Вмреженото општество против политичарите и банкстерите - Интервју со Мануел Кастелс

09.01.2013 16:14
Вмреженото општество против политичарите и банкстерите - Интервју со Мануел Кастелс

 Пол Мејсон: Во вашата книга „Aftermath“ издвојувате четири слоеви на економијата кои се појавуваат во посткризниот период, покрај ослабнатиот јавен сектор тука е и приватниот сектор со висока концентрација на капиталот(висока технологија и финансии) и моделот за преживување на традиционалните работни места, но и новиот посткапиталистички слој на алтернативни економски модели. Колку е тоа одржливо?

Мануел Кастелс: Всушност, тоа се шири. Она кон кое целам јас, произлегува од една од моите последни студии, а тоа се луѓето што одлучија да не ја чекаат револуцијата за да започнат да живеат поинаку, а тоа се однесува на економската активност во чија суштина не е создавањето на профитот, како мрежа на размената, како алтернативните пари, создавањето кооперативи, самоуправувањето, агрикултурните мрежи, взаемната помош и создавањето мрежи кои овозможуваат услуги без надокнада. Тоа се шири во целиот свет.

Пол Мејсон: Да се задржиме на целокупниот економски систем кој ги вклучува и јавниот и приватниот сектор, кои се во криза. Што мислите, во која насока се движи тој систем?

Мануел Кастелс: Кога велам алтернативни економски култури, тоа е комбинација на две појави. Некои луѓе го практикуваат тоа веќе подолго време, затоа што се противат на бесмислениот потрошувачки начин на живеење, но сега имаме и нешто друго, а тоа се мноштвото потрошувачи кои веќе не се во состојба да трошат. Со оглед на тоа дека тие се без пари, кредити или што било, тие повторно го осмислуваат својот живот, работејќи нешто сосема поинакво. Значи, од една страна ги имаме уверувањата, а од друга потребите, тоа заедно доведува до пораст на алтернативните економски култури. Тоа се случува и во Третиот свет веќе подолго време, но тоа не е сосема исто затоа што таму се преживува и се очекува интегрирање во водечкиот економски систем, а тука имаме случај на масовно повлекување од системот. Тоа е сосема поинаку.

Пол Мејсон: Јас имав можност да видам цели станбени блокови во Севиља кои беа заземени од сиромашните и маргинализираните луѓе предводени од активистите од движењето М15, дали зборувате за тоа?

Мануел Кастелс: Тоа е највидливиот дел, тоа што мене ме интересира повеќе е распространетоста на овие практики кај општата популација, а тоа веќе го меревме и зафати 25% од популацијата во Барселона, но исто така тоа се случува и во Лос Анѓелес, Њујорк итн.

Пол Мејсон: Пишувате дека актуелната криза е токму културна и дека сите економски модели се создаваат во рамките на културата. Можете ли да го објасните тоа?

Мануел Кастелс: Ако работиме за да можеме да купуваме, ние всушност веруваме дека ќе бидеме посреќни ако купиме нов автомобил, телевизор или поголем стан. Тоа е веќе специфична култура. Ако наспроти тоа, поставиме прашање што е всушност важно? За поголемиот дел од луѓето, статистички, најважната работа е љубовта. Но, љубовта бара време и не можете да водите љубов ако постојано сте во расчекор со времето. Затоа денес е добар бизнисот на поврзување на двојки преку компјутерските мрежи, затоа што луѓето немаат време за да се запознаат. Сè повеќе луѓе се враќаат кон мислењето дека најважните работи во животот не можат да се купат. За жал, тие веќе немаат избор затоа што се заглавени во машината. И што се случува кога машината ќе престане да работи, луѓето ќе се завртат и ќе речат: „толку сум глупав, работам без престан, а за тоа сум слабо платен или добивам отказ“.

Пол Мејсон: Колку е длабока таа културна промена? Дали таа е од суштинско значење?

Мануел Кастелс: Таа е значајна затоа што ја придвижува кризата на довербата во два големи лостови на системот, политичкиот и финансискиот. Луѓето ја губат довербата во институциите на кои им ги даваат парите, како и во луѓето и институциите на кои им ги даваат гласовите. Статистиките за ова се јасни, во тек е драматична криза на довербата, а ако нема доверба нема ниту општество, преостануваат само институциите кои настојуваат да ги контролираат граѓаните. Тоа што не сакаме да го видиме е економскиот колапс, затоа што општествата не можат да функционираат во социјален вакуум. Ако економските институции не функционираат, ако финансиските институции не функционираат, односот на силите кој постои во општеството ќе изврши промена на финансискиот систем на начин со кој ќе се спречи колапс на системот. Пропаѓаат луѓето, а не системот. Тогаш луѓето сфаќаат две работи: прво, овој финансиски систем е изграден на потполно неверодостојни математички модели кои не ги земаат во предвид луѓето, второ, кога се обидуваме да ги употребиме институциите за контрола на тие финансиски институции за да ја вратиме рамнотежата, единствениот исход ќе биде во корист на банките.

Пол Мејсон: Ги спасуваме банките, а дозволуваме да пропаѓаат луѓето.

