Две старици на клупа пред „Буњаковец“

Беше недела, лето 2024-то, јули, пекол. Откако во Скопје на одмор заминаа и продавниците за храна, недела можеше да се прогласи за неработен ден. Во таа фатаморгана, на 43 степени, асфалтот се топеше како сирење во рерна. Сите имавме сафра од жештината. По ново: анксиозност. По најавата на црвена фаза, сите седевме дома. Ретко кој имаше храброст попладне да излезе, освен за некоја неодложна обврска.

Мојот пес не сфаќаше дека надвор и воздухот се мачи со сопствената врелина. Мораше да излеземе, тој да си заврши работа, а јас да ги протегнам тешките нозе. Отекував како балон. Крвните садови во телото ми протестираа, а срцето тропаше кон брадикардија.

Зградите во Буњаковец личеа на романски хорор филм од 80-тите. Густината на топлиот воздух ги заматуваше старите полууништени фасади со мртви бои, а сите прозорци имаа спуштени ролетни. Славната Партизанска, целосно празна, наликуваше на ѓаволска патека. Од далеку тук-таму ќе се појавеше фар од некој залутан автомобил, или ќе поминеше автобус, тромава прецртувајќи ги испрекинатите линии на асфалтот. Тишината кусо ја реметеа звуци на далечни мотори, по некое птичјо црцорење или звук на бормашина што оди во фејдаут.

„Ох, Боже, ќе заврши ли топлово некогаш. Предолго трае, а летото е само на средина...“ Ги немаше ни моите соседи, барем да имав со кој да ги споделам маките од жешкото време. Осаменоста во мене беше во интонација со празнината на населбата. Содржината беше сокриена зад ѕидовите, во зовриените околности. Во тие апокалиптични мигови само мојот пес се радуваше, мрдајќи со опавчето кога ќе го преминеше прагот на дворот.

Единствена добра работа беше што Партизанска беше како празен стадион во кој слободно можев да чекорам без да стравувам дека ќе ме згазне некоја будала што вози 200 км на час со својот бесен автомобил. Беше како за Велигден, кога се затвора улицата сѐ до Соборниот храм. Слобода, ширина, бескраен хоризонт. Всушност, секогаш кога нештото ќе се ослободеше од оковите во мојата глава, стануваше убаво, колку и да било грдо. Ми доаѓаше да трчам долж улицата, но дишењето ми беше плитко.

Ја преминав Партизанска на пешачки. Се движев од пазарчето Буњаковец кон Трговскиот центар, и таа рута ја правев секој ден. Само таму имаше сенка што ја создаваа грдите згради, и една банка пред чиј влез имаше две дрвени клупи. Седнував да испушам цигара, додека песот вршеше нужда. Мислите за осаменоста и тој ден ми влегуваа во мозокот, без покана. Ја пополнував таа празнина со ѕверање околу мене, на луѓето, на природата. Тој ден, тие минути, ете, имав среќа да се позанимавам со туѓ разговор.

На едната клупа седеше повозрасна жена. Беше дотерана, како да се вратила од црква или од гости. Ми се виде како убава и мила жена. Седата коса ѝ ги покриваше рамената, а на главата имаше ленена бордо шапка која одговараше со црното ленено здолниште со бордо цветови. Мајка ми имаше иста таква, не можев да ја игнорирам. Носеше бела кошула со долги ракави, за да се заштити од сонцето, а на вратот црна свилена шамија. Збрчканите усни ѝ беа покриени со несмасно намачкан кармин, исто бордо. Сѐ во тон. Отприлика имаше 70 години. На клупата беше потпрен бастунот, а со кожената беж чанта таа го чуваше местото до неа. На нозете имаше сандали со ниска потпетица и проѕирни беж чорапи растегнати до колената. Изразот на лицето ѝ беше благ, а во сините ситни очи и милата насмевка се истакнуваше нејзината убавина.

„Вида, Видааа“, викаше кон друга постара жена, со пискав и уморен глас, мавтајќи со рака кон жената оддалечена дваесетина метри. И јас се упатив натаму; веќе бев замислила дека таму ќе одам и се молев другата клупа да остане празна. Седнав, ги извадив цигарите и запалив една. Вида полека се приближуваше, бришејќи си го лицето со марамче. „Само ние сме?“, праша.

