Авганистански поетеси (1)

Солидаризирање преку поезија

Кој одлучува кои песни ќе опстојат, а кои ќе бидат закопани во немилосрдниот песок на времето?

До кога старите крвнички моќници ќе си земаат за право да одлучуваат чиви гласови ќе бидат стишени?

Во време кога крвнички патријархални системи, како талибанскиот режим, се стремат да ги избришат жените од светот и историјата, решивме да покажеме револт и солидарност. Затоа, се собравме неколку јазичар(к)и и препеавме десет песни од авганистански поетеси.

Речиси секоја од поетесите имала трагична судбина токму поради храброста да го живее животот како што прилега му на секој човек – слободно. Некои пишуваат под псевдоними на скриени интернет страници, а други како Надија Анџуман и Мина Кешвар Камал биле жртви на фемицид и атентат.

Колку и да е фалично нашето општество, сепак уживаме слободи кои не ги има секаде низ светот. Не тврдиме дека постојано треба да бидеме растревожени бидејќи некој илјадници километри од нас пати. Но, можеме бар за миг, да оддадеме чест на сите жени кои храбро пркосат на системот. Можеме, бар за миг, да воздивнуваме во ист ритам со нив и да ги споделиме нивните болки, да ја почувствуваме нивната неизгаслива жед за промена и слобода. На крајот на денот, тоа ни е должност како припадници на човечкиот род.

Нека служат овие препеви за да се прошират и запаметат нивните стихови, имиња и животи. Споделувајте ги песните, запишете си ги омилените во вашите дневници, истражете повеќе за поетесите.

Да докажеме дека поезијата и желбата за слобода се помоќни од напорите за нивното уништување.

Сомаја Раниш
Наоружај ги песните како пушки

Наоружај ги песните како пушки –
географијата на војната те повикува
да се бориш.
Непријателот не знае за знаци,
контра-знаци,
бои
сигнали
симболи!
Наоружај ги песните како пушки –
секој момент е натоварен
со бомби
куршуми
експлозии
звуци на смртта –
смртта и војната
не следат правила
можеш да ги претвориш твоите страници во бели знамиња
илјадапати
само не голтај ги зборовите, замолчена.
Наоружај ги твоите песни –
твоето тело –
твоите мисли –
како пиштоли.
Се креваат воените училишта
во тебе.
Можеби ти
си следна.

Препев: Душица Лазова

Somaya Ranish
Armatosini këngët si të jenë pushkë

Armatosni këngët si të jenë pushkë -
Gjeografia e luftës të thërret
për të luftuar.
Armiku nuk njeh shenja,
Kundër-shenja,
ngjyra
sinjale
simbole!
Armatosni këngët si të jenë pushkë -
çdo moment është i ngarkuar
me bomba
plumba
eksplozive
tinguj të vdekjes -
vdekja dhe lufta
nuk ndjekin rregulla
mund t’i transfromosh faqet tuaja në flamuj të bardhë
një mijë herë
vetëm mos i gëlltit fjalët e tua, e heshtur.
Armatosi këngët tuaja -
trupin tënd -
mendimet tuaja -
si pistoleta.
Shkollat ushtarake po rriten
në ty.
Ndoshta ti
e ke radhën.

Përgatitje: Xhejlan Veliu

2.
Надија Анџуман
Песна

Немам желба да прозборам.
За што да пеам?
Јас, која сум мразена од животот.
Нема разлика дали ќе се пее или не.
Зошто да зборувам за сладост,
кога чуствувам горчина?
О, гозба на угнетувачот.
Зачука во мојата уста.
Немам придружник во животот.
За кого да бидам речита?
Нема разлика дали ќе се збори, смее,
умира или биде.
Јас и мојата напната осаменост.
Со тага и жал.
Родена за ништожност.
Мојата уста треба да биде запечатена.
О, моето срце треба да знае за пролетта
и кога е време да се слави.
Но, што да правам со заробеново крило
што не ми дозволува да полетам?
Предолго молчев.
Но, никогаш не ја заборавив мелодијата.
Секој момент ги шепотам
песните од моето срце.
Потсетувајќи се себе си на денот
кога ќе го скршам овој кафез.
Кога ќе полетам од оваа осаменост.
Ќе пеам како меланхолик.
Јас не сум слаба топола
да се потресе од секој ветер.
Јас сум Авганистанка.
Има смисла само да оплакувам.

