Латински цитати, изреки и фрази (6)

 

D. M. S. [= Dis manibus sacrum]

Посветено на боговите мани. | Посветено на душите на покојниците.

Честа формула на надгробните натписи од римско време.

 

Damnant quod non intellegunt.

Го осудуваат тоа што не го разбираат.

 

Damnatio ad bestias.

Осуда кај ѕверовите.

Смртна казна во Рим што се извршувала така што престапникот им бил фрлан на диви ѕверови, најчесто лавови или други големи мачки.

 

Damnatio ad metalla.

Осуда кај рудниците.

Казна во Рим што подразбирала доживотна принудна работа, најчесто во рудник.

 

Damnatio memoriae.

Забрана на споменот.

Вид постхумна казна што римскиот Сенат ја изрекувал поради предавство или некој друг престап. Казната подразбирала бришење на трагите за постоењето на човекот на кој му била изречена казната.

 

Danaum fatale munus.

Гибелниот дар на Данајците.

Тројанскиот коњ.

 

Dant gaudia vires.

Радоста дава сила.

 

Dant saepe parvam magna nubila pluviam.

Големите облаци често носат слаб дожд.

 

Dat Galenus opes, dat Iustinianus honores, pauper Aristoteles, cogitur ire pedes.

Гален дава богатства, Јустинијан – почести, а кутриот Аристотел е принуден да оди пеш.

Гален, Јустинијан и Аристотел се персонификација на трите дејности со кои секој од нив се занимавал: медицина, законодавство и философија. Оттаму: медицината носи богатства, законодавството – почести, а философијата не е доходовна.

Datur omnibus.

Им се дава на сите.

Натпис на вратата на некои манастири; смислата е дека Христовото милосрдие не прави разлика меѓу богати и сиромашни.

 

Davo sum, non Oedipus.

Јас сум Давос, a не Ојдип.

Неук човек сум, а не решавач на загатки.

 

De asini umbra disceptare.

Да се расправа за сенката на магарето.

Да се води разговор за нешто бесмислено.

 

De facto.

Всушност.

 

De gustibus non est disputandum.

За вкусовите не треба да се расправа.

 

De lingua stulta incommoda multa.

Од глупав јазик [произлегуваат] многу проблеми.

 

De mortuis – veritas.

За умрените – вистината.

 

De nihilo nihil[um].

Од ништо [не може да настане] ништо.

 

De omnibus dubitandum est.

Човек треба во сè да се сомнева.

Наслов на дело на данскиот философ Серен Кјеркегор.

 

De profundis.

Од длабoчините [на очајот].

Почетните зборови од Псалм 129 (130); целиот стих е De profundis clamavi ad te Domine – „Од длабочините те повикував, Господи“.

De se ipso modifice, de aliis honorifice.

За самиот себе [зборувај] умерено, а за другите – со почит.

 

De te fabula narratur.

За тебе се раскажува во приказната.

 

De toga ad pallium.

[Да спаднеш] од тога на палиј.

Тога е машка облека каква што носеле Римјаните во време на мир, а палиј е вид грчка наметка каква што во Рим носеле Грците.

 

De tripode dictum.

Кажано од троножник.

Пророчки. Пророчицата Питија во Делфи, додека претскажувала, седела на троножник.

 

Debes, ergo potes.

Должен си, значи, можеш.

Тоа што ти е должност можеш да го направиш.

 

Decantata fabula.

Недовршена приказна.

 

Decet verecundum esse adulescentem.

Младиот човек треба да биде срамежлив.

 

Delphinum natаre docere.

Да учиш делфин да плива.

Да му солиш ум на зналец.

 

Dente lupus, cornu taurus petit.

Волкот напаѓа со заби, а бикот со рогови.

Секој е силен на свој начин.

 

Dentibus albis [mordere].

[Да гризеш] со бели заби.

Да критикуваш остро, но да не навредуваш.

 

Deo Optimo Maximo [= D.O.M.]

На најдобриот и највеликиот бог.

Натпис на храмови.

Desertum fecerunt et pacem appellaverunt.

Направија пустош и [тоа] го нарекоа мир.

Еден од често користените изрази во антивоените протести во 1968 година против војната во Виетнам.

 

Desiderata.

Посакувани нешта. | Желби.

 

Desidia est initium omnium vitiorum.

Безделничењето е почеток на сите пороци.

 

Desine quaeso communibus locis.

Престани, те молам, со општите места.

Зборувај конкретно.

 

Desperatio aut militem facit aut monachum.

Очајот го прави човека или војник или монах.

 

Detur digniori.

Нека му се даде [наградата] на тој што е подостоен [за неа].

 

Deus ex machina.

Бог од машина.

Изразот потекнува од античката драма, во која понекогаш на сцената се спуштал бог во специјална направа и го разрешувал заплетот. Денес се употребува кога посакуваме да дојде или кога ќе дојде до неочекувана разрешница на некој замрсен проблем.

 

Deus sive Natura.

Бог или Природа.

Најпознатата синтагма од „Етика“ на Спиноза.

 

Dicere non est facere.

Да се зборува не значи и да се дејствува.

 

Dictum, factum.

Речено – сторено.

 

Diem perdidi.

Го изгубив денот.

Зборови што, според Светониј, императорот Тит ги употребувал секогаш кога немало да направи некое добро дело.

 

Dies aureo signanda lapillo.

Ден што треба да се означи со златно камче.

Ден што треба да се вброи во среќни денови.

Кон петтиот дел.

Кон седмиот дел.

Слики: Староримски мозаици

Превод од латински и коментари: Светлана Кочовска-Стевовиќ

Извор за текстот: Латински цитати, изреки и фрази (Едиција Арго; Или-Или, 2023)