Денес е многу тешко да се зборува за Европа

10.03.2025 01:05

Донатела Ди Чезаре е професорка по теориска филозофија на Универзитетот Ла Сапиенца во Рим и една од најзначајните претставнички на современата европска мисла. Предавала и на Универзитетот во Хајделберг, била студентка на Ханс-Георг Гадамер и се дружела со Жак Дерида.

Во својата работа се занимава со актуелни општествено-политички прашања, а една од темите на нејзиниот научно-истражувачки интерес е и филозофијата на миграциите. Во своите понови книги The Time of Revolt (Времето на бунтот) и The Political Vocation of Philosophy (Политичкиот повик на филозофијата) од 2021-тa година, Ди Чезаре ги преиспитува човековите права во контекст на државната политика и го истражува враќањето на филозофијата na полисот.

Во своите трудови често се занимавате со поимот на странецот и идејата за гостопримството. Како што веќе рековте, сите сме на некој начин странци во однос на другите луѓе или простори – дали мислите дека ова универзално чувство на другост може да придонесе за поголема емпатија и разбирање меѓу луѓето или пак води до раслојување и поделби меѓу нас како странци?

Тоа е клучната точка на моето размислување. Навикнати сме да размислуваме на следниот начин: на пример, постојам со мојот идентитет, а пред мене е странец кој е сосема поинаков од мене. Но, поентата е каков е мојот идентитет – се прашувам зошто сум Италијанка ако доаѓам од југот на земјата, а јужњаците беа многу дискриминирани во Италија. Мораме да препознаеме дека и меѓу нас постојат различности, дека не сме идентични, но исто така мораме да размислуваме и за јазикот, бидејќи ние не го измисливме јазикот со кој зборуваме и ги артикулираме своите интимност и чувства, туку и тој јазик дошол од другите. Тоа што ја препознаваме сопствената различност и сфаќаме дека и самите сме странци е начин на отворање кон другиот.

Што значи да се размислува за граѓанството преку перспективата на другоста, како што споменавте во еден од вашите есеи?

Го доведувам во прашање концептот на граѓанството што го користиме, бидејќи граѓанството го темелиме на две работи – потекло и однос кон територијата. Не ги познавам законите во Хрватска и затоа не знам како се признава хрватското државјанство, но знам дека во други европски земји како Италија, Франција и Германија тоа се гледа низ овие две категории.

На пример, Италија има многу традиционални закони, па така оние што се родени во Бразил и немаат лично никаква врска со Италија, но имаат италијански родители, ќе добијат државјанство ако го побараат, додека моите ученички и ученици кои се родени во Италија, целиот живот живеат во Италија и зборуваат италијански, но се деца на мигранти, нема да бидат признати како граѓани. Ваквиот начин на поимање на државјанството, кое во крајна линија се темели на законот за потекло, односно крв, е многу погрешен. Не е прилагоден за денешна Европа, не одговара на нејзините потреби и затоа е неопходно да се преиспита граѓанството како концепт.

Пишувајќи за владата на Џорџа Мелони го опишувате спојот на агресивниот модернизам и архаичната регресивност преку концептот на технофамилизмот. Како го гледате потенцијалот за отпор кон ваквиот модел на власт, особено во поглед на заштитата на правата на сиромашните, југот на земјата и граѓанските слободи?

Кога зборувам за новата десница во Италија, иако таа не јакне само кај нас, мислам пред сè на постфашизмот. Под постфашизам подразбирам појави што се различни во споредба со неофашистите кои се повикуваат на Мусолини – новата, постфашистичка десница не го прави тоа. Од една страна, Мелони ја поддржа атлантистичката политика на крупниот капитал и големите индустриски групи, а од друга ги промовира семејните вредности и повторното откривање на традиционалното семејство. Таа делува во тие два правци и владее ситуациски, наместо политички, што е многу опасно и, исто така, значи нетрпеливост кон сите малцинства и секоја опозиција воопшто.

Неодамна се најдовте под обвинение за клевета откако ја критикувавте изјавата на министерот за земјоделство Франческо Лолобриџида, кој го употреби изразот „етничка замена“. Како оваа правна постапка влијае на вашето гледиште за слободата на говорот и академската слобода во Италија? Дали сметате дека ваквите случаи можат да доведат до „перверзен механизам на автоцензура“ меѓу интелектуалците и како можеме да му се спротивставиме на потенцијалното „авторитарно гушење“ на јавниот дискурс?

