Збор за глупоста или воинот на клекнат коњ

Иако исправен пред најголемото зло во историјата, чекајќи смрт во гестаповска ќелија, Дитер Бонхофер упорно тврдел дека глупоста, а не злото, е најопасниот непријател на доброто. Глупоста, за разлика од смисленото зло, е ирационална и практично непробивна за рационални аргументи: таа не се потпира на факти и нема јасна мисловна или мотивациска структура. Поради тоа најтешко се справуваме со глупаците, зашто тие не се „ограничени“ со никакво рационално знаење, објективни факти или етички норми, што ги прави секогаш задоволни со самите себеси и горди на своите глупоштии. Токму поради „ослободувачката“ неспособност да го разликуваат доброто од злото, глупаците се кадарни - со ведрина и без чувство на вина - да извршат и најчудовишни злостори.

Правејќи го веројатно највиспрениот рационален продор во сфаќањето на глупоста, Бонхофер забележува дека таа суштински и не е проблем на интелигенцијата, туку дефект на човечноста. Испаѓа дека глупавоста воопшто не е вродена, туку дека одредени прилики ги тераат луѓето да станат глупави. Тоа значи дека глупоста е повеќе социолошки отколку психолошки феномен, вид на внатрешен одговор на делување на надворешни влијанија во одредени историски ситуации. Овие ситуации се без исклучок врзани за претензиите и остварувањето на моќта и власта во човечките заедници. Оттука, колку е посилен и поагресивен развојот и концентрацијата на општествените сили на моќта – било таа да е од политичка или религиска природа – глупоста повеќе ги зафаќа луѓето. Токму поради оваа инхерентна поврзаност на глупоста и вишокот нелегална моќ, авторитарните општества изгледаат како глупави општества владеани од глупаци.

Врската помеѓу нелегалната концентрација на моќ и глупоста е веројатно единствената метафора со која може да се објасни феноменот на „проектот Скопје 2014“. И овој „проект“ настанал во интимата на еден кошмарен ум, како чиста есенција на глупоста, но вистинска глупост станал дури откога насилно се социјализирал и со злоупотреба на власта прераснал во општествена состојба измолкната на разумот. Во обидот да ја дефинираме нашава ендемска глупост, ќе се фокусираме на споменикот на Александар III Македонски, зашто тој е логото на „проектот“ и триумфално ја предводи чудовишната колона идиотски згради и невешто изделкани скулптури од „Скопје 2014“.

Клучното прашање за проникнување во оваа глупост е: зошто најголемиот државен споменик во Република Македонија е тој на Александар III Македонски? Се очекува дека нормална држава својот најголем споменик, на најпроминентното место во престолнината, ќе го подигне на историска личност најзаслужна за раѓањето и опстанокот на државата. Меѓутоа, шокантна вистина (која, вистина, никого не шокира) е што до денес не е изнајден и обелоденет ниту еден веродостоен историски факт кој може да го доведе во каква и да е врска Александар III Македонски со современата македонска држава. Ниту еден. Нула. Најсилен аргумент за подигање централен државен споменик во слава на историска личност која не придонела ништо за современата македонска држава, даде таткото на оваа колосална глупост, Никола Груевски. На прашањето (во интервју за странска телевизија) зошто грандиозен државен споменик на Александар, премиерот одговори: „А зошто да не?“

Трагичниот аспект на оваа несериозна изјава е што зад неа навистина не стои никаков скриен аргумент, план или каква било мисла, туку можеби само некаква матна и противречна детска психологија на инфериорност и самозадоволство, фрустрираност и ароганција... Чудовишната контура на оваа глупост која буквално ја замрачува виделината, прецизно е доловена со контрастот помеѓу големата сериозност и далекусежните последици од одлуката за изградба на споменикот и несфатливата инфантилност и бесмисла кои стојат зад таа одлука. Во таа празнина симболички исчезнува целиот македонски општествен проект, особено ако се сфати двојниот смртоносен ефект на овој малоумен споменички гест: со него првин се негираат вистинските заслужници за постоењето на оваа држава, и тоа сите одред, заедно со досега остварените општествени вредности, и потем сето тоа се заменува со едно арбитрарно и инфантилно ништо!

Материјализацијата на глупоста понатаму се однесува како поројна вода што се излива по најстрмиот дол, па својата нова државна и историска „вистина“ режимот ја изведува, консеквентно, на најглупавиот можен начин. Наместо за него да одлучува Собранието како за државен споменик, Александар е „шверцуван“ како општинско спомен обележје од локално значење (!), со што суштински се суспендирани уставниот поредок и правната држава. И, понатаму, за сите урбанистички, архитектонски и естетички одлуки во врска со споменикот, како да се водеше специјална грижа да бидат некомпетентни и спротивни на стручните стандарди, естетските норми и здравиот разум. На крајот, изработката на споменикот е доверена на скулпторка почетник која со својата прва скулптура, за жал, ја обнароди и својата раскошна бездарност. Македонија така доби гигантски споменик во центарот на Скопје со уметнички вредности кои не ги надминуваат квалитетите на пластичните коњаници што се продаваат како играчки на панаѓури. А на плоштадот ни „заседна“ грда, безживотна и аматерски изделкана фигура на воин закачен на трапав и отечен коњ, кој - очигледно во голема неволја - со предните нозе се фатил за невидлива слива и од голем зорт сосем неприродно потклекнал на задните, за да си ја олесни утробата... Национален резил од интергалактички размери!

Темната, бездимензионална длабочина на оваа наша споменичко–идентитетска глупост може да се опише, или барем да се обележи по рабовите, преку неверојатните контрасти и апсурди од кои е сочинета. Тоа се контрастите помеѓу изборот на овој антички јунак за македонска државна икона и неговата апсолутна ирелевантност за современата македонска држава; помеѓу значењето на локацијата и тоталната некомпетентност и бездарништво ангажирани во нејзиното уредување; помеѓу неизмерната штета за општеството и инфантилната гордост на починителите. Вистинските димензии на оваа глупоштија се веројатно недофатни за здравиот разум, но нејзините последици се веќе сосем конкретни и безмилосни. Зашто, кога ќе стане државен стандард и ќе се реализира како државна агенда – глупоста незапирливо станува злостор. Институционализирана во државна политика и излиена во бетон и бронза, оваа колосална глупост предизвика колапс на вредносните системи во земјава, дисфункција на правната држава и длабоки поделби во општеството, а со тоа прерасна во вистинско велепредавство и злостор против македонското општество и култура.

На крајот, како да се бориме со глупоста? Бонхофер тврди дека подучувањето или дебатата со глупаците е губење време и енергија, зашто глупоста не е создадена од рационална супстанца, па не може ни да биде надбиена со рационални аргументи или факти. Глупоста и глупаците се непобедливи додека владеат надворешните прилики што ги создале. Совладувањето на глупоста е затоа можно само со ослободување од неа, при што тоа е можно само како последица на елиминација на приликите во кои глупоста можела да царува. Затоа ослободувањето од глупоста што ја дави Македонија е можно единствено со соборување на режимот на Груевски и со расчистување на „Скопје 2014“ надвор од градот, во форма на градежен шут.

Колажи: Свирачиња