Полнење на празното

„Одлична е плажата, празниот простор треба да се пополни“, рече една анонимна граѓанка, во телевизиска анкета деновиве, по повод отворањето на новата градска плажа на Вардар. Со тој ум, дека празното треба да се наполни, пропагандната машинерија на власта веќе три години ни ги дупчи очите и ушите (кои се, уште Хераклит рече, варварски сведоци ако душата е оѕверена). Јадрото на тој ум е фамозната реченица на груевизмот: „Абе, нек се гради...“

Во својата вулгарна страна, таа „филозофија“ (светогледот кој смета дека светот постои за ние да го полниме со себе), ме потсети на стара анегдота што цврсто ми останала врежана во сеќавањето, иако не помнам кој ми ја раскажал (можеби писателката Оливера Николова); на скопските гала приеми во педесеттите години, одржувани, на пример, во Офицерскиот дом, дел од хронично гладната градска елита на бесплатната храна ѝ пристапувал како Никола Груевски на Скопје: со невидена стрвност! Еве што правеле нашите можеби татковци и дедовци, фасцинирани пред можноста да јадат неограничено: буткале што буткале, колку што можеле, од изложените трпези на изобилието, а потоа излегувале надвор за во блиските грмушки да се исповраќаат, што повеќе да се подиспразнат - за потоа одново и одново до изнемоштеност да можат да ждерат!

Истата јадна сиротинска неумереност денес одново ја гледаме кај новата градска елита олицетворена во варварскиот груевизам. Градот, нацијата, идентитетот, се консумираат до повраќање. Колку повеќе може да се бутне во ждрелата - толку подобро. Па на блуење. Па пак на бутање, и така во круг, како корморани со затнати вратови, како да хранат некој бескрајно гладен двојник длабоко во себе. Се голтаат споменици од 22 метра, речни брегови, цели плоштади и згради - гладта е голема!

Она што денес шокира е што нашата владеачка елита е неспоредливо попримитивна од онаа сепак малцинска и релативно невидлива (освен во анегдотите и во непоткупливите сеќавања) „елита“ од пред педесетина години (а за таа тогашна „елита“ навистина треба да се има разбирање; луѓето реално биле гладни и реално немале каде да ги учат и да ги усвојуваат добрите градски обичаи). За ова денес - немам објаснување. Професори по факултети, образовани млади луѓе ме убедувале и ме убедуваат: подобро нешто отколку ништо! Подобро е градењето, па макар било крадење! Подобро да се ждере, отколку да се седи раат...

За среќа, суштината на Македонија, на македонската култура, барем онака како што јас ја разбирам, се сосема спротивните вредности: скромноста, воздржаноста, пристојноста, мерата. Луѓето на мерата и на рационалноста, впечаток е, преовладувале дури и во силеџискиот, осилен од воената победа комунистички естаблишмент, оној кој ја градеше републиката по војната и градот Скопје по земјотресот.

Ми се чини дека воопшто не е случајно што еден генијален Јапонец, Кензо Танге, ги вкрсти своите креативни патишта со патиштата на нашиот град и нашата култура. Токму во Јапонија, на пример, огромна е важноста на празното, на премолченото. Во Јапонија реченицата „празно е, треба да се пополни“ би се сметала за вулгарност. (Да не зборуваме за антологиски глупавата реченица на еден од репрезентативните груевисти, симболот на градскиот примитивизам, градоначалникот Коце Трајановски кој рече: „Нема белки багреми да садиме?! Палми, бре!“) Јапонските уметници низ историјата особено ја негувале свеста за важноста на празните простори. Во одредена смисла она што се изостава е поважно од она што се става на сликата. Воздржаноста поттикнува, вакуумот предизвикува љубопитство. Кога ќе се подигне само делче од велот луѓето се позаинтересирани за сето она што е зад велот. Во сликарството врвни ефекти се постигнуваат со отсутност на бојата, во но-драмата со отсутност на движењата, отсутноста на зборовите е важна во хаику песните, а сето одвишно се отстранува и при аранжирањето на цвеќето, при чајните обреди, во боречките вештини...

Центарот на Токио, како и на многу други јапонски градови - е празнина, огромна шума. Една од најубавите работи во Скопје беа токму големите празни простори, во разни делови на градот, кои ја чекаа, низ времето, својата посуптилна артикулација. Некои денес се пополнуваат со згради, но некои сè уште можат да останат за да им бидат паркови и шуми на следните генерации, поумни и поблагородни од нас (но на кои мораме да им оставиме троа суптилност и ние, сегашните, како што и нам ни оставиле).

Постојано мораме да повторуваме, токму во името на последните зрнца благородност: груевизмот е варваризам! Груевизмот е силеџиски триумф на сето најлошо во македонскиот менталитет и историја! Дури и без неумереното крадење и опустошување на државата, груевизмот ќе беше недвосмислено варварство! Дури и рацете да им ги сечеше на сите негови пајташи што до врвовите ги наполнија самарите со украдените пари од Скопје 2014 - Груевски пак ќе си останеше ултимативен примитивец, ретко споредлив со кој било друг опустошувач во македонската историја! Дури и да го амнестираме за пљачката, Груевски останува ненадминат културен злосторник! Симбол на најгрдата Македонија!

Симбол на најдобрата Македонија, пак, според мене, е зенитистички мудриот Блаже Конески, кој во својата песна „Претходница“ вака рече, за наук, можеби и за утеха:

Не барам збор за ова што ни се случува.
Речи го: предавство, лудост, гадост, нискост.
Секој ќе плати за својот бес.
Пустошот што те чека
јас веќе го доживеав.
Не бој се. Не е страшно.
На крајот сеќаваш дури жал и блискост.

Извор: Глобус, 17.05.11.

Слики: John Kenn