Полубоговите на популизмот

Кога се распадна Советскиот сојуз, а глобалниот комунизам почна да се повлекува, многумина се надеваа дека деновите на авторитарните лидери, кои негуваа „култови на личноста“, поминаа. Дојдовме до „крајот на историјата“ и победи либералната демократија. Редовната, мирна транзиција на власта помеѓу демократски избраните претставници требаше да стане норма и веќе никој да не се осуди да тврди дека е непогрешлив, а камоли божествен.

Во СССР комунизмот можеше да биде единствена „религија“. А ако комунизмот беше безбожен, заклучија неговите противници, противотров за него мора да биде христијанството. Првиот постсоветски претседател на Русија, Борис Елцин, го пренесе својот демократски дух изјаснувајќи се како христијанин. И затоа Бог, а не Ленин, стана мерило за отсуството на диктаторски тенденции на постсоветските лидери.

Меѓутоа, сегашниот претседател на Русија, Владимир Путин, наопаку го преврте ваквиот пристап и ја подигна постсоветската побожност на нивно на евагнелие сакајќи да ги постигне своите диктаторски цели. За време на посетата на САД во 2002-та година, путиновата срдечна приказна за крстовите и чудата го увери претседателот Џорџ В. Буш - одново роден христијанин - дека поранешниот потполковник на КГБ има „срце и душа“.

Проблемот со отворено религиозните лидери е во тоа што тие често настојуваат световните одлуки да ги оправдаат со апсолутизмот на својата вера. Ова е ризик дури и во демократските земји: кога Буш се сретна со Путин, тој водеше еден вид христијански поход во Авганистан, а Иран, Ирак и Северна Кореја ги означи како „оска на злото“ - повик на оружје замаскиран со морал. Но како што се множеа и одолговлекуваа војните на Буш, така слабееше неговата способност да ги привлече верниците. Новите избори донесоа надеж дека ќе се појават подобри и помалку догматски лидери.

Путинова Русија немаше таква среќа. За разлика од Буш, Путин има моќ која му овозможува да го наметне фанатизмот онака како што сака, а изборите во Русија кои ги организира Кремљ не се ништо друго туку обред на обожување.

Иако Русија не е теократија, нејзината државна религија - православното христијанство - стана речиси сеопфатна како што беше комунизмот. На пример, државните функционери можат да откажат изложба на тема анатомија само затоа што тоа може да ги „навреди чувствата на верниците“. А кога Путин го критикува Западот, вообичаено ја истакнува неговата „декаденција“. Русија - „посебна цивилизација“ историски поврзана со Византиското царство - мора да ја предводи одбраната на „традиционалните вредности“ како што се хетеросексуалноста и нуклеусното, тесно семејство.

Путин не тврди дека е божестван, но зборува за тоа. Ако советските генерални секретари беа наследници на „пророците на верата“ - Ленин, Маркс и Енгелс - тогаш Путин е модерна инкарнација на светите царови, особено Петар Велики и Катерина Велика - Божјите намесници на земјата. Тој не е фанатик, туку предодреден човек, обдарен со единствени особини, да организира светски крстоносен поход.

Путин веќе долго ја негува оваа слика. Во 2007 година група православни Руси основаа нова секта која веруваше дека Путин е реинкарнација на апостолот Павле, кој се вратил да се бори против Антихристот. Во текот на 2010-тите, Владислав Сурков (еден од тогашните блиски советници на Путин) го прогласи за „бел витез“ кого го испратил Бог за да ја спаси Русија. А по целосната инвазија на Украина во 2022 година во државните емисии постојано се зборуваше за Бога и посебната врска на Путин со него.

Може да се каже дека нема ништо необично па дури ни проблематично во кризни времиња луѓето да се тешат или мотивираат со помош на верата. Дури и Сталин ја прифатил православната црква за време на Втората светска војна: поголема е веројатноста да ја поддржат борбата ако поверуваат дека Бог е на нивна страна. Меѓутоа, Путин ја користи религијата за да го оправда создавањето нови кризи или да ги влоши постоечките.

Во денешно време Путин не е сам. На пример, индискиот премиер Нарендра Моди на почетокот на годинава изјави дека „целосно му се посветил“ на Бога, кој го испратил „со одредена цел“. Иако на неодамнешните општи избори култот на личноста на Моди не можеше да ѝ обезбеди мнозинство на неговата националистичка партија - индиската демократија не тргна по патот на руската - тој сè уште е најпопуларниот избран лидер на светот.

Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган - уште еден автократ во демократскиот оддел - ја користеше религијата на сличен начин, како на пример во 2020 година, кога истанбулската византиска базилика Аја Софија ја прогласи за Џамија. Некои од неговите помошници сега тврдат дека „го пратил Алах“ за да им влее надеж на муслиманите. Откако Партијата на правдата и развојот на Ердоган претрпе за неа редок изборен пораз во април, Ердоган двојно го зголеми влогот на религијата така што, на пример, протурка промени во училишните планови и програми за акцентот да се стави на веронауката и промовирањето на „националните вредности“.

Потоа, тука е Доналд Трамп, „портокаловиот Исус“ на американската десница. Трамп можеби не знае ниеден библиски стих, но знае како да го поттикне религиозниот пламен за да ја обедини својата база. За следбениците на Трамп ниедно тврдење не е премногу бизарно. На пример, во 2021 година стотици следбеници на Трамп, кои веруваат во теории на заговор, се собраа во Далас (Тексас) заради второто доаѓање не на Исус, туку на Џон Кенеди помладиот, за кого веруваа дека ќе стане потпретседател кога Трамп на необјаснив начин се врати на функцијата претседател.

Лидерите кои тврдат дека се во божествени мисии, всушност настојуваат да ја зголемат својата моќ и да го продолжат своето владеење, кое би било идеално да трае засекогаш. Путин веќе ја постигна оваа цел, а Моди и Ердоган се движат во тој правец. Сепак, најголема опасност претставува Трамп. Не треба да се игнорира можноста - доколку победи во ноември - изборите во САД во 2028 година и да не се одржат.

Превод: Алек Кузмановски

Карикатури: Maarten Wolterink

Извор: https://www.project-syndicate.org/