Античка сегашност (4)

Митот, поделбите и хомогенизацијата

Основната цел на националниот мит во очите на националистите и функционалистите, особено кога не се зема предвид неговата фунција во име на политичката моќ, е да служи како „лепило“, односно да создаде чувство на заедништво, групност и солидарност помеѓу членовите на една замислена заедница. Токму затоа многу верувачи во митот, но и многу луѓе свесни за дисторзираната слика за минатото, го поддржуваат процесот на создавање и распространување на национално-митолошкиот наратив. Тие го поддржуваат митологизирањето не заради неговата функција на себе-дефиниција, евоцирање на Златното доба или, пак, потврдувањето на автохтоноста, туку, пред сè, затоа што сметаат дека е „за арно“. Таквото симплифицирано разбирање на „арното“ е поради верувањето дека митските наративи имаат врска со зацврстувањето на националната кохезија. Самата национална кохезија, пак, аксиоматски се подразбира како позитивна карактеристика на општеството.

Многу теоретичарии вон полето на изучувањето на национализмот тргнуваат од прeтпоставката дека постоењето на заедничка, монолитна национална култура е нужен предуслов за демократизација на едно општество. Некои од светски познатите автори, како на пример Денкуарт Рустоу, велат дека првото нешто, односно, основниот услов за демократизирањето на општеството е националното единство, во смисла на тоа сите граѓани да ја споделуваат истата визија за тоа што е нацијата[1]. Во теоријата за демократизација на Линц и Степан, како важен фактор се зема демографската композиција – колку е населението етнички и национално похомогено, толку се смета дека се повисоки шансите за демократизирање и интегрирање на општеството^[2].

Овде немам намера да докажувам дека етничката хетерогеност, или перцепираната хетерогеност може да претставува извор на конфликт. Тоа е потврдено во многу случаи низ светот во последниве неколку децении, особено во пост-колонијалните и пост-комунистичките општества. Меѓутоа, овде е важно да потенцираме дека за дезинтегрираноста, односно недемократичноста на едно општество влијаат и низа други фактори, понекогаш и во поголема мера отколку етничката композиција на една заедница. Во една заедница (еднаква, но и потесна од државата), дури и мнозинството граѓани да говорат ист јазик и да имаат блиски етнички карактеристики, тоа не значи дека тие се „исти“ и дека може да говориме за хомогена заедница. Поделби се случувале и врз низа не-етницизирани основи - пред сè, економски и политичко-идеолошки. Во случаите на Грција и на Македонија имаме особено видливи примери зошто претпоставената хомогеност или хетерогеност не е единствениот генератор на нетрпеливост и политичка криза. Грција, на пример, во текот на дваесеттиот век претпре „национална шизма“ (Венизелисти наспроти Монархисти), граѓанска војна во 1940-те, а подоцна и воена диктатура. Заедничко за сите три случаи беше, пред сè, политичко-идеолошката компонента на конфликтите. Етничкото прашање имаше единствено улога во граѓанската војна, но не како главна основа за судир. Во последниве неколку години, Грција е потресена од економска и политичка криза, која единствено на маргините го засега прашањето на правата на етничките малцинства и имигрантите, а во најголема мера – обичните граѓани, кои често протестираат на улиците и се судираат со институциите.

Во Македонија, пак, иако главната закана за територијалниот интегритет на државата беше етницизираниот конфликт во 2001, многу политички и дискурзивни проблеми се базираат, пред сè, на политичкото непријателство и таборизирање внатре во етничките домени. Во 2011, се чини дека најголемото непријателство не оди на линијата Македонци-Албанци, туку многу повеќе на пример, на линија на политичките партии ВМРО-ДПМНЕ наспроти СДСМ, односно ДУИ наспроти ДПА кај етничките Албанци. Режимските промени во двата случаи – во Грција варирањето помеѓу монархија, авторитаризам и либерална демократија, а во Македонија трансформацијата од декларативен комунизам (односно псевдо-социјализам) кон либерална демократија – не беа одредени од хомогеноста или хетерогеноста во етничка смисла, туку од различните идеолошки и политички струења и пошироките геополитички случувања. Самата демократизација и интеграција на општествата, пак, се чини дека многу повеќе беше затекната од коруптивноста и економската инфериорност, отколку од внатрешните етно-национални прашања.

* * *

Идеална хомогеност не е возможно да постои дури ни внатре во етничките домени (инаку замислени како строго омеѓени и релативно хомогени). Притоа, претпоставената етнонационална хомогеност не значи и отсуство на проблеми. Од друга страна, како интегрален дел од политичката реалност, и од официјалните дискурси може да постои хомогенизирачка тенденција – процес на културна асимилација или процес на наметнување на една, генерална идеја, спроведен одозгора надолу, односно од страна на државните институции. На пример, Грција е самопрокламирана „најхомогена нација во Европа“ уште од 1920-те години. Ваквата идеја е блиска на она што го дискутиравме во претходното поглавје и го обележавме како „експанзионистички“ елемент на симболичките конфликти. Единствената разлика е што кај хомогенизирачките тенденции државата ја користи својата надмоќ со цел да ги усогласи културните вредности и симболичките практики во својот домен согласно својата водечка идеологија. Овој процес делумно зависи и од она што на следните страници е дискутирано како „културализирачка функција на националните митови“, односно „мејнстримизирањето“ и масовното спроведување на културните и идентитетски политики во едно општество, па дури и на сметка на решавањето на акутни и конкретни проблеми на заедницата^[3].

