книги печатени.“ Во Хитлер таа видела човек којшто после искуството на Првата светска војна, заедничко за огромен број луѓе, побегнал во светот на сништата: „тоа е човек којшто никој не го ’разбрал’, полн со завист, скриена омраза и закочена творечка сила“.

Македонската „преродба“ е сон, исто така. Мрачен, тревожен сон од кој ќе треба што побрзо да се разбудиме и да се соочиме со можеби уште помрачната стварност.

Извор: Глобус, 02.11.10.