Три писма

На дваесетина метри од куќата во Граб, во која го пишувам ова, во детството беше куќата на нашиот роднина Амир Гуџевиќ. Жена му се викаше Бехџида, родена Фијуљанин, и сите нејзини деца ја викаа тета. Е долго растечко за номинатив, долго опаѓачко за вокатив. Оние, пак, на кои Бехџида им беше тетка, ја викаа Бехџида. Таа имаше четири ќерки и два сина. Синовите беа близнаци, Махит и Захит. Сите осуммина од таа куќа беа повеќе сиромашни отколку што не беа. Се сеќавам кога, веќе момци, Захит и Махит влечеа валка по засеаната нива, зашто немаа волови ни коњ за да ја впрегнат валката. Тоа беше некаде пред да заминат во војска.

Во шеесеттите години близнаците не служеа ни во иста единица, ни во исто време, како што беше подоцна. Махит замина во Ајдовшчина, а Захит, една година по Махит, во Комижа. Зборот Комижа влезе во селото заедно со повикот за војска на Захит. Никој не знаеше каде се наоѓа Комижа. Некој рече, некаде во Македонија, некој ја смести во Словенија, а некој рече дека е близу Пирот, „таму каде што се прават опинци пироќанци“.

Захит замина во војска, и барем дваесет дена од него немаше ни трага ни глас. Потоа, еден ден меѓу деновите, стигна писмо и поштарот ми го даде мене. Тоа се случи во училишниот двор, седум километри од куќата. Поштарот, за да не пешачи постојано, понекогаш навраќаше во училиштето да ни ги даде писмата нам, кои ионака пешачевме. Беше октомври 1961-та година и веќе бев донел неколку писма во селото.

Она на Захит имаше поштенски жиг и на жигот пишуваше Комижа Вис. Кога стигнав во селото го однесов во неговата куќа. Тогаш таму беше само Бехџида. Таа беше неписмена и бараше да ѝ го прочитам. Го отворив, таа седна на столче со три нозе и рече, ајде, кажи ми што сè ми пишува Захит, немој да скриеш нешто. Не ни знаев како нешто се крие, а и да знаев немаше да сокријам, зашто и мене ме доела Бехџида, мајката на близнаците Махит и Захит. Ми беше мајка по млеко.

Почнав: „Драги мои родители и останати домашни, еве најдов малку време да ви се јавам. Служам среде море на еден остров, името му е Вис. Ова не е ни блиску до Пирот, подалеку е од Пирот од што е Граб. Патував шеснаесет саати од Белград до Сплит, а во Сплит сите регрути влеговме во лаѓа и таа одеше четири саати додека дојде до овој остров Вис...“

Бехџида почна да плаче: „Тешко мене, четири саати со лаѓа! Ќе ми се удави детето, а кај најдоа него да ми го земат и да го одведат во таа крмска Комижа, што не го земаа во Лудбрег како Салих, или во Ичиќи како Џиба, или во онаа Ајдовшчина како Махит, туку ми го зедоа во некоја Комижа, името да ѝ се заборави!“

Кога заминав во војска, по обуката не ме прекомандуваа, останав во Љубљана. Еден ден, есента 1979-та година, ме повика капетанот и ми рече дека во новата класа има четири неписмени војници и ме одреди да ги научам да читаат и пишуваат. Двајца беа Албанци, еден од Косово, другиот од Македонија, еден беше Србин од некое село на Стара планина, а еден беше Босанец, некаде подалеку од Травник. Се викаше Џавид. Имаше само мајка, а мајката го имаше само него. Сите мои четири ученици веднаш почнаа да работат со бројки и букви, латинични и кирилични. Траеше повеќе од еден месец, наставата беше честа, ми се чини секој втор ден, по еден час во слободното време. И во сабота. Потоа, една недела рано наутро Џавид ме замоли да отидеме во војничкиот клуб за да ми покаже нешто. Се качивме во поткровјето, го отклучив клубот, приближивме две столици до масата и кога седнавме тој од блузата извлечеше лист хартија превиткан на четири и рече дека на него ја напишал задачата што сум му ја задал пред некни. Задачата беше некому да напише писмо, да видиме до каде сме стигнале со буквите и зборовите.