Уште поважно е да се спомене дека во основа, идејата за заедничка (хомогена) национална култура како нужен инструмент за воспоставување на интегрирано либерал-демократско партиципативно општество на силни граѓани е во самиот корен спротивставен на основниот принцип на општество во кое етничката блискост е предоминантен принцип на политичко заедништво. Политичкиот идеал на светот кој се обидуваме да го градиме, сепак, е легитимитетот преку согласност и обединувањето околу концепти, идеи и интереси, а не легитимитетот и обединувањето околу етнички белези^[4].

Каде се митовите во оваа приказна? Самата идеја за национално единство и хомогеност, односно „истост“, а особено хомогенизирачката тенденција на официјалната политика, е заснована на митолошкото (ако не е и мит сама по себе). Впрочем, митовите и хомогенизацијата се во еден вид меѓусебна зависност; како што споменавме претходно, целта на митотвороството и на самите национални митови е токму постигнување на национално единство. Во ваквиот пристап централни термини се „заедничката национална култура“, кој освен на заедничките митови за потекло, се однесува и на заедничките лингивистички и етнички карактеристики (верувања, симболички практики и ритуали, па дури и систем на вредности); „обединувањето“, кој е еден апстрактен идеал за постигнување на истомисленост, унисоност и колективна акција од повеќемилионски размери; и на крајот заедничка колективна акција за одбрана на „националниот интерес“, односно, колективниот интерес на сите членови на замислената заедница. Ваквата замисла, освен што е исклучувачка кон оние кои не ги споделуваат претпоставените етно-културни карактеристики, ги исклучува и оние кои одбиваат да ја прифатат идејата за обединување и не се вклучуваат во колективната акција, па дури преземаат и индивидуална акција вон „национални“ рамки.

Хомогенизацијата се случува и преку замачкувањето на деталите во поглед на официјалната историја, односно пеку митологизирањето. Ставрос Скиринис посочува дека хомогенизирањето на сликата за минатото – отфрлањето на фактите кои говорат за плуралноста на трибализмот во хеленскиот свет, и конструрањето на слика за една релативно еднородна и компактна хеленска прото-нација во антиката, како и синтетизирањето на Византија и Модерна Грција во истата приказна, во грчкиот случај послужи и како оправдување за преземањето на хомогенизирачки идентитетски политики во дваесеттиот век. Сликата за монолитна, историска, строго дефинирана грчка нација со длабоки историски корења ја помагаше идејата за „прочистување“ на нацијата во сегашноста, односно враќање кон историски идеализираната слика за хеленистичката култура^[5]. Процесот на градење на грчката нација е процес на дискурзивна замена на мозаикот од различни идентификации кои постоеја на територијата на Грција со сликата за вечниот монолитски континуум на Хеленизмот. Со инсистирањето на ексклузивниот и чист еленистички карактер на официјалната грчка приказна (помеѓу другото, и оној на Александар и Античка Македонија), беа систематски заборавани и бришени трагите од шареноликата историја и демографија на регионот. Различните концепти на припадност од различните епохи беа потиснати на сметка на новиот трансцендентален идеал за припадникот на грчката нација, со сеопфатно историско значење, непроменливо дури и во различен временски контекст.

Претпоставената хомогеност и долговечност на грчката нација за грчките националисти значи и легитимирање на полагањето историски права над околните, периферни и подредени нации и етнички заедници. На пример, едно истражување на ставовите на грчките студенти вели дека 72,5% од испитаниците мислат дека Грција е водечка земја во регионот, пред сè, поради долгата традиција и културната супериорност^[6]. Роданти Sанели посочува на поширокиот феномен на „солидарна амнезија“ што според авторот е најважната одлика на поетиката на припаѓање во северна Грција: чистината на нечија грчкост зависи главно од напуштањето, заборавањето и потиснувањето на колективната меморија на не-грчкото или пред-грчкото минато и целосно прифаќање на официјалниот грчки дискурс и мит за античкото потекло^[7]. Во случајот на Македонија, пак, веќе посочивме дека дури и самиот Груевски изјавува дека идентитетските политики познати под името антиквизација тој ги подразбира како „обединување“ на Македонија од антиката до денес – односно, хомогенизирање на целокупното минато со цел да се добие една цврсто набиена, компактна приказна за долговечната македонска нација, во која нема место за отстапки и исклучоци – ниту место за предавниците.

Извадок од книгата „Античка сегашност“ во издание на Темплум од Скопје.

Сцените се од филмот „Александар“ на Оливер Стоун.

За Античка сегашност (1) кликнете овде.

За Античка сегашност (2) кликнете овде.

За Античка сегашност (3) кликнете овде.

______________________

Белешки

[1] Dankwart Rustow, “Transitions to Democracy”, Comparative Politics, April 1970, pp. 352

[2] Juan J. Linz and Alfred Stepan, “Stateness, Nationalism and Democratization”, Problems of democratic transition and consolidation: southern Europe, South America, and post-communist Europe, (Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1996), pp. 16-37

[3] Види Arash Abizadeh. “Does Liberal Democracy Presuppose a Cultural Nation? Four Arguments”, American Politica Science Review, Vol. 96, No. 3, September 2002, pp. 495-509

[4] Arash Abizadeh, “Liberal nationalist versus postnational social integration: on the nation's ethno-cultural particularity and 'concreteness'”, Nations and Nationalism 10 (3), 2004, pp. 231-250

[5] Skirinis, “Nation-state building...”, op. cit.

[6] Види Christos Zagkos, Argyris Kyridis, Paraskevi Golia и Ifigenia Vamvakidou, “Greek University Students Describe the Role of Greece in the Balkans: From Equality to Superiority”, Nationalities Papers, Vol. 35 (2), 2007, 341-367.

[7] See Rodanthi Tzanelli, “The Politics of 'Forgetting' as Poetics of Belonging: Between Greek Self-narration and Reappraisal (Michaniona, 2000/3), Nations and Nationalism 13 (4), 2007, 675-694