„Да, сами сме.“ Жената ја зема својата чанта и ја стави во скутот за да ѝ направи место на пријателката. „Мислев ќе дојде и Васка, ама ја нема“, рече таа.

„Топло ѝ е на Васка, а и не е арна, се слушнавме пред малку по телефон“, рече Вида, седнувајќи. „Ти, Тинка, како си?“

„Знам дека не е арна, ама па ние арни ли сме?“, гласно се насмеа. „Едвај дојдов, колената не ми работат веќе, Видо. И ишијас имам, и апчињата за срце веќе се слаби. Тоа е, годините...“

Досадата дома ме убиваше, па решив да поседам на клупата, крај жените. Запалив уште една. Го извадив телефонот, божем нешто правам, но ушите ми одеа кон разговорот на двете дами. Вида беше малку помлада, се чинеше. Имаше куса, црна коса, носеше црно здолниште и малку застарени бели еспадрили. Имаше и ретро очила за сонце со златна рамка.

„На клупава е најарно. Имам ручек дома, сварив гравче. Немам сила да седам во ресторан. Да дојдеше Васка, ќе нѐ тераше... Ај сеа ќе си поседиме, ние да си се видиме, а следниот пат трите ќе одиме на Боемска, таму има убави ресторани“, зборуваше Вида, со задишан тон, бришејќи ја потта од лицето и вратот.

„Леле Видо, само за по ресторани сме ха-ха... Важно се дотерав. Туку, немаш лепеза?“, праша Тинка.

„Имам, којзнае каде...“ Вида почна да буричка по црната, голема чанта. „Сум ја заборавила дома.“

Сфатив од муабетот дека требале да одат во ресторан. Сигурно одамна не се виделе. Три другарки, можеби од младоста. Решија овде да поседат. И јас би така би направила. Рестораните се луксуз. Барем кафе да имаа во пластични чаши.

„Кафе турско барем да испиевме“, рече Вида. „Ајде, кратко, да се видиме ние, па следен пат трите“, повтори.

„Ќе се видиме, ако сме живи.“

Тинка стануваше сериозна, а вруќината очигледно подобро ја поднесуваше од Вида, оти ни капка пот не забележав на нејзиното лице. Но видов јасна болка под нејзината благост. Онаа женска итрина на криење на болката зад шминката и насмевката, лажна и миговна, која ако потрае го укочува лицето и засекогаш останува скаменета лага.

„Како ти врват деновите, така сама?“, праша Тинка. „Можевме кај мене да одиме, имам клима, соседот ми намести пред еден месец. Ама ретко ја вклучувам. Не сум навикната.“

„Јас без клима не можам да живеам. Изгорев од вруќинава... Абе, се снаоѓам, Тинке, како-така, како тебе. Сама. На пазар ако отидам да купам нешто, ќе зготвам манџа, гледам серии, на телефон се слушам со децата, со внуците, арни се и тие фала му на бога, ама далеку се. Пуштаат камера понекогаш.“ Вида се смешкаше кога зборуваше за децата. „Најмалото се вика Вида, ти кажав?“

„Да? Не знаев. Леле, Видо, одамна не сме се виделе, од кај да знам. Баш убаво.“

„Ти, како си ми ти? Те мислам, Тинке. Често те мислам, ама ете, од немајкаде, не знам зошто не се гледаме. Порано имавме многу обврски, а сега се навикнавме така, сами... Да беше Васка сега ќе кажеше: ‘Доста се жалите како некои бабишта’“, се смееше Вида, малце вештачки. Сигурно се плашеше од одговорот на Тинка, на прашањето како е. Како да сакаше да ја развесели. „Како тебе ти врват деновите?“

„Како можат да врват, Видо?! Еден ден не помина без да помислам на него. Нема ден да не му направам доручек. Сендвич со рендано варено јајце, путер и црвен пипер. Омилен му беше. Нема ден да не му го наместам креветот. Уште мислам, дете беше. Ама, 40 години, Видо! 40 години. А јас сум уште жива.“ Плачот во гласот на Тинка се засилуваше, но се трудеше да го задржи.

„И после толку години?!“, праша Вида.