Почнувам: „Мила моја мајко еве седнав да ти напишам писмо ти ќе најдеш некој да ти го прочита а јас научив да пишувам...“ Изговарам, па го погледнувам Џавид, а тој се превиткува од плачење. Липа, писка момче од дваесет години! Полека, Џавиде, кажи ми зошто плачеш. Еве зошто, вели Џавид, не можам да верувам дека тоа што ми го читаш е токму она што сакав да ѝ го кажам на мајка ми, и дека тоа сум го напишал. Тоа значи дека нашиот роднина ќе го прочита исто тако тебе. Па повторно залипа. Никогаш нема да го заборавам радосниот плач на Џавид кој му го предизвикаа неговите букви.

Кон овие две писма додавам и едно друго кое временски настанало меѓу нив, а беше напишано на Сицилија и испратено во Германија. Го пишувала неписмена жена за неписмениот маж гастарбајтер. Писмото, во текстот со наслов „Пораки на 'отсечени јазици'“ се наоѓа во книгата на Гесуалдо Буфалино La luce e il lutto и на него е напишан датумот 2.11.1973. Фотографијата од писмото е приложена во текстов. Писмото е на лист со линии кои на училиште ги нарекувавме „големи“, напишано е во 12 реда. Започнува со срце погодено со стрела и продолжува со четири мали цртежи во низа: жена и деца, веројатно. Значи, цртежите како да се насочуваат кон политички прашања (симболи на крстоносен штит и срп и чекан) и се однесуваат на други работи поврзани со секојдневната грижа за семејството. На листот има вкупно пет срциња, можеби секое означува еден член на семејството, а пештерата со опашеста ѕвезда пред крајот би можела да значи: се гледаме за Божиќ. Жената пишува бројки, а не букви. За да се разберат знаците во сликите треба да се познаваат односите и меѓусебниот јазик на оние што се допишуваат. А нив ги знаат само тие двајца: сопругата и сопругот. Буфалино дознал за сопружниците од селскиот аптекар, па за писмото напишал:

„Пред неколку години - не многу, важно е веднаш да се знае - се случи несекојдневно допишување меѓу двајца сицилиски сопружници, меѓу него кој емигрирал за да работи во Германија и неа која останала во селото да се грижи за старата свекрва и малите деца. Двајцата неписмени и неволни да ги споделат своите тајни со некое надворешно лице и можеби алчен писар (било тоа да се изрази на љубов или вести за малата домашна економија), двајцата сопружници посегнале по договорениот јазик, систем на сликовни знаци во низа, чие значење е разбирливо за примателот.“

Го „превел“ писмото на Буфалино: „Љубен мој, твоите мисли оддалеку го прободуваат моето срце и ти ги пружам рацете заедно со нашите три деца. Ние сме здрави и добри, јас и двајцата постари, а најмладиот е малку болен, но не сериозно. На претходното писмо што ти го испратив не добив одговор и страдам заради тоа. Мајка ти е болна и се наоѓа во болница, ја посетувам. Не грижи се, не одам со празни раце; не одам ни сама, да не ги предизвикам злите јазици: со мене доаѓа средниот син, додека најстариот го чува најмалиот. Нашиот мал имот е изоран и насеан. На двајцата 'надничари' им платив 150.000 лири. Се одржаа комунални избори. Гласав за Демократската партија, како што ме наговори жупникот. Српот и Чеканот доживеаја тежок пораз, како да умреле, во мртовечки сандак. Но нам сиромашните ни е сеедно дали ќе победат едните или другите. За нас сиромашните не се менува ништо: копавме вчера, ќе копаме и утре. Годинава многу родија маслинките. Човекот и двете деца кои ги најмив, едното да тресе маслинки, другото да ги собира од земја, ме чинеа 27.000 лири. Уште 12.000 лири му дадов на човекот што прави масло. Добивме толку масло што можеме да наполниме еден голем и еден мал ќуп. Можам да добијам 1.300 лири за еден литар. Далечна љубов моја, моето срце мисли на тебе. Особено сега кога доаѓа Божиќ и кога би сакала да бидам со тебе, срце до срце. Ти испраќам голема прегратка, од мене и нашите три малечки. Довидување, љубов моја, моето срце е твое и верна сум ти, споена со тебе како нашите два прстени.“

Превод: Алек Кузмановски

Извор: https://portalnovosti.com/