Туфик Хадад: Ако успее во Газа, Израел ќе удри по Западниот Брег

18.06.2025 12:19

Палестинско-американскиот научник и активист Туфик Хадад докторирал на Универзитетот за ориентални и африкански студии во Лондон (SOAS), а на окупираните палестински територии работел како новинар и истражувач. Тој е автор на книгата „Palestine Ltd: Неолиберализам и национализам на окупираната територија“, а од функцијата директор на Кенион институтот (огранокот на Британскиот истражувачки совет за Левант во Ерусалим) бил отпуштен поради репресија поради неговото јавно говорење за страдањето на Палестинците по 7 октомври 2023 година.

Во рамки на посетата на Хрватска, Хадад минатата недела одржа предавање во загребскиот Мултимедијален институт на тема историските, политичките и моралните промашувања на 20. и 21. век, како и за палестинската борба за слобода. Тоа беше повод и за овој разговор, воден пред почетокот на актуелниот израелски напад врз Иран.

Туфик Хадад

Вашето предавање носеше наслов „Газа како Герника: глобална пресвртница помеѓу пеколот и човечноста“. Веројатно алудирате на фактот дека уништувањето на Герника за време на Шпанската граѓанска војна стана симбол на надоаѓачкиот фашизам и падот во бездна на злосторства?

Како место на брутално уништување преку воздушно бомбардирање, Герника беше навестување за она кон што стреми фашизмот. Исто така, шпанската антифашистичка борба сè уште го зазема имагинарното на прогресивните движења. Но, и покрај овие јасни паралели, очигледно е дека Газа не е револуционерна Шпанија – која, патем, беше многу еврoцентрична – бидејќи републиканците тогаш не ја поддржуваа независноста на Мароко.

Во таа смисла, Газа претставува можност за едукација и разбирање на фактот дека во глобализираниот свет веќе не станува збор само за Европа. Сепак, покрај симболичката, постои и историска врска помеѓу Герника и Газа. Газа е последица на седумдесетгодишно прогонство, што само по себе е последица на Втората светска војна – поточно на идејата дека проблемот со антисемитизмот треба да се реши преку создавање еврејска нација-држава во Палестина.

Наместо прогресивно решение на „еврејското прашање“ во рамки на Европа, кое не би се засновало врз националистички принципи на „крв и почва“, европските национализми се реализираа преку елиминација на Евреите, но и на штета на палестинскиот народ. Западна Европа го извезе својот проблем и преку гласањето во Обединетите нации за основање на Израел го претвори во колонијален проект на Блискиот Исток.

Досега во Газа се убиени повеќе од 55.000 Палестинци. Дали гледате барем трага надеж во сета оваа ужасна состојба?

Во контекст на геноцид и непрекинати оргии на убивање тешко е да се зборува за надеж. Но, позадинската динамика покажува постепени промени. И покрај крвопролевањето и очајот, и без никаква романтизација, населението во Газа сè уште пружа отпор. Јасно им е дека во овој историски момент, Израел се обидува да изврши етничко чистење. Не станува збор само за преживување, туку за одбивање повторно да бидат протерани од сопствената земја. На регионално и глобално ниво, солидарноста со Газа сè повеќе расте, од Јемен и Сирија до западните земји.

Израел досега не победил, а во исто време се појавуваат пукнатини и во израелската држава и во произраелската западна коалиција. Колку длабоко западните актери сакаат да бидат поврзани со геноцидот? Дали сакаат крајно десничарски, ционистичко-фашистички елементи да делуваат и во нивните земји и Нетанјаху да ги посетува со потерница од Меѓународниот кривичен суд? Прерано е за да се процени насоката на настаните, но среде варварството постои динамика која на долг рок е корозивна за геноцидната агенда и претставува потенцијал за градење контраполитика.

Дали западното движење на солидарност со Газа има постигнато нешто или во најголем дел е немоќно пред одлуките на сопствениот политички и воен естаблишмент?

Ова е важно прашање што ја допира суштината на проблемот. Меѓународната солидарност претставува клучна морална и политичка поддршка за Газа и Палестина во целина. Израелскиот режим денес гледа можност да го доврши проектот за целосно владеење со просторот од реката Јордан до морето, преку демографски инженеринг и етничко чистење. Доколку успее во Газа, ќе се нафрли на Западниот Брег, кој е посакуваниот крунисан драгоцен камен, а потоа и на палестинските граѓани на Израел.

