„Секој ден умирај за вечно да живееш“

23.01.2013 11:58
„Секој ден умирај за вечно да живееш“

Колку чини честа и достоинството на еден уметник? Имаат ли тие цена? И како се мерат? Не ме остава на мир ова малку романтичарско прашање што ми го постави една новинарка деновиве. Се сеќавам на мојата младешка кратка и експлозивна театарска кариера, и на мојата сцена од само десет минути во Ричард трети, како Леди Ана. Десет минути живот и смрт! Десет минути крв, oчaj и плунка. Десет минути умирање на сцена! Десет минути – вечност.! „Коњ, кралството за коњ го давам!“ - врeска Ричард Трети на крајот од пиесата. Реплика која го означува крајот на монструозноста на еден безмилосен владетел. Реплика во која наместо чест и достинство еден крал бара коњ – за бегство, во замена за кралството!

Колку чини достоинството на еден обичен граѓанин? – ѝодговорам со прашање на новинарката. Каде е достоинството на мнозинството граѓани кои гладуваат за да им купат пристојна облека на децата, за тие околу нив да не ја забележaт нивната немаштија? Во ова денешно време е срам да немаш и да си сиромашен, па сиромаштијата е заклучена и сокриена домa, далеку од туѓите очи. Се гладува за да ти дојдат на слава или на именден, за да им се покаже софрата и да им се покаже колку всушност сe има. На свадби и крштевки те ценат по подароците што ќе ги однесеш, па повторно сe гладува. Не дај боже ако имаш ненадејна смрт во фамилија, тоа е дупло гладување: еден приход помалку и плус раздавање за душа на покојниот. Сите традиционални и чисти народни обичаи измутирале, за жал, во ова време во потрошувачки кич и невкус, со цел да се покаже коj има повеќе и од двете. И додека сиромаштијата сe чува под клуч, скриена домa, надвор се глуми дел од македонската елита на кич и невкус. Со гладни стомаци се восхитувамe или сакаме да покажеме на другите за инает дека се восхитуваме, на бетонскиот кич, на нашите монументални убавини. И додека цревцата на малите деца кркорат со ритамот на „убавините“, барајќи нешто повкусно, помиризливо и поскапо, родителите им туткаат пуканки и клавчиња во замена (од дома спремени), воздивнувајќи од восхитот од убавините, а не од маката дека не можат да ги исполнат скромните желби на дечињата. Сега сите убавини се тука пред нас, наши и буквално само наши и ничии други. А цревцата кркорат ли кркорат, додека лавовите надмоќно блујат вода, што станувала пиво ако сме победеле во ракомет, фудбал или кошарка. „Вистина е тоа, мамо?“ – ме праша ќерка ми – така зборувале. Ете ја првата бајка од нашата нова историја, со која ќе расне и ќе се челичи младата македонска иднина – си помислив. Оттаму ќе црпат сила и инспирација нашите млади режисери и драматурзи, учесници во ТВ едукативното креирање на нашата новоизмислена историја, а нашитe врвни актери ќе ги одигруваат животните рољи на новите херои од истата таа историја, во грандиозниот театар направен исклучиво за нив и само за нив. Екот на водоскоците, аплаузите и светлото од рефлекторите ќе го задушат кркорот на цревата и ќе го потхрануваат заборавот дека таму некаде, дома длабоко скриена и под клуч, демне сиромаштијата. Конечно напатениот народ стана рамноправен и слободен во правото да ужива во сè што се гради од негови пари. Сега имаме нешто што е наше, и никој повеќе нема да ни го приватизира, ни чесно, ни нечесно. И секогаш кога нашите стомаци и стомаците од нашите дечиња ќе прокркорат – ќе дојдеме сите на плоштадот Македонија, пардон Пела, не за да протестираме против гладта – туку за да подзаборавиме на сиромаштијата и маката.