Препев: Јована Давиткова

2.
Nadia Anjuman
Poezia

Nuk kam dwshirw gojën ta hap!
Për çka të këndoj?!
Unë, e cila jam e urryer nga jeta.
Nuk bën dallim a këndoj apo nuk këndoj.
Pse të flas ëmbël,
kur ndjej të hidhurën?!
Oh, festa e tiranit.
Trokitë në gojën time.
Nuk kam shoqërues në jetë.
Për kë të jem e ëmbël?
Nuk dallon asgjë nëse flas apo qesh,
a do vdes a do mbes.
Unë dhe vetmia ima e tendosur.
Me pikëllim e trishtim.
Unë që jam lindur për asgjë.
Goja ime duhet të vuloset.
Oh, zemra ime duhet të dijë për pranverën
dhe kur është koha për të festuar.
Por çfarë të bëni me një krah të robëruar
cfarë nuk me le të ngrihem?
Shumë gjatë kam heshtur.
Por, nuk e harrova kurrë melodinë.
I pëshpëris çdo moment
këngët e zemrës sime.
Duke ia kujtuar vetes ditën
kur ta thyej këtë kafaz.
Kur do të fluturoj nga kjo vetmi.
Unë do të këndoj si një melankolik.
Unë nuk jam plep i dobët
që tundet nga çdo erë.
Unë jam afgane.
Ka kuptim vetëm të vajtoj.

Përgatitje: Afije Sherifi, Idriz Ibrahimi

3.
Надија Анџуман
Светлосини сеќавања

О, вие прогонети на планината на заборавот!
О, тие ваши накитени имиња,
што дремат во калливата тишина
О, тие избришани сеќавања,
вашите светло сини сеќавања
што се брануваат во морето на исчезнување
Каде се бистрите потоци во кои се слеваат вашите мисли?
Чија ли граблива рака ја оттргна
златната јатка од вашите соништа?
Во оваа бура која носи угнетување
каде отиде вашиот брод,
вашиот сребреникав месечев брод?
По оваа горчлива студенина која раѓа смрт -
Ако морето се смири
Ако облакот ги ослободи
грутките заплеткани во срцето
Ако младата ноќ донесе љубов,
насмевнете се
Ако планината омекне и во расплод зазелени,
расцветајте –
Можеби тогаш, едно од вашите имиња,
таму над височините,
ќе светне како сонце?
Дали таложењето сеќавања
светло сини сеќавања
Во очите на рибите уморни од поплави и
уплашени од суровиот порој,
ќе се претвори во одраз на надеж?
О, вие прогонети на планината на заборавот!

Препев: Анета Попова

3.
Nadia Anjuman
Kujtime ngjyrë kaltër e çelur

O jo të syrgjynosur në malin e harresës!
O ju emrat e praruara ,
që koteni në baltën e heshtjes
O kujtimet e zhdukura,
kujtimet tuaja ngjyrë qielli
Që valojnë në detin e zhdukjes
Ku është përroi i pastër i mendimeve tuaja?
Cila dorë hajdute plaçkiti statujën e artë të ëndrrave tuaja?
Në këtë stuhi që lind shtypjen
Ku ka shkuar anija juaj, anija e qetë e argjendtë e hënës?
Pas këtij të ftohti të hidhur që lind vdekjen -
Nëse deti qetësohet
Nëse retë lëshojnë nyjet e pikëllimit të zemrës
Nëse zonjusha e dritës së hënës sjell dashuri, ofron një buzëqeshje
Nëse mali zbut zemrën e tij, zbukurohet me të gjelbër
Bëhet frytdhënës -
A do të bëhet një nga emrat tuaj, mbi majat,
i ndritshëm si dielli?
A do të ngrihen kujtimet tuaja
Kujtimet tuaja ngjyrë kaltër e çelur
Në sytë e peshqve të lodhur nga përmbytjet dhe
të frikësuar nga shiu i shtypjes
të bëhen një pasqyrim shprese?
O, mërgimtarë të malit të harresës!

Përgatitje: Fatos Grubi

4.
Надија Анџуман
Безгласен крик

Звукот на зелените чекори е дождот
Ене ги, доаѓаат од патот
Жедни души и правливи здолништа донесени од пустината
Здивот им гори, помешан со фатаморгана
Устите им се суви и покриени со прашина
Ене ги, доаѓаат од патот
Со измачени тела, девојки израснати на болка
Радоста ги напуштила нивните лица
Срцата им се стари и напукнати
Не се појавува насмевка на мрачните океани на нивните усни
Ниту пак солза извира од сувите корита на нивните очи
О, Боже!
Зарем може да не дознаам дали нивните безгласни крици допираат до облаците,
до засводените небеса?
Звукот на зелените чекори е дождот.