Без оглед на западниот дипломатски, воен и финансиски заштитен чадор околу Израел, напорите на солидарните движења, како и на антиционистичките еврејски активисти, беа важни барем во забавувањето на геноцидот, иако очигледно тоа не е доволно. Западниот свет всушност не е изложен на случувањата во Газа. Таму нема ниту еден западен новинар, а Израел веќе има убиено 230 палестински.

Сликата за Газа во западните медиуми е екстремно разводнета, но дури и така е јасно дека снимките од разнесени бебиња и гладот на населението се страшни и неоправдани. Многумина веруваа дека такви варварства повеќе не се можни, а особено дека нема да ги спроведуваат жртвите на историјата. А артериите и кислородот на таквата израелска политика се токму пасивната и активната поддршка на западните земји. Прогресивните актери во Хрватска, Европа и насекаде треба да разберат дека политиката на нивните држави учествува во геополитичка игра која го овозможува и поддржува геноцидот.

Уништувањето на Нетанјаху

Признавањето на Палестина го спомена и Емануел Макрон, а со британските и канадските лидери го критикуваа Израел. Истражувањата на јавното мислење во западните земји покажуваат пад на поддршката за Израел. Постои ли – додуша минимално – поместување во однос на ставот на Европа?

Политичката коалиција на Нетанјаху, меѓу другите, ја сочинуваат и религиозни екстремисти за кои непријатели не се само Палестинците или муслиманите, туку и секуларните Евреи против кои, според нив, е дозволено да се користи насилство. Тоа е делумната природа на супрематистичкиот еврејски фашизам кој денес е на власт во Израел. Без оглед на сите турбуленции низ кои минува западна Европа, сè уште се работи за држави засновани на либерализмот и токму затоа тензиите со режимот на Нетанјаху се неизбежни.

Историски, Западот беше сојузник на израелската држава, Лабуристичката партија и армијата, а Нетанјаху разурнува многу од консензуалните „правила“ и институции кои го одржуваа Израел како функционален „еврејски демократски“ проект. Тој дури го подели Ликуд, додека тензиите длабоко се чувствуваат и во армијата. Сето тоа го прави со цел да ги оствари своите големи историски идеолошки цели, но и да се спаси од повеќекратните судења за корупција. Затоа сојузништвото со него сè повеќе станува товар дури и за европските елити, кои веруваат дека заедничките интереси на Европската унија и Израел се остварливи без геноцид или отворено етничко чистење.

Да не заборавиме дека ЕУ има вложено милијарди долари во име на таканаречениот мировен процес. Но сите напори кои наводно беа насочени кон изградба на палестинска држава, во реалноста помогнаа во воспоставувањето на апартхејдот. Како најголем од стотината палестински автономни острови создадени преку тој проект, Газа претставуваше концентрација на неговите контрадикции и најсилна точка на отпор. Израел денес тежнее кон нејзино кршење. Тоа е историската позадина на геноцидот, а во тој процес Европа воопшто не ја разбира својата одговорност.

По враќањето во Белата куќа, Доналд Трамп ја засили воената поддршка за Израел и најави протерување на Палестинците од Газа и претворање на областа во луксузна ривиера, поттикнувајќи ги надежите на израелските екстремисти. Истовремено, Трамповиот трансакциски пристап навестува и можност за прекин на безусловната поддршка за Израел. Но нема суштинска промена во американската блискоисточна политика?

Израелската десница не е целосно воодушевена од планот за ривиера. Идејата дека САД треба да ја преземат контролата врз Газа имплицира дека Израел како сојузник е проблематичен. Од десноционистичка перспектива, Газа е дел од Израел, па доаѓањето на САД би значело колонијална управа над еврејска земја. Но, бидејќи предуслов за реализација на тој план е етничко чистење на Газа, Нетанјаху беше доволно прониклив за да го поддржи.

