Замки на сеќавањето

Хенри Џејмс ги нарекол „замки на сеќавањето“ во Американска сцена, книга за неговиот престој во Америка во 1904, по дваесетгодишно отсуство. Шетајќи по Западната 14 улица и долната Петта авенија на Менхетен, се ежел од помислата колку овој крај се променил. Неговата семејна куќа, колосалната камена црква во близина, старата зграда во која некогаш се наоѓал Музејот на уметноста и уште многу други работи во градот - сè „исчезнало сосема, како Асирското царство“. Останале само овие две „замки“ кои „го мамеле со ширината на асоцијациите“ и во кои можел да западне секој кој знаел како некогаш изгледал градот.

Потребно е многу малку. Пуста улица во самрак, додека летното сонце сè уште се колеба на највисоките катови од зградите, а тротоарите се веќе во длабока сенка, може повторно да се заврти некој стар филм во главата. Бидејќи заборавањето обично ни оди подобро од памтењето, често не знаеме зошто некоја глетка ни се врежала во сеќавањето, додека многу други кои би требало да се позначајни просто исчезнале. Се прашувам дали една побогата и помалку предвидлива верзија на нашите животи би ја избегнала хронологијата и обидите да го пикнеме целиот свој живот во една складна приказна, или би била составена од фрагменти, миговни реминисценции чиј поттикнувач е она што ни ја придвижува фантазијата, што и да е тоа.

На пример, неодамна во Њујорк поминав покрај една продавница за евтин накит, каде што пред педесет години, како што одеднаш сфатив, се наоѓал италијански ресторан. Се присетив што ми се случи овде една вечер. Излегов на вечера со жената на која ѝ се додворував, пиевме вино и флертувавме, а потоа гризнав корка бајат леб и ми се причини дека ми пукна предниот заб. Без објаснување, промрморив некаков изговор и отрчав во тоалетот да видам што ми се случува во устата. Се преплашив, затоа што таму каде што пред само неколку мигови се наоѓаше предниот заб сега зјаеше дупка, а скршеното парче ми висеше на јазикот. Не знаев што да правам: да се вратам на масата и да се обидам да зборувам не отворајќи ја устата или да признаам што ми се случи, да ѝ ја покажам дупката на мојата партнерка и да ризикувам таа да се згрози и насмее? Бидејќи не разбра ниту еден мој збор, ја отворив устата и ѝ признав што се случи. Се обиде да ја сокрие запрепастеноста, ме убедуваше нежно и утешно дека воопшто не се гледа, а потоа повеќе не можеше да се воздржи и прсна во таква смеа што луѓето околу нас се свртеа да видат што се случува. Ни е ни чудо што никогаш повеќе не сакав да размислувам за таа вечер.

Мислам дека Аристотел рекол дека сеќавањето - кое го сметал за збир ментални слики со дополнителен временски елемент за секоја посебно - е дел од истиот оној дел од душата на кој припаѓа и фантазијата. Меѓутоа, искуствата какви што Хенри Џејмс ги опишува се однесуваат на изненадни ерупции на длабоко закопани сеќавања, за чие дотерување повеќе нема време. Баш есенва, возејќи се со такси низ Парк авенија до станицата Гранд централ, ја видов зградата во која, се сеќавам, една од првите фотокопир-машини Xerox ми ја искина крштеницата на тенки ленти кога се обидов да ја ископирам. Работев трета смена во банка; беше лето и веќе речиси се беше разденило, и додека моите колеги дремеа по масите, јас ги фрлав во корпата за отпадоци искинатите остатоци од рачно напишаниот документ од мај 1938, кој го потпишал свештеникот во белградската црква Св. Марко, и кој заедно со други важни документи, мајка ми го носеше зашиен во поставата од капутот додека преминувавме разни граници, некои легално, а некои не. Не се сеќавам ни дали мајка ми подоцна побара да ја види крштеницата, ни какви лаги сум морал да измислувам ако ја побарала. Што се однесува до мене, ако есенва не ја видев таа зграда, никогаш не би се сетил на сето тоа.

Зградите се познати како замки на сеќавањето. Летово поминав покрај една во која живеев неколку години со жена ми во шеесеттите и се сетив на нешто чудно. Речиси секој ден ѕвонеше противпожарниот аларм, меѓутоа немаше пожар, но ниту сосема лажна тревога. Понекогаш во ходникот се чувствуваше чад, но после тоа, за чудо, ништо не се случуваше. Живеевме на вториот кат со противпожарни скали под прозорецот и не се грижевме многу. Кога и да ја слушневме противпожарната сирена, се појавувавме на прозорецот и гледавме што се случува. Пожарникарите втрчуваа во зградата влечејќи долго црно црево, а ние се враќавме на нашата работа, на подготовка на вечерата или водење љубов. Се зборуваше дека сопственикот на зградата најмил паликуќа да нè запали и да земе пари од осигурувањето, но дека тој не бил баш вешт. Одвреме-навреме го гледавме газдата и навистина изгледаше како пробисвет подготвен да ни наштети, иако се гледаше дека тој го мисли истото за своите станари. Во зградата пет-шест радио апарати секогаш беа отчепени до даска, со деца кои врескаат и возрасни кои се караат, па бевме навикнати да игнорираме сè што се случува околу нас, додека тоа беше можно. Еднаш цело друштво мораше да се симне од противпожарните скали, носејќи шишиња и чаши со вино. Друг пат, жена ми и јас бевме во када, една врела јулска ноќ, и пиевме џин-тоник кога се огласи алармот. Не се ни помрднавме. Сметавме дека сме безбедни во водата. Пред некој ден се проврткав околу влезот, не почувствував чад и не препознав ниту едно име на сандачињата. Сè изгледаше отприлика како и тогаш, само старо и излитено, а за разлика од тие дамнешни години, беше тивко како на гробишта.

Извор: NYRBlog