Мануел Кастелс: И не само тоа. Ние им позајмуваме пари на банките, тие манипулираат со тие пари, а потоа нашите политичари ги спасуваат банките, а нас нè оставаат да пропаѓаме. Оттука, мора да дојде до културна промена и тоа голема, тотална загуба на довербата во финансиските институции и политиката. Тоа е само почеток од кој се создава следното, некои луѓе веќе почнаа да живеат поинаку, некои затоа што така сакале, а некои затоа што немале избор. Во тие услови доаѓа до културна иновација која доведува до општествена промена или до процесот на општествено отфрлање и екстремизам кој се обидува да го повлече општеството назад.

Пол Мејсон: Што е тоа „вмрежено општество“ и како тоа се разликува во однос на претходното општество?

Мануел Кастелс: Тоа е општество во кое главната активност е организирана во рамките на мрежата, отколку во формите на вертикалните организации. Разликата е многу едноставна, технологија на вмрежувањето. Не е сеедно да се биде константно интерактивен со брзината на светлината или само да се има мрежа на пријатели и познаници. Мрежите постојат од порано, но вмрежувањето на финансиските пазари, политиката, културата, медиумите, комуникацијата итн, тоа е новост која се создаде благодарение на дигиталните технологии.

Пол Мејсон: Значи, живееме во вмрежено општество. Можеме ли да отстапиме од вмреженото општество и да живееме како што се живееше претходно?

Мануел Кастелс: Можеме ли да се вратиме во периодот пред електричната енергија? Тоа е исто, се разбира дека не можеме, иако постојат луѓе кои велат „зошто да не се обидеме одново?“ Тоа е големо движење кое има отпор кон економскиот раст. Некои луѓе се обидуваат да следат поинакви форми на организирање на животот во заедници итн. Интересно е да се види дека дури и тие луѓе мораат да го користат интернетот за да се организираат.

Пол Мејсон: Овој начин на живот не влијае само на општеството туку и на личноста.

Мануел Кастелс: Колку повеќе сме поврзани со сè и сешто во светот, толку повеќе сакаме да дознаеме кои сме ние. Ако не знаеме кои сме, не знаеме ниту каде е нашето место во светот, тогаш стануваме потрошувачи, подложни на медиумите и пазарот, како и останатите моќи кои настојуваат да контролираат сè. За среќа, луѓето пружаат отпор на сè, постои еден фундаментален закон кој важи за човештвото, а тоа е каде и да постои доминација, постои и отпор кон таа доминација. Оттука луѓето одлучуваат да бидат поинакви, но за да го постигнат тоа мораат да се самоопределат како поединци, како заедници, нации, полови и според сите останати категории кои социологијата веќе ги утврдила.

Пол Мејсон: Во средината на деведесеттите пишувавте дека колку што е личноста поиндивидуална и понезависна, на тој начин таа повеќе му е наклонета на интернетот, но и обратно, колку повеќе го користи интернетот толку потребата за сопствен израз и независност ќе биде позабележлива. Петнаесет години подоцна ние ги имаме Фејсбук, Твитер и Тамблр, дали тука нешто се променило?

Мануел Кастелс: Тоа што ни го донесоа Фејсбук и останатите мрежи е тоа дека живееме константно вмрежени. Ние не живееме во културата на виртуелната реалност, туку во културата на реалната виртуелност, затоа што виртуелното стана суштински дел од нашата реалност. Ние не можеме да живееме без идентитетот кој е вграден во комуникациските мрежи.

Пол Мејсон: Ова е многу охрабрувачки. Дали тоа значи дека кога седам на софата и ѝ испраќам смс на една личност, зборувам на Фејсбук со друга личност, твитувам со трета а моите домашни се жалат дека моето однесување е антисоцијално, можам да им кажам дека тоа е неповратно и тие ќе треба да се помират со тоа?

Мануел Кастелс: Не само што е неповратно туку таквото однесување е посоцијално. Сите студии за интернетот покажуваат дека личностите кои се подруштвени на мрежите се подруштвени и во реалноста.

Пол Мејсон: Што значи тоа за индивидуите? Дали индивидуалноста стана поделена и растроена со ваквото однесување? Дали нашето семејство добива помалку од нас како индивидуа заради тоа?

Мануел Кастелс: Но, вашето семејство е исто така збир од индивидуи и тие исто така се среќни што не се константно со вас. Нивната индивидуалност е исто така поделена, но овие фрагменти се автономни и избрани од страна на индивидуите. Луѓето го реорганизираат својот живот според проектите, без разлика дали тие проекти се политички, лични, повремени и во тие проекти ги вклучуваат оние кои ќе ги изберат.

Пол Мејсон: Според вашето истражување 97% од луѓето во Каталонија земаа учество во некапиталистичките активности. Како го објаснувате тоа?

Мануел Кастелс: Се работи за 30 до 40 илјади луѓе кои се вклучени во добар дел од алтернативните начини на живот. Треба да се разликуваат луѓето кои својот живот константно го организираат во согласност со алтернативните вредности и луѓето кои живеат вообичаени животи, но во бројни аспекти настојуваат да живеат поинаку. Еве пример, една третина од семејствата во Барселона, за време на кризата позјами пари без камата од луѓе што не припаѓаат на нивното семејство.