Трамп, Јордан и Египет

Благодарение на противењето на Јордан и Египет, самиот Трамп делумно се откажа од застапување на тој план, кој во својата почетна верзија ќе ги урнеше темелите на поширокиот американски регионален проект, за кој смета дека е задушен со спогодбите од Кемп Дејвид во 1979 година, со кои се потисна панарапскиот аспект на конфликтот со Израел. Израел, Египет и Јордан се трите најголеми приматели на американска помош во светот. Веќе таа фактичка состојба зборува многу за тоа како американската империјалистичка перспектива го гледа регионот. А Египет е држава со 110 милиони жители, со богата антиколонијална историја и контрола врз Суецкиот канал, низ кој минува огромен дел од светската трговија. Со други зборови, географијата во извесна мера ја диктира ситуацијата.

Надворешната политика на администрацијата на Трамп се одликува со недостаток на политичка, идеолошка и стратешка кохезија. Во комбинација со неговиот нарцизам и трансакциски пристап кон политиката, тоа значи дека е многу тешко да се предвиди што било. Но јасно е дека не се наоѓаме во вакуум. Израел е клучен партнер на Западот. Во септември 2023 година, Џо Бајден најави „стратешки коридор“ што би ги вклучувал Индија и Израел и би бил противтежа на кинеската иницијатива „Појас и пат“. Тогаш нападот на Хамас го поремети целиот план. Трамп, со својот капиталистичко-предаторски и недвижнински пристап, повторно ја турка таа агенда, но поради геноцидот сега постојат очигледни ограничувања. Неговиот втор мандат истовремено се одликува со изолационистички, империјалистички и неоколонијалистички инстинкти, со бројни контрадикции. Поради тоа, западниот естаблишмент се наоѓа во хаос, а неговите односи со Израел се во сериозна криза.

Во израелските медиуми е забележлива значителна загриженост околу непредвидливоста на Трамп. Тој неодамна се ослободи од советникот за национална безбедност Мајкл Волц, кој самостојно се договараше со Нетанјаху. Се разбира, Трамп го продолжува наследството на Бајден и во поглед на поддршката за геноцидот, а со одобрувањето за испраќање на бомби од 900 килограми им се оддолжи на христијанската десница и на ционистичките милијардери како Мириам Аделсон, кои ја финансираа неговата изборна кампања. Но тоа не значи дека засекогаш ќе ја следи таа политика. Него го привлекуваат парите, а на неодамнешното патување го заобиколи Израел и отпатува во земјите од Заливот. Прогресивните сили не треба да се потпираат на овие нешта, а во американската политика кон Блискиот Исток сè уште нема суштински прекин.

Во Израел главно владее незаинтересираност за судбината на Газа. Сепак, постојат собири на демонстранти со фотографии од убиени деца, повеќе израелски историчари истакнуваат дека се случува геноцид, а опозицискиот политичар и резервен генерал Јаир Голан изјави дека Израел „убива бебиња од хоби“. Дали постојат сојузници за идејата за палестинско ослободување во израелското општество и еврејската дијаспора?

Неодамнешно истражување покажува дека 82 проценти од израелските Евреи ја поддржуваат етничката чистка на Газа. Основниот проблем на Израел е етно-националната колонијална природа на државата и фиксацијата на еврејскиот национализам и супрематија околу ционистичкиот проект. Непризнавањето на оваа реалност е интелектуално нечесно. За жал, ако зборуваме за организираност, политичко присуство и влијание, силите кои во израелското општество се залагаат за признавање на еднаквоста на Палестинците и нивните права се минорни.

Голан и неговите кругови доаѓаат од традицијата на либералниот ционизам, што самото по себе е контрадикција – иако тврдат дека веруваат во либерални вредности, тие не ги признаваат колективните права на Палестинците, ниту пак протерувањето од 1948 година. Образованите елити Ашкенази традиционално уживале хегемонија, но контролата врз Израел ја изгубија во корист на коалицијата на Нетанјаху составена од доселеници, ортодоксни Евреи и Евреи од арапските земји. Така што продолжувањето на палестинската борба придонесува за сè посилни тензии во рамки на самиот Израел, што покажува дека проектот и не е така успешен. Денес постојат дури и Израелци кои велат дека ционизмот можеби бил грешка, како што е историчарот Том Сегев, но таквите ставови доаѓаат предоцна и се премногу ретки.

Иако значајни сојузници на проектот за палестинско ослободување во моментов не постојат во Израел, постои длабок расцеп помеѓу Израел и еврејските заедници ширум светот, при што многумина повторно ја потврдуваат разликата помеѓу еврејството и ционизмот. Клучни се настани како оној во Вашингтон, кога беа уапсени стотици демонстранти од организацијата Jewish Voices for Peace. Соборците од еврејските заедници низ светот играат исклучително важна улога во палестинската борба, со која чувствуваат поврзаност – на крајот на краиштата, сè што прави Израел, го прави и во нивно име.