Препев: Нина Раповска

4.Nadia Anjuman
Një britmë e heshtur

Tingulli i hapave të gjelbër është shiu
Ja ku janë, vijnë nga rruga
Shpirtra të etur dhe funde të pluhurosur të sjellë nga shkretëtira
Fryma e tyre digjet, e përzier me fatamorganë
Goja e tyre është e thatë dhe e mbuluar me pluhur
Ja ku janë, vijnë nga rruga
Me trupa të munduar, vajza të rritura mbi dhimbje
Gëzimi i braktisi fytyrat e tyre
Zemrat e tyre janë të vjetra dhe të plasaritura
Asnjë buzëqeshje nuk duket në oqeanet e errëta në buzët e tyre
As një lot nuk buron nga lugjet e thata të syve të tyre
O Zot!
Vallë mundet të mos e di nëse britmat e tyre pa zë arrijnë deri te retë,
në qiejt e harkuar?
Tingulli i hapave të gjelbër është shiu.

Përgatitje: Xhejlan Veliu

5.
Лејла Сарахат Рушани
Пламени

Пламените што ги проголтаа куќите
Беа црвени
И оставија пепел
Крвта што ја пролејаа и истурија
На годишниот календар
Е уште црвена
Есенското лисје
Мрачната боја на зајдисонцето
Беа црвени
Црвени
Дури и боите на моите кошмари
Се сите црвени
Црвени, црвени

Препев: Тијана Алваџиоска

5.
Leila Sarahat Rushani
Flakë

Flakët që i përpinë shtëpitë
Ishin të kuqe dhe
i lanë ato të shkrumbuara.
Gjakun që e derdhën
Në kalendarin e vitit
është ende i kuq.
Janë ende të kuqe edhe gjethet e vjeshtës,
Ngjyra e zymtë e perëndimit të diellit.
janë të kuqe edhe ngjyrat e maktheve të mia.
Të gjitha janë të kuqe,
Të kuqe.

Përgatitje: Afije Sherifi

Цртежи: Laurie Kaplowitz

Кон вториот дел.

Сомаја Раниш е писателка, новинарка и активистка која живее во егзил во Холандија од 2021 година, по преземање на власта од талибанците. Таа е основоположничка на „Баамдаад Куќа на поезија во егзил“, организација која се бори против цензурата во уметноста и за правата на репресираните и цензурирани авганистански уметници. Била предводничка на „Новата асоцијација на мислители“ во Херат, основачка на „Женско кино“ и ко-основачка на „Женско радио“ во Авганистан. Раниш се труди да ја негува врската меѓу општествениот ангажман и поезијата, и активно работи на тоа.

Надија Анџуман (1980–2005) објавила една поетска збирка додека била жива („Темниот цвет“). Од книгата се продадени 3000 примероци. Нејзината поезија е раскошна, полна со пркос, но и со длабок сензибилитет. Талентираната поетеса влегла во младоста и цутот на поетскиот порив токму кога талибанскиот режим го забранил школувањето на жените. Жедна за знаење таа почнала да оди на протести, но и на часови во „Шивачката школа Златна игла“ каде што всушност тајно се оддржувале книжевни средби и работилници. Таа одлука носела ризик за егзекуција од талибанските власти, но Надија сепак одлучила да го следи сонот за пишување поезија. Кога талибанците паднале од власт Надија запишала факултет за книжевност во 2001 година и ја издава збирката која веднаш го привлекува вниманието на книжевната сцена. Неколку години подоцна била убиена од маж ѝ кој бил љубоморен и убеден дека нејзината работа штети на семејното достоинство. Неправедно и без докази, убиството било прогласено за самоубиство, а убиецот бил пуштен на слобода по само еден месец. Денес Надија е една од најпознатите и ценетите поетеси во Авганистан, а нејзините песни се препеани на повеќе јазици.

Лејла Сарахат Рушани (1952-2004) е меѓу најистакнатите современи авганистански поетеси, една од ретките писател(к)и кои останале во Кабул за време на војната и директно го посведочиле убивањето на илјадници цивили и сограѓани. Лејла ги изгубила мајка ѝ, сестра ѝ и татко ѝ, познат новинар убиен од комунистичкиот режим. Во нејзината поезија доминираат тагата, осамата, заробеноста, потребата за бегство и справувањето со загуба. Но, сите тие чувства добиваат метафизички димензии и си поигуруваат со апсурдот. Поради бескромпомисноста и стремежот да се задржи чистиот уметнички дух, таа станува многу ценета во авганистанските книжевни кругови и станува симбол за интелектуална храброст и слобода. Објавила четири збирки: „Непрекинлив крик“, „Зелената зора“, „Од огледала и камење“ и „Ноќна приказна“. Пишувала класична и модерна поезија. Класичната лирика се толкува и како одговор на предрасудите од традиционалистите на книжевната сцена кои го прекорувале модернизмот. Во 1998 била принудена да го напушти Кабул поради ужасниот третман врз жените и да се пресели во Холандија каде што го издавала книжевниот дневник „Ева во езгил“.