Умешноста на граѓанското однесување

Во време на протести, и на танцот на милијарда жени ширум планетата на 14. февруари, осмислен како протест против насилството – и конечно неподносливата количина валентиновски срца во сите големини – чувствувам силна потреба да се навратам на една книга, не толку позната, што порано не ја читав доволно детално: накусо, да најдам за себе мал простор на вистинска среќа, пред приликите повторно да ме извлечат на улица. И еве ја книгата во којашто се расправа токму за човековата среќа: ја напишал Аристотеловиот ученик Евдем, врз основа на предавањата на својот учител, затоа е насловена како Евдемова етика; не е сочувана во целост, и во голема мера се поклопува со Никомаховата етика, којашто е далеку попозната, но можеби понова расправа. Овде, Аристотел расправа за среќата како цел и резултат на човековото однесување – што е многу површен опис на делото. Но, токму во овој текст го споменува терминот калокагатија, што на грчки значи складност на однесувањето и размислувањето, и којшто на различни начини, заедно со оние племенските и класните, е толкуван и во модерното време.

Аристотел почнува со тоа што најголемиот дел од луѓето ја одредуваат среќата преку три можни начини на живот – политички, филозофски и живот оддаден на уживање. Се разбира, се работи за слободните граѓани мажи, тоа не смееме да го заборавиме. Концептот на работењето, заработката и економската моќ не е вклучен, затоа што се подразбира, а и самиот Аристотел добро знаел да го продаде своето знаење. Значи, да се оттргнеме од светот на кризата и да ја промислуваме среќата како цел на размислувањата на најкомпетентните. Сократ сметал, вели Аристотел, дека сите доблести (што се цел на човековиот живот и на потрагата по среќата) се форми на знаење. Да се познава правдата, значи да се биде праведен, како што оние што ја познаваат геометријата и архитектурата стануваат геометри и архитекти. Тука Аристотел прави исклучително интересно групирање на науките – за разлика од теориските, коишто целат кон спознавање на нештата што се нивен предмет на изучување (астрономијата, геометријата, природните науки), медицината и политичката наука се разликуваат од научното знаење од тој тип, затоа што нивното знаење бара нешто повеќе. Имено, целта на човекот не е да знае што е храброст, туку да биде храбар, не е да знае што е праведно, туку да биде праведен, не е да знае што е добра телесна состојба, туку да биде во добра телесна состојба. Од една страна, помалку се замрзнуваме пред суровоста на Аристотел, пред соголеноста на неговите аргументи за опстанокот на човекот; но до друга страна, целосно поинаквото разбирање на сето она што денес го нарекуваме хуманистика навистина ни го одзема здивот. Доколку тоа знаење го нема, ниедна од споменатите науки нема смисла – без обѕир на тоа колку внимаваме на различниот контекст, различното дефинирање на науките и очигледните разлики што се последица на ширење на знаењето последните 25 века. Би можеле да го читаме Аристотел и на овој начин: „теориските“ односно природните науки не може да напредуваат, доколку овие вторите науки, неразделни од човекот, не отворат прашања – што произлегуваат од посебното, исклучиво човечко искуство. Секако тука Аристотел зборува од позиција на некој што бил вклучен во сите науки на своето време. И тогаш, врз примерот на политичката практика, покажува како Сократ не успеал да ја докаже непосредната поврзаност на знаењето и доблеста: постојат луѓе што успешно – не за да бидат разоткриени од другите – нудат аргументи што немаат врска со темата за којашто се расправа, и тоа го прават од незнаење или обид за измама, а последицата е дека ги придобиваат луѓето со искуство и способности. Зошто? – само поради недостиг од образование, затоа што не успеваат да разберат дека премисата, впишана во инаку добро изведениот аргумент – е невистинита. Би можеле да се потпреме само на логиката и нејзиното познавање – а Аристотел е првиот европски мислител на логиката – а би можеле да западнеме и во некои матни популарни мисловни коктели на денешницата (со емотивна интелигенција, самоспознавање итн.), за да разбереме нешто толку едноставно. Тука, образованието едноставно значи знаење, што не е одвоено од искуството. Знаење, што ги поврзува трите можни начини на живот – политичкиот, филозофскиот и животот оддаден на уживање: никој не може да биде среќен во кој било од нив, без знаење.

