Скопје радос ти ќе бидеш

„Еден ден желбите ќе ја напуштат куќата и ќе излезат на улица...Ќе го укинат царувањето на досадата и бедата со којашто управува бирократијата.“ Ова беше лајтмотивот на група уметници коишто се обединиле во граѓанска иницијатива со цел да ја спречат планираната изградба на објекти во најсиромашната градска четврт Св.Паули во Хамбург. Уметниците Margit Czenki и Christoph Schäfer сакале наместо планираното, градот да изгради колективно обликуван парк. И покрај притисокот на локалните власти, и покрај „деновите на барикада“, што се случиле зимата 1997, тие успеале да ја реализираат својата идеја. Св.Паули сега го има својот Park Fiction. (Во 2003 уметниците обединети околу идејата Park Fiction својата активност ќе ја насочат кон формирање на Институт за независен урбанизам: една верзија на архивот на нивни проекти тие ќе ја изложат во Касел како инсталација оригинално создадена за Документа 11).

Скопје го нема Св. Паули, но го има Скопје 2014. Во Скопје, пролетта 2009, протестираа студенти организирани како Прва Архи Бригада (неформална група на студенти по архитектура и млади архитекти) против урбанистичкиот план за центарот на Скопје. Тие не успеаја да ги предомислат надлежните институции и се сè заврши со нивно тепање и судски покани. Но, Скопје не е Хамбург, а центарот на Скопје не е Св. Паули. Нема споредба, дури нема споредба и во опсегот и начинот на примена на насилството кон оние кои не се согласувале со бирократските урбанистички проекции. Во Хамбург после 14 дена барикади и после „бесмислената полициска бруталност“, владата отстапила од својата намера. Во Скопје, после примитивните брутални напади врз студентите од страната на група граѓани кои ја подржуваа иницијативата на владата (кај нас полицијата не тепаше, туку само гледаше), владата не отстапи од својот обид да му даде нов изгледот на центарот на Скопје. Додека градските власти на Хамбург ќе извлечат поука од настаните, нашата власт, државна и локална, ќе остане непоколеблива во своите одлуки и намери. „Скопје 2014“ интензивно се гради. Хамбург го доби својот парк, а Скопје своето централно градилиште. Не успеавме да го одбраниме своето право на урбаност. Зошто? Можеби поради „вишокот на демократија“ што се конзумира во нашата држава? Кој знае?

Шантал Муф својот текст Уметничкиот активизам и агонистичките простори го започнува со прашањето: „Можат ли уметничките пракси сè уште да ја имаат критичката улога во општество во коешто разликите меѓу уметноста и рекламите станале нејасни и во кое уметниците и културните работници станале важен дел на капиталистичкото производство?“ Ако се прифати фактот дека капитализмот ги има сите потребни механизми да ја неутрализира секоја форма на критика, ако уметноста и културата се впрегнати во процесот на подигањето на вредноста на капиталот, а уметничката критика станала важен елемент во капиталистичката продуктивност, тогаш според Муф разбирливо е што многумина теоретичари денеска сметаат дека уметноста ја има изгубено својата критичка моќ. Но, за неа песимизмот, капитулацијата не е решение. И покрај тоа што уметниците денеска веќе не можат да претендираат да претставуваат авангарда која нуди радикална критика, сепак според неа, тоа не е причина нивната политичка улога да се прогласи за завршена. “Тие сè уште можат да имаат важна улога во хегемониската борба поткопувајќи ја доминантната хегемонија и допринесувајќи во изградбата на новите субјективитети. Всушност, ова отсекогаш била и нивна улога и само модернистичката илузија за привилегираната позиција на уметникот не натерала да мислиме поинаку. Кога еднаш ќе ја отфрлиме оваа илузија, заедно со револуционерната концепција на политика којашто ја прати, ќе видиме дека критичките уметнички практики претставуваат важна димензија на демократската политика.“

Гледано од позицијата на теоретските анализи на Шантал Муф споредбата меѓу Скопје и Хамбург на ниво на критички отпор кон бирократската и хегемониска моќ на одлучување и владеење, добива одредена релевантност. Имено, ако отпорот на уметниците околу Park Fiction можеме да го класифицираме како радикален, отпорот на скопските студенти, потоа проширен и континуирано практикуван од страната на неформални и граѓански здруженија, теоретичари и уметници, можеме да го одредиме, и покрај неговата реална нефункционалност, како практика со којашто сепак „се поткопува доминантната хегемонија со што се допринесува во изградбата на новите субјективитети.“

Како најартикулирани во својот отпор кон бирократските механизми и моќта на власта, во контекстот на македонската уметност и култура се издвојуваат Распеани Скопјени и Матеј Богдановски.

Распеани Скопјени е неформална група на млади луѓе со различни професии кои своето мислење за сè она што се случува во нашето општество го искажуваат низ песна. Нивните настапи, што започнаа од септември 2009, се одржуваа на различни локации во Скопје и беа снимени и објавени на YouTube каналот како музички спотови. Последниот настап го имаа на 27 декември 2010, но овој пат наместо на отворен простор , пееја во подрум. Музичкиот спот е придружен со следниов текст: „По обвинувањата од Владата за злосторничко здружување, платените огласи против угледот на нивните членови, и општите притисоци против медиумите, а и секој кој размислува поинаку, распеаните својот глас го дигнаа на единственото безбедно место денеска-подрумот. Од мрачната скривница на цел глас ја изведоа Under Pressure од The Queen и David Bowie“.

Матеј Богдановски својот уметнички отпор кон „тродимензионалната реализација на идеолошката платформа на власта“ го започна на својот профил на web страницата на Facebook, во почетокот на 2010. Сукцесивно сè до ноември 2010 се појавуваа на страницата неговите духовити и иронични ликовни коментари на Скопје 2014 и тоа воглавно како интервенции на репродукции на познати дела од познати автори од светската ликовна уметност, но и како колажи, плакати во кои се претставени познати музички или филмски ликови, а сето тоа во контекстот на новите градби на владиниот „проектот Скопје 2014“. Во албумот насловен како Скопје, радос ти ќе бидеш се појавија вкупно 35 фотографиии. Сите овие фотографии потоа беа отпечатени во вид на картички. А, секоја испратена картичка е/ќе биде во функција на ширењето на отпорот кон доминантната хегемонија, но воедно и доказ дека „критичките уметнички практики претставуваат важна димензија на демократската политика.“

Илустрации: Матеј Богдановски, од циклусот „Скопје радос ти ќе бидеш“