Многу е голема разликата кога сиромаштијата ја гледаш на секој чекор, од тоа кога ја чуваш дома под клуч. И што ако образованието е клучот што ја отвора златната порта на слободата, кога ние сега го поседуваме најважниот клуч, клучот што ја затвора триумфалната порта на сиромаштијата. Ние и само ние сме клучарите! Ете одговор за тоа колку чини достоинството на еден обичен граѓанин – глумење дел од македонската елита на кич и невкус и игнорирање на сопствената немаштија.

Во овој затвор-земја со народ-клучар пред некој ден ненадејно начекав „ширум отворена порта“. А таму – еден друг народ, што без страв и срам ги покажа своите износени алишта и чевли. Минувајќи низ толпата луѓе кои протестираа, видов горда и достоинствена сиромаштија, разголена до коска. Видов луѓе кои решиле да ја извадат „бруката“ на мегдан. Видов народ гладен за достоинство! Видов многу млади, а и старци сo бастуни како ги повикуваа мажите кои пиејa кафе и со потсмев гледаа кон нив, не забележувајќи го огнот од незадоволство што пламнува околу нив и се заканува. Ги гледам и си мислам – не потсмевајте им се на „пожарникарите“ оти чевлите им се излижани и дека се малубројни, слаби или стари и дека не можат да го изгаснат огнот. Тие собрале сила и се ослободиле од стравот да гаснат огнови. Тие не тргнале лицемерно да се восхитуваат на убавините од кои осиромашија. Тие немаат пари, а ниту време да седат, да пијат кафе и да гледаат сеир. Тие немаат време да читаат колумни чии автори продаваат ум за некои идни времиња, божем умот е потрошен материјал. Низ оваа ширум отворена порта видов нешто за кое мислев дека веќе не постои во ова време на апсурди и искривоколченост. Видов пролетери. За миг помислив на нашата млада елита богаташи – „буржоазијата“ чиј живот е базиран врз моќта на „нејзиниот“ капитал, разграбан со транзициски мангуплаци. Буржоазија не само без дискретен шарм, туку и без манири, без вкус, дива орда која еволуирала преку ноќ во буржоазија, консумирајќи инстант историја и култура од неа самата приготвена, како џанк фуд. Да се игнорира оваа наша реалност и да се глуми неутрален и незасегнат за неа, значи поседување клуч за сопствената игнорантност и духовна сиромаштија.

Достоинството и честа на уметникот, но и на секој човек, бара да научиме дека слободата е можна и дека не треба да го минуваме животот заробени во старите пранги. Познавав харизматични личности, со авангардни ставови на кои сум се восхитувала и од кои сум учела. Сега ниту ги гледам, ниту ги читам, а ниту слушам за нив или од нив. Веројатно секое нивно јавно декларирање со став би го отклучило ковчегот каде што, длабоко скриени, демнат нивните купени чест и достоинство. Молчење – како цена за честа и достоинството. Досега ниедна од нашите владеачки гарнитури не свреска за коњ, оти не виде закана. Не од суд или од сопствената совест, не од Европа или Америка, a од сопствениот народ. Кога еден народ ќе доживее да качи, ама и да симне еден „крал на коњ или од коњ“, ќе научи дека на следниот крал и на следниот коњ мора да им ги проверува забите секојдневно. А и кралот и коњот ќе научат да ја отвораат устата без поговор, зашто ќе научат и тие дека на народот му се слуги, а не господари. Народот дава – ама народот и зема! И кога сите заедно ќе почувствуваме дека сме дел од едно општество што ги цени достоинството и честа на секој граѓанин – тогаш и моите драги помлади колеги ќе го почувствуваат на сцената тоа што јас, како Леди Ана, го почувствував. Зашто уметниците не се платени за нивната „работа“, туку за нивната визија. За еден нов свет што ќе го видат први и ќе сакаат да го споделат со другите. „Секој ден умирај, за вечно да живееш“, или создавај и твори како секој ден да ти е последен - тоа е цената на честа, достоинството и проклетството на еден уметник! Или на еден народ.

Слики: The Royal Art Lodge

ОкоБоли главаВицФото