Пол Мејсон: Значи, имаме посткапиталистичка, некомерцијална, хиперсоцијална интеракција. Дали тоа значи дека дошло до раскин на „паричната врска“ на Карл Маркс?

Мануел Кастелс: Се разбира, Маркс никогаш не ја разбираше вредноста.

Пол Мејсон: Значи, ги имаме тие различни групи кои денес протестираат против темата А, а утре против темата Б, а во текот на ноќта играат World of Warcraft. Со таков пристап тие никогаш нема да го постигнат тоа што го постигнаа Кастро, Че Гевара, зарем не?

Мануел Кастелс: Влијанието на политичките институции е речиси занемарливо, затоа што политичките институции се отпорни на промени. Од друга страна не постои влијание на свеста, затоа што мнозинството од луѓето ја поддржуваат оваа критика, а потоа имаме и голема дебата за социјалната нееднаквост која не постоеше пред три години.

Ричард Пејсон(Occupy movement): Зборувате многу за комуникацијата и промената на свеста, но зарем не мислите дека комуникацијата сама по себе може да делува спротивно од зајакнувањето на движењето? Нам, во движењето ни се потребни тактики и упорност кај општата популација.

Мануел Кастелс: Не е можно да се изведе кој било тактички потег без промена на параметрите на моќта. Дали вие ќе протестирате или не, системот е многу посилен од движењето кое е во повој. Единствен начин за да го зајакнете движењето е да допрете до умовите на луѓето, а тоа можете да го направите единствено преку процесот на комуникација кој денес главно се одвива на интернет, преку дебати. Се разбира, тоа не е единствено средство, но без промена на идеите во умовите на луѓето не е возможно да се напредува од моменталната состојба, а тоа е движење на малцинскиот дел од популацијата.

Пол Мејсон: Уште еднаш, Мартин Лутер Кинг успеа, Мандела исто така, но тоа беа силни и хиерархиски организирани движења, со јасна цел и лидерство. Зошто им придаваме толку значење на спонтаните протести кои се раѓаат на мрежите?

Мануел Кастелс: Тоа е затоа што луѓето повеќе не им веруваат на лидерите, но и затоа што знаат дека тоа е долгорочен процес, дека е долг патот од умовите на луѓето до институциите на општеството. Да земеме некои примери од историјата, до крајот на 19 век во Европа имавме левица и десница, либерали и конзервативци, но потоа се случи индустриската револуција, создадена е работничка класа и работнички движења и се создаде нова идеологија, но таа не беше веднаш застапена во политичкиот систем. Беа потребни 20-30 години за да се појават социјалистите.

Пол Мејсон: Дали сакате да кажете дека ќе видиме трансформација која е слична на тој наплив од организираното работништво во политиката, само што сега се работи за дезорганизираните потрошувачи кои на крајот ќе успеат да ја променат политиката?

Мануел Кастелс: Тие ќе ја променат политиката, но не преку постоечкиот систем на политичка организација, затоа што мрежите се поинакви. На мрежите не им се потребни хиерархиски организации.

Пол Мејсон: Не им се потребни, но хиерархиските организации продолжуваат по старо и донесуваат клучни одлуки додека луѓето се на улиците и на маргините од настаните. Зарем таа маргинализација не претставува проблем?

Мануел Кастелс: Секако, но се обидувам да изнесам тврдење дека системот може да еволуира на мирен начин, ако преку институциите го ослободи притисокот кој расте во општеството. Во спротивно доаѓа до ерозија на институциите.

Пол Мејсон: Каква е вашата проценка за развојот и исходот од економските, општествените и културните кризи низ кои поминуваме?

Мануел Кастелс: Јасно е дека економската криза не е решена, политичарите и финансиските експерти продолжуваат да повторуваат: „кризата е завршена, не грижете се“, а ние сме веќе во четвртата година од кризата и се чини дека таа нема крај. Невработеноста расте, јавните служби се укинуваат и се чини дека единственото решение за кризата е уништување на државата на благосостојбата. Во Америка, програмата на претседателскиот кандидат Мит Ромни се заснова на уништување на тоа што остана од државата на благосостојбата во американското општество. Во тек е голема офанзива против државата на благосостојбата. Оттука, социјалната, економската и кризата на политичкиот легитимитет можат да предизвикаат здружен отпор на корисниците на социјалната помош, синдикатите во јавниот сектор, заедно со сите нови алтернативни движења на потполно непредвидливи начини. Тоа нема да биде нова изборна коалиција, тоа нема да биде нова партија, туку ќе биде општеството против државата и финансиските институции, но не и задолжително против капитализмот. Последица на таквиот развој на настаните е тоа што нашите општества ќе бидат речиси невозможни за управување, а тоа може да произведе различни видови феномени од кои некои се многу опасни.

Извор: BBC Radio 4-Analysis

ОкоБоли главаВицФото