Историски Исус, пред Христ

Сосема подруго стои работата со таканaреченото „Евангелие според Павле“ (Римјаните 1.15; 1 Коринтјаните 15.1), традиција за Исус која е сочувана во Апостолските автентични писма. Павлевото евангелие не е, секако, извор во кој би можело да се најдат некакви значајни податоци за историскиот Исус, па сепак, неговиот портрет на Исус Христос тука има барем хронолошки приоритет во однос на сите четири евангелија на Новиот Завет. Едноставно кажано, сликата на Павле за „Христовата вера“ се добива од документи кои се постари од синоптичките евангелија. Тука, на пример, можат да се вбројат Првото послание до Коринтјаните, па писмата на Филипјаните и Колосјаните. Сите овие три текста настанале за време на педесеттите и раните шеесетти години од првиот век. Денеска со прилична сигурност може да се тврди дека самиот Апостол бил автор на Коринтјаните и Филипјаните, додека истражувачите сè уште спорат околу авторството на Посланието до Колосјаните. Во секој случај, сите три писма се постари од најстарите каноски евангелија. Барем 20 години ги дели, на пример, Писмата на Павле од Евангелијата на Марко.

Па, каква е таа слика, каков портрет на Исус Христос е сочуван во новозаветните посланија кои му се препишуваат на Павле?

Според синоптичката традиција, Исусовата почетна точка не е на небо, туку во руралната Палестина, каде што тој бил и роден. Во своите рани триесетти години Исус се појавува на Јордан, му пристапува на Јован Крстител, а по крстењето започнува да го проповеда блиското доаѓање на царството божје. Неговата активност во Галилеја и Јудеја не трае долго, најмногу година-две, бидејќи тој набрзо е уапсен, осуден и распнат на крст. Според најстарото, Марковото евангелие, Исусовото тело по распнувањето е завиено во платно и сместено во гроб заштитен со голем камен. Два дена подоцна, Марија Магдалена, Марија на Јаково и Соломија се упатиле до местото на Исусовото почивалиште за да го миропомазат својот мртов учител. Големиот камен кој ја затворал неговата гробница, меѓутоа, бил стркалан, а жените во гробот виделе млад човек во бел фустан кој им објаснувал дека Исус станал од гробот, и дека тоа треба да му го соопштат на Петар и на другите апостоли. Трите жени, меѓутоа, се исплашиле и во тој страв никому не рекле ништо. Токму на тоа место се завршува, според најстариот ракопис на евангелијата, и Марковото раскажување. Текстот кој следи (Марко 16.9-20) претставува најдоцниот додаток на непознат редактор. Сите сочувани ракописи се совпаѓаат само до осмиот стих на 16 поглавје. Дотаму, всушност, и Матеј и Лука го следат Марковиот текст на евангелијата. Но, сè што доаѓа после Марко 16.8 не се наоѓало во изворните списи на Марко.

Понатаму, тука нема ни јасни назнаки за Исусовото воскреснување или повторно раѓање (како на пр. во Лука 24.13 и понатаму).

Од друга страна, според концепцијата на Павле, Синот Божји, „космичкиот Христос“, имал, пред својот живот во тело, одлучувачка улога во процесот на создавање на светот! Тоа сфаќање на Павле можеби најдобро би можело да се илустира со некои карактеристични извадоци од неговата песна до Филипјаните и Колосјаните:
Имајте ја во себе истата мисла, која беше и во Исуса Христа;

Кој, иако е во Божјо обличје, не го сметаше како грабнато – тоа што е еднаков со Бога,
туку се лиши Самиот Себе, и зеде обличје на слуга станувајќи сличен со луѓето.
И откако се најде во лик како човек, Тој се понизи Самиот Себе и стана послушен до смрт, дури и до смрт на крст.
Затоа и Бог Го превозвиши и Му подари име, што е над секое име,
и во Исусовото име да се поклони секое колено на оние: кои се на небото, и на земјата, и под земјата;
и секој јазик да исповеда дека Исус Христос е Господ, за слава на Бог Таткото.
(Филилјани 2.5-11)
Навистина, едни Го проповедаат Христа од завист и љубов кон препирки, а други од добра волја;
едни од љубов, знаејќи дека лежам во окови за одбрана на Евангелието,
а други Го навестуваат Христа од нечесно честољубие, не со чиста намера, мислејќи да ми нанесат неволја во моите окови.
Но што тогаш? Само тоа: дека на секој начин, било дволично или искрено, Христос се проповеда. И му се радувам на тоа, а и ќе се радувам,
зашто знам дека ова – преку вашата молитва и помошта на Духот на Исуса Христа, ќе ми биде за избавување,
согласно моето цврсто очекување и надеж, дека во ништо нема да се засрамам; но како и секогаш во сета смелост, така и сега, Христос ќе се возвеличи во моето тело, било преку живот, или преку смрт.
(Колосјани 1.15-20)

