Медиумски колапс

Македонскиот концепт за информирање во плурално општество доживеа колапс, се претвори во карикатура. Проблемот од немање избалансирани информации деновиве се трансформира во нешто пострашно: медиумите згаснуваат откако власта донесе пресуда против критичната мисла.

Анализата како стигнавме до оваа точка е толку замрсена што на моменти можеме да се сoгласиме и со тезата дека ништо не функционира и дека македонското новинарство е зрело за нов почеток. Таквиот жалосен суд можеме комотно да го транспонираме и на македонското општество. Затоа што без слободни и критички медиуми или новинари не може да напредува ниту едно општество. Медиумите се главниот инструмент на човековата цивилизираност, без нив нема напредок за човекот, а модерните општества без разлика на нивните политички уредувања, се осудени да се уназадуваат. Но, медиумите се несовршен инструмент, честопати фаличен. Ниту во идеални ситуации јавното мислење не може да се потпре единствено на новинарството, кое поради својата природа, знае да погреши, да претера, да создаде конфузија.

Тука е улогата на критичката мисла, на дебатата, на политиката, да дадат супстанција и да ја кристализираат улогата на медиумите. Кога го нема тоа, а уште повеќе кога политиката ги злоупотребува медиумите, ги затвора или ги претвора во пропаганден сервис, таа не ја руши само демократијата, туку и како општество нè враќа во камено време.

Сепак, ако треба да издвојам неколку главни причини зошто паднавме толку ниско, би навел три работи. Фактот дека целосно ја изгубивме битката за јавниот сервис да не стане пропагандна машина е првиот индикатор дека нешто не функционира во нашата демократија. Информирањето како бизнис создаде медиуми што дегенерираа во политички клиентелизам. Кај нас не се отворија медиуми што промовираат слободно новинарство, туку медиуми што постојат заради остварување лични или партиски интереси. Новинарите и фелата се само колатерална штета на еден извитоперен систем. Медиумите останаа без лидер што ги поставува стандардите, а во Западна Европа тоа е најчесто јавниот сервис. Тој сервис можеби не е најатрактивен, но е најурамнотежен и доколку е функционален, создава квалитетни кадри. Во отсуство на сидраш што би ја афирмирал плуралноста, градењето консензус, кој би се фокусирал на битните работи, не постои систем што би можел да го супституира тоа.

Ние отидовме и чекор натаму од овие очигледни недостатоци. Медиумите денес се инструмент за привидно единство меѓу власта и народот, и постојат само заради пропаганда. Има медиуми што, наводно, лошо поминуваат на пазарот и медиуми што одлично котираат во буџетските ставки. Или, поедноставно, тие што имаат државно-партиска поддршка ќе постојат, а другите ќе згаснат. Јавноста и слободниот пазар одамна престанаа да бидат судијата што одлучува кој медиум се слуша. Единствениот судија е власта! Македонскиот концепт од илјадници медиумски цвеќиња се претвори во икебана. Власта ги пресуши цвеќињата и сега остана да ја аранжира икебаната. Затоа, Милчин е во право кога ќе забележи дека тој аранжман има еден единствен именител: исчезнуваат само оние медиуми што се критички настроени.

Медиумите малку можат да направат околу ваквата ситуација. Тие се инструмент, не се семоќни и не треба да очекуваме дека медиумите можат да се справат со лошата политика. Ако политиката решила да ги уништи систематски, тогаш така и ќе биде. Еден инструмент во погрешни раце секогаш сè искривува или сè уништува.

Оваа координирана и програмирана акција на власта не треба да нè чуди. Впрочем, премиерот лично ги прозва медиумите што се „лоши“ и што не треба да се слушаат. Види случајност, токму посочените медиуми згаснаа или се пред згаснување! Ова што се случува деновиве е само последниот чин од драмата. Ова не е повеќе политика на страв. Ова е максимално искористување на изборната победа за да се пресечат некои новонастанати состојби. Во последната година се консолидираше еден критички дух, едно опозициско расположение, еден демократски фронт. Сега гледаме како власта сака да го ливелира тој фронт и да го врати на почетните позиции.