„Алжиризација“ на конфликтот

Зборувајќи за масакрот во Газа, се поставува прашањето за одговорноста или соодговорноста на Хамас, со оглед на тоа што со злосторствата на 7 октомври 2023 му даде повод на Израел за ваква одмазда?

Не постои соодговорност на Хамас за геноцидот. Геноцидот не го спроведува Хамас, туку Израел и неговите западни сојузници кои му го овозможуваат тоа. Ако зборуваме за израелските жртви на 7 октомври, приближно една третина беа војници, некои беа цивили во кибуци кои имале двојна – воена и цивилна – улога, а некои цивили можеби ги убила и самата израелска војска според директивата „Ханибал“ – која по секоја цена приоретизира спречување киднапирања.

Потребна е целосна и несензационалистичка студија за тоа што навистина се случи, иако Нетанјаху го одбива тоа. Како и да е, не негирам дека Хамас и другите фракции извршија злосторства. Но одмаздничкото однесување на Палестинците, делумно изразено на 7 октомври, не е изненадување ниту е единствено за нив. Се занемарува и легитимниот воен аспект на нивниот отпор.

Газа претходно беше претворена во затвор за милиони луѓе, во кој со децении се акумулира бесот на потомците на протераните и преживеаните од израелски масакри. Израел го гушеше палестинскиот политички проект чекор по чекор, а светот ги игнорираше неговите барања или се криеше зад таканаречениот мировен процес, кој на крајот воспостави апартхејд. Политичката динамика, како што се Абрахамските договори, ја нормализираа ситуацијата, бесконечно игнорирајќи ги палестинските барања.

Хамас очигледно сакаше да ја скрши таа ситуација, да покаже дека може барем привремено да ја сруши израелската опсада и контрола врз Газа и длабоко да го потресе Израел, принудувајќи го вниманието да се сврти кон политичките димензии на палестинското прашање, а не само на „безбедносните“ или „хуманитарните“. Во тој поглед, го доведоа конфликтот до момент „да се биде или не“. Хамас целеше високо, но динамиката што ја покрена беше уште поголема, со последица дека денес никој не е заштитен.

Не ги оправдувам настаните од 7 октомври, но тие треба да се разберат во историски контекст. Како жртви, Палестинците не се совршени, а тој напад делумно се вклопува во образецот на одмазда од страна на колонизираните народи. Но, не стануваше збор само за одмазда – стратешката цел беше да се искористи слабата точка на Израел околу размената на заробеници, со цел да се приберат долго ускратуваните политички плодови. Исто така, израелските потези не можеме да ги толкуваме како нешто што нужно произлегува од акциите на Хамас. Така, 7 октомври послужи како совршен изговор и можност за реализирање на намерите кои постојат одамна.

Израел и САД сега отворено се изјаснуваат против палестинска држава. Доколку решението со две држави веќе не е опција, што гледате како решение?

Не сум сигурен дека во моментов гледам можност ниту за решение со една, ниту со две држави. Многу ќе зависи од превирањата во соседните држави, како и во самиот Израел. А, секако, пред сè од тоа дали ќе биде успешно спроведено етничкото чистење на Газа. Во моментов, и Хамас и ООП јавно го прифаќаат решението со две држави, но можно е долгорочно да видиме варијанта на „алжиризација“ на конфликтот, со значајна еврејска емиграција, која всушност веќе се случува.

Дали единствениот одржлив проект е оној што може да биде прифатлив и за Палестинците и за Израелците – од реката Јордан до морето – и дали прогресивните сили треба да го понудат токму тоа?

Во контекстот на ужасите низ кои поминуваат Палестинците, моментално не е реално на нив да се префрли одговорноста да понудат таков проект. Жртви на геноцидот се тие, а не Израелците. Мислам дека ова прашање треба да се постави на адреса на оние што имаат моќ да ги запрат актуелните случувања, заедно со оние што ги овозможуваат. Истовремено, палестинската историја има долга традиција на коегзистенција на различни заедници, а секако дека треба да се работи на градење прогресивни сили кои ќе можат да создадат поинаков свет.