Да ги воочиме, најпрвин, овие два дела – чија содржина е сосема различна од она што го наоѓаме за Исус во синоптичките евангелија – имаат структура на химна. Денеска во науката главно се смета дека тие две химни не ги составил Павле, туку дека тој користел текст наследен од традицијата за да ја поткрепи својата основна идеја. Апостолот, веројатно, го прилагодил тој изворен химничен материјал преку дополнителна редакција од чисто теолошка, христолошка причина. Тој поетски преттекст редакциски го „спинувал“, додавајќи ја јасно препознатливата симболика која се однесува на Исус – како што се, да речеме, реферирањата на „црква“ и „крвта на Неговиот крст“ (Колосјани 1.18 и 20.) Резлутатот од сето тоа е и славењето на Исус кое произлегува од искуството на верата на неговите следбеници, при што се нагласува дека Христос, во чие име тие се крстени, всушност, не е никој друг туку самиот Создател, Искуптиел, Господар на сите нешта на небото и земјата. Тој Космички Христос, Создател, меѓутоа, важно отскокнува од претставата за Исус како во синоптичките евангелија, така и меѓу назорејците-ебионитите. Тој, всушност, во таа своја теолошка, метафизичка слоевитост е многу близок до Логосот-Христос во евангелието на Јован. Од друга страна, ниту Јован, ниту Павле не биле загрижени за историскиот Исус.

Трудејќи се да воспоставиме јасна разлика помеѓу историскиот Јешуа и Павлевиот Христос на верата, се најдовме во една, донекаде парадоксална, ситуација. Историскиот лик на Исус, реконструиран на основа на синоптичка градба, секако е постар од Павлевата или Јовановата христолошка идеја за Космичкиот Христос, Христос-Логосот. Тука, секако, тргнуваме од логичката претпоставка дека самата историска личност, која дури подоцна станува предмет на религиски култ, е постара од самиот култ. Па сепак, Павлевата верзија на Исус е порана, таа има хронолошки приоритет во однос на синоптичарите со самото тоа што неговите писма се постари и од тие евангелија. Привидниот парадокс, понатаму, е во тоа што преданието за Христовата вера е сочувана (барем во форма на писма) пред традицијата за историскиот Исус, иако знаеме дека изворната историска личност дала повод за подоцнежна шпекулација за божествениот Христос.

Меѓутоа, тука е важно да се нагласи дека историскиот Исус проповедал религија која била сосредоточена само кон Бога, но не на него самиот, додека верувањето на неговите следбеници надвор од Палестина било изразито христоцентрично. Сè во таа нова религија се темели на Христос. А самиот Исус не бил премногу концентриран на самиот себе. Тој, на пример, не се нарекува себеси Месија (Христос), или Синот Божји; тоа го прават други луѓе. Тоа друго име, според евангелијата, повеќе го користат демоните или оние кои се опседнати со нив. Меѓутоа, она што самиот Исус најмногу го интересирало било своите следбеници, во склад со Тората, да ги донесе до царството божје што доаѓа наскоро. Неговото целокупно есхатолошко учење и практично однесување е сосема во склад со хасидскиот и пророчкиот јудаизам од тоа време, па со право би можело да се истакне дека тоа што тој го проповедал и практикувал не било (барем не за време на неговиот живот) никакво христијанство, туку повќе еден есхатолошки јудаизам од назорејски вид. Всушност, никакво христијанство сè уште не се споменува ни во евангелијата, ни во писмата на Павле.

Поради тоа и оној кој навистина сака барем малку да се приближи до Исусовата автентичност, историската личност, тоа може најпрвин да го направи преку подобро познавање на еврејската религија во првиот век, но и разбирање на она што самиот Јешуа го зборува и прави (наместо она што други, па и доцната црква, за него го зборуваат). По Исусовото распнување, Павлевата заедница набрзо се проширила и преместила надвор од својот матичен, еврејски локус во Рим, Сирија, Мала Ззија, Грција, Египет, понатаму, во еден повеќе хеленистички, грчко-римски свет чии јазици и религии биле важно различни од оној јудаизам кој Јешуа го проповедал во Палестина. На луѓето од таквото културно и духовно опкружување, апостолот Павле морал да им ги преведува и прилагодува идеите кои потекнувале од еврејската религија. Неговите нееврејски слушатели и соработници во Атина, Антиохија, Ефес, Александрија и Рим не би можеле поинаку да го разберат. Во таква обработка, учењето на Исус започнало да се шири, да се развива, но и најважно да се менува надвор од Израел, па и отаму и влијанието на извесни идеи од хеленистичкиото духовно милје станувале сè подоминантни. А токму низ тој процес на хеленизација изворното движење на Исус било значајно трансформирано, за на крај да стане една целосно нова, универзална, светска религија која Јешуа ха-Нозри денес повеќе не би можел да ја препознае.