„Нема години, Вида, нема време.“

„Ама Васка ми спомна дека си добра.“

„Да, за сите вас, добра сум. Морам да бидам добра. Ти кажав, мислам, дека ми се јави во сон, пред неколку години. Ми рече: ‘Престани мамо, престани! Помина многу време, поминаа години, доста е! Јас сум добар.’ На сон бе! Често го сонувам, ама само тогаш прозборе. Никогаш не мислев дека Јордан ќе се вплетка во таква работа. Можеше сѐ поинаку да биде ама ете, судбина.“ Тинка почна да плаче.

Вида ѝ подаде едно од своите марамчиња.

„Слушна дека умре оној?“, ја праша.

„Да, ми јавија. Да цркне и во гроб, уште еднаш“, се развика Тинка. „Нека оди во пеколот! Ѓубре!“

Почна да ме боли стомакот, се соживеав со разговорот кој непристојно го прислушкував, како демнач. Ја почуствував силината на болката која не избледнела ни ронка. Жената воопшто не ми личеше на човек што загубил син. Одамна било, како што разбрав. Таа блажена убавина носела горчлива тежина од која не се спасила никогаш. Ама, како треба да личи жена што загубила син? Не знам, во такви моменти глупости ми се вртат во главата, се чувствувам инфантилно. Можеби немоќта ми прави да размислувам така.

„Секој ден му се молам на бога да ме земе. Секое утро молитвите ми се тие. Не ме слуша. Не знам зошто толку ме држи, еве кажи ми, зошто не ме однесе кај син ми?!“, липаше Тинка.

Сакав да ја гушнам, силно, но ми беше страв, не знаев што би помислиле. Разговорот го прекина звукот на камбаните од Соборниот храм.

„Ете ги и камбаните, тој ме слуша, ама...“
„Тинка моја“, наместо мене жената ја гушна Вида. „Ајде полека да одиме во црква. Да запалиме по една свеќа.“
„Може. Иако е многу жешко...“

Тинка го зема бастунот, полека стана од клупата, ја зема и чантата, а со марамчето ги добриша солзите. Вида ја фати под рака и заминаа накај црквата. Ги гледав сѐ до автобуската станица. Потоа ми се изгубија од вид.

Станав и јас, мислев којзнае колку време поминало. Беа само дваесетина минути. Осетив вртоглавица, фустанот ми се лепеше за телото, а од вкусот на цигарите ми се повраќаше. Песот дишеше забрзано, му требаше вода. Додека чекав да се запали зелено на семафорот, да ја преминам улицата - иако можев и на црвено, немаше жива кола - мојата вртоглавица и замисленост за животот и смртта ја прекина оддалечен звук на кочници од автомобил. Побрзав да се вратам дома и да пуштам клима.

***

Следниот ден беш ист. Утепаност и исчекување минимален пад на температурата.

„Баш да видам до кога мисли да трае жешково“, си промрморев, легната на каучот во дневната, додека скролав на Инстаграм. Барав рецепт за тирамису, ама без маскарпоне, тоа ми е скапо. Го вклучив телевизорот, по којзнае колку денови. Ме вознемирува, не можам да поднесам реклами. Таман фатив вести. Ќе почекам до временска прогноза. Некако, ова ми е останато од периодот кога немаше Интернет, уште им верувам на вестите за времето. Ми даваат повеќе сигурност од AccuWeather. Можеби дека има водител.

„Вчера, во попладневните часови автомобил со голема брзина усмрти постара жена на Партизанска. Возачот избегал, а од силниот удар жената починала на лице место...“

Снимката ме стаписа. На улицата имаше траги од крв, една ленена, бордо шапка и женски чевел во беж боја.

Белешка за писателката

Тина Иванова, музиколог по професија, пишува поезија, раскази, монографии, критика, сценарија за детски концерти и за музичко-сценски пиеси... Авторка е на романите „Кругови“ (2013) и „Сѐ уште постои љубов или: Љубов во време на корона“ (2024). „Danse macabre“ е нејзина прва збирка со раскази.

Слики: Albrecht Kauw, 1649 г. (фрески во Доминиканската црква во Берн, направени според уништените фрески на тема Dance macabre, од Niklaus Manuel, 1516/7)