Да се вратиме на оние што, откако ненамерно или злонамерно ја згрешиле премисата, ги придобиваат луѓето без знаење. Одговорноста за нивниот успех, однсно за штетата што им ја нанесуваат на другите граѓани, треба да се бара, пред сè, меѓу оние што поради недостиг од знаење го прифаќаат нивното размислување. Тука ја затворам книгата, затоа што уште ми е далечен концептот на складноста меѓу однесувањето и размислувањето на граѓанинот. Уште ми се пред очи, пристуни и разгласувани насекаде, оние што нанесуваат штета. Претходно, иако во релативно кратко време, успеаа да ги уништат сите основи на знаењето потребно за минимално ниво доблест: го нарушија односот меѓу науките за човекот и оние другите, ги прогласија едните за корисни, а другите за бескорисни, ја задушија слободата и договорно институционализираните извори на знаење – и продолжуваат да ги гушат – и им дадоа можност на своите секундарни измамници и понатаму да го первертираат знаењето. Како е можно да не се плашат од размислувањето? Затоа што мислат дека доволно се оддалечиле од премисата, и дека приказните, шарлатанските претстави и џунглата лаги ги прикриле сите траги. Па, не е така: невистинитата, неупотреблива и погрешна премиса се наоѓа речиси во секоја книга на просечната училишна библиотека, на интернет, секаде околу нас. Вистина е и дека, за разлика од времето на Аристотел, сите немаат ист пристап до глас (медиуми), па дури и ако успеваат точно да увидат каде е погрешната премиса, тоа никаде не можат да го кажат. Но, Сократ сепак за едно нешто бил во право, дури и ако неговите ученици тоа го пренеле со лошо изведен аргумент: јасно е дека Сократ бил граѓанин, и дека својата граѓанска улога ја разбирал најмногу како потрага по знаење, што, барем во неговиот случај, истовремено значело и доблест. За да се стекне со што повеќе знаење, односно доблест, Сократ ги искористувал и оние простори на градот-држава што не биле предвидени за размислување и разговарање за демократијата: затоа, на крајот на краиштата и платил со главата, а неговите ученици, освен професионални учители и трговци со знаење, станале и сурови тирани и противници на деморкатијата. Би можеле да кажеме дека ваквата судбина на учителот и денес ја среќаваме. Но, токму Сократовото дополнување на демократијата и барањето знаење таму каде што не е предвидено да се бара е знаење што наголемо го „активиравме“ од колективното сеќавање, на улиците оваа зима. Освен што е една и единствена можност да се каже каде е жариштето на лагите, самото заземање на градовите како демократски простор е клучниот извор на нови знаења. Од оваа гледна точка, сè позабрзаното и понеускладено лажење и мамење всушност станува неважно. Веќе не е важно дури ни колку граѓани без знаење ги слушаат, неважно е колку можности имаат да ги говорат своите лаги, единствено важно е уште колку долго ќе трае тоа. Знаеме дека среќата, ако тоа е навистина складност меѓу однесувањето и размислувањето, е на наша страна. За оние што можеби не се сеќаваат на Сократ, постојат други примери за тоа што може да им се случи на оние што го откриваат жариштето на лагите. Да речеме, девојчето Малала, што за вистинско чудо преживеа куршум во глава, и понатаму продолжува да размислува за жариштето на лагите. И тука му се враќам на Аристотел и на Евдемовата етика: иако не е посебно истакнато, бидејќи всушност е аргументациски банално – потенцијалниот среќник што ја постигнал складноста меѓу размислувањето и однесувањето никако не може да биде осамен, ниту среќата е внатрешна: тој е среќен, затоа што своето знаење го поделил со сограѓаните и го направил достапно и за нив. Сократ и Малала ја постигнаа среќата, опкружени се со оние со коишто споделуваат знаење. Нам ни преостанува да посегнеме по она што уште ни недостига за постигнување таква среќа – време.

Извор: pescanik.net