Изминатата година ја поминав чувствувајќи се како мета, особено на партијата Браќа на Италија. Сепак, не се чувствувам како жртва на новата десница, туку како сведок. Тоа е сепак различно, бидејќи како сведок сум загрижена за слободата на говорот и верувам дека во Италија постои голем проблем со неа – последнава година имаше многу силна цензура, не само против мене, туку и против други интелектуалци: Роберто Савијано, Лучијано Канфора и други. Министерот Лолобриџида, кој е зет на премиерката Мелони, зборуваше за етничка замена, а јас на телевизија реков дека зборувал како неонацист – значи, не реков дека тој е неонацист.

На веб-страницата на италијанската влада може да се прочита дека етничката замена е неонацистички мит, а јас завршив на суд поради тоа што го кажав. Кон средината на минатиот мај имав рочиште на кое судијката изјави дека нема основа за продолжување на судскиот процес, односно дека нема причина за тоа. За мене тоа беше победа, но сметам дека, во секој случај, демократијата во Италија претрпе штета зашто беше доведена во прашање слободата на говорот – ако министерот Лолобриџида не се согласуваше со мене, можеше да ме покани на дискусија и демократски да расчистиме, но наместо тоа, тој ја злоупотреби својата службена положба и моќта што ја има.

Европа често се замислува како единствен ентитет, но вие зборувате за повеќекратна Европа – нордиска, источна, француска, шпанска. Како гледате на овој плурализам на идентитети во контекст на актуелниот подем на екстремната десница и во Европа и глобално, како и поделбата на Исток и Запад?

До пред неколку години многу пишував за Европа и учествував во многу дискусии. Се сметам за длабоко проевропска, и во одреден период – зборувам во множина бидејќи тоа беше широко распространето чувство – бевме многу оптимистични во врска со идејата за изградба на Европа, дури и пошироко од економскиот контекст и заедничкиот пазар. Според мене, она што се случи последниве години – прво со миграциите од 2015-та година, а потоа и со војната во Украина која поремети сè – доведе до тоа денес да биде многу тешко воопшто да се зборува за Европа.

На пример, мојот впечаток е дека навистина е тешко да се замислат Шпанија и Унгарија во заедничка политичка федерација. Постојат многу различни „Европи“ со различни интереси: на пример, источна Европа со центар во Полска е многу антируска, потоа тука е Унгарија, која е многу суверенистичка и речиси надвор од Европа, додека Германија е во голема криза и речиси без глас во хаосот што владее. Земјите основачки на Европската унија се во длабока криза, верувам дека суверенизмот и национализмот на новата десница уште повеќе ќе ја поделат Европа и токму поради тоа станав песимистична.

Последниве неколку години, откако се засилија конфликтите помеѓу Украина и Русија, како и помеѓу Израел и Палестина, сите се делат по тие линии, додека вие ја избирате страната на мирот и пацифизмот. Критичарите често тврдат дека пацифизмот е утопистички или непрактичен – како одговарате на таквите критики и на кој начин сметате дека пацифизмот може да биде одговор на актуелните кризи?

Ова прашање длабоко ме погодува, бидејќи овие војни се реални и многу болни. Јас сум пацифист, но не на апстрактен начин. Верував, барем до неодамна, дека во 21-от век, особено во Европа, сме достигнале ниво на кое конфликтите се решаваат преку политика, преговори и дијалог. За жал, сега сме сведоци на трауматско враќање кон насилството и војните. Кога станува збор за Украина, ги разбирам младите кои одбиваат да одат во војна. Да се борат – за што? Се зборува за 500.000 загинати војници од двете страни, плус илјадници цивилни жртви.

Зошто? За на крајот да се постигне нешто што можеби можело да биде договорено порано со политички средства? Доследно останувам пацифист. Верувам дека политиката мора да ја преземе одговорноста за решавање на конфликтите, а не тоа да се прави со жртвување човечки животи. Конфликтите не се решаваат со насилство, исто како што некој, во расправија со друга личност, би одлучил да ѝ ја отсече ногата – тоа не е решение. Политиката е тука за да им служи на луѓето и да носи решенија на мирен начин. За жал, изгледа дека од овој конфликт единствено профитира индустријата за оружје.