Погледнете гои само темпото и брзината со која власта ги применува овие недемократски и рестриктивни методи. Власта не брза само да го активира лузерското чувство кај критичарите, туку сака и да ги маргинализира, да го осиромаши општеството од нивното постоење. Ова е зачепување на сите канали. И во сето тоа постои еден огромен парадокс. Изборите санкционираа една нова реалност. Половина од граѓаните се опозициски настроени. Над две третини мислат дека Македонија оди во погрешна насока или дека води лоши политики. И, одеднаш, стануваме свесни колкав дисбаланс постои во создавањето перцепција и слика на едноумие. Наместо новонастанатиот контекст што создава реални услови и потреба од сериозна дебата, ние заглавуваме во сè поголемо искривување на реалноста.

Нашата земја и нашиот народ се сериозно поделени. Но, наместо прифаќање на таа реалност и барање решенија, гледаме како едната страна, како едната половина ѝ пресудува на другата, а со тоа и на целото општество. Власта нема намера да дозволи дијалог и натпревар меѓу двете страни. Напротив, оваа пирова победа е основата за нов апсолутизам и доминација на само едната половина од вистината.

Власта повторно го рестартира системот. Во едни мошне неповолни и недемократски услови опозицијата, невладиниот сектор, неколку медиуми и многубројни индивидуи успеаја да создадат пресија врз власта, да постигнат некаков асиметричен баланс. Но, власта нема намера да го прифати тој баланс. Таа сака второто полувреме од натпреварот да се игра според сосема поинакви правила. За почеток, тоа ќе биде во услови на апсолутна недемократичност. Сè она што било направено, што досега се постигнало, власта ќе се обиде со неколку потези да го сруши. Воедно, ќе направи сè за повторно да го реактивира стравот, очајот, апатијата и конфузијата. Јавноста и опозицијата, критичарите и другите демократски настроени луѓе ќе мораат да изнајдат нови начини на соочување. Ќе мора уште еднаш да ја потсетат власта дека таа не е апсолутен господар на расположението и дека нејзините клучни политики ја немаат ни приближно поддршката за која таа сака да создаде привид.

Затворањето на медиумите од страна на власта е само уште еден чекор кон нашето колективно самоубиство. Ќе ве потсетам, според францускиот социолог, Емил Диркем, не се самоубиваат единствено индивидуите, туку и општествата и државите. Тоа се случува кога општеството ќе ги изгуби правилата и вредностите, кога се руши рамнотежата, кога институциите се партизираат, кога се кинат сите општествени врски. Една од најважните врски, онаа меѓу јавноста и медиумите е раскината, за сметка на врската меѓу медиумите и власта. Но, на тој начин скината е и врската меѓу луѓето и моќта, меѓу луѓето и власта, меѓу власта и одговорноста. Со затворање на критички настроените медиуми и згаснувањето на критичната мисла, Македонија, дефинитивно, ја скина папочната врска со демократијата и со напредниот свет.

Некои сигурно ќе искоментираат дека и ова мислење и оваа критична мисла е необјективна и парцијална и со тоа, небитна. Но, грешат, затоа што многу луѓе не разбираат како се постигнува објективноста во новинарството. Критичната мисла е важна и затоа што не постои или не треба да мислиме дека постои сепарација меѓу информацијата и мислењето. Демек, отиде критичната мисла, барем ќе ни останат фактите. Делумно, таквата заблуда и лажна сепарација се причината за мизерната состојба во нашето новинарство. Таа сепарација не постои ниту во новинарската пракса, ниту, пак, филозофски е оправдлива. Целиот живот е интерпретација на реалноста, не постои апсолутна вистина, не постојат факти. Во новинарството, како и во една демократија, најдобриот начин да се постигне објективност е слободно да се искажуваат сопствените мислења.

Извор: Утрински весник, 04.07.11.

Слики: Aisha Franz