Изгубената република

Одговорот што Бенџамин Френклин ѝ го дал на некоја гопоѓа која го прашала што направиле на уставната конвенција со помош на интернетот станува голем културен мим. „Република, госпоѓо, ако можете да ја зачувате“ - одговорил тој.

Професорката Zephyr Teachout [не знам како би се пишало нејзиното име на кирилица], цитирана во „Изгубената република“ на Лоренс Лесиг, повеќе ја осветлува уставната традиција на САД и светогледот на основачите на оваа држава: „Граѓанството е јавна функција. Граѓаните можат да бидат корумпирани и да ја користат својата функција за приватна корист, наместо за јавна корист. Тие се фундаментално одговорни за интегритетот на нивната влада“.

Навистина ова е светоглед на државници кои работеле во времето на просветителството, и рефлексот вели дека ништо од ова не може да биде корисно за нас сега. Но, ете, повнимателно читање на Уставот на Република Македонија открива слични вредности, кои поверојатно е да се таму по традиција, а не по дизајн.

Член 2

Во Република Македонија суверенитетот произлегува од граѓаните и им припаѓа на граѓаните. Граѓаните на Република Македонија власта ја остваруваат преку демократски избрани претставници, по пат на референдум и други облици на непосредно изјаснување.

Лоша среќа за граѓаните, но никаде во Уставот не се вели дека тие може да се откажат од ова што им е доделено со членот 2. И иако не сум правник, сепак ми се чини дека граѓанството како јавна фунција може да се препознае во овој член. Ако граѓаните не ја остваруваат власта како што е погоре напишано, тогаш тоа значи приватна, а не јавна корист.

Тешко е ова вака сега да се соџвака. Никогаш, барем додека учев јас, немавме час, предавање или слободна активност на која некој ќе ни рече: „Еј деца, Републиката произлегува од вас [поточно од вас штом станете полнолетни] и вие сте одговорни за остварувањето на власта во неа.“

***

Овој невообичаено долг вовед е тука за следново. По изборите, но веќе и неколку години наназад, главното прашање што ја преокупира јавноста, е дали Бранко ќе си од СДСМ. Вистина, по изборите дебатата се вжешти и сега прашањето е кога Бранко ќе си оди. И можеби некои луѓе [многу луѓе?] ја депонираат својата доверба за подобро утре на бројчето на СДСМ. Но занимавањето со ова прашање воопшто е погрешно читање на членот 2 од Уставот и тесно поимање на духот на вредностите што тој ги носи. Судбината на Република Македонија не треба никако да се поврзува со судбината на некој политичар или политичка партија, затоа што ултимативно Републиката се граѓаните. [Од друга страна ако има некаков макар и премочлан заговор за ова да не стане јасно и јавно знаење за сите, тогаш тоа е потешкиот проблем со кој треба да се соочиме. Но, да ја оставиме таа дебата малку на страна.]

Со други зборови, што Бранко и СДСМ ќе одлучат да прават, треба да биде од мала грижа за нас од аспект на власта што [ете за жал] мораме да ја остваруваме во Републиката. Ако утре нив ги снема, нашата одговорност нема да се зголеми, ако утре тие станат најдобрата партија на светот, нашата одговорност нема да се намали. Подобра партија можеби ќе ја намали нашата работа, но нашата одговорност е фиксна.

Но, никој никогаш не рекол дека имањето и чувањето на Републиката е лесно. Всушност, многу републики од минатото не опстанале и многу и денес се мачат - вклучувајќи ја и нашата. Овде кај нас ете можеби работата ќе излезе потешка одошто се надевавме. Порано напишав дека нашето колективно занимавање со судбината на некоја политичка партија доаѓа од тоа што ние би сакале одговорноста за Републиката да е едноставно помала, полесна и мераклиска. Мислевме дека од таа одговорност се растоваривме уште пред неколку години кога со двете раце гласавме за ценрално-десна, реформирана, исчистена од стари лица, технократска партија. Но, токму ВМРО-ДПМНЕ е нашето најголемо разочарување. И агонизирањето околу Бранко е вртење во тој круг - ајде средете се, да гласаме и да завршиме со тоа. На крајот токму тоа го зборува и Груевски - СДСМ да се среди, да заличи, за товарот за Републиката [вклучително и неговиот] едноставно да биде полесен.

Но, во основа, ова е погрешното прашање. Не можеме да посветуваме време на ова. Членот 2 од Уставот не вели дека власта ќе ја остваруваме преку симпатични и реформирани партии. За овие избори, картите беа поделени и ние моравме да ја одиграме раката со нашата јавна функција на ум. А таа не завршува тука. Речиси како изборите да се денот кога граѓанинот се одмора и во десетте минути во своето локално училиште се обидува да делегира дел од своите обврски. Ова е тоа што треба да го научиме и потоа да го пренесеме тоа знаење на другите. Да, знам дека ова треба да го правиме после работа, кога сме изморени или кога порадо би пошле во кафеана.

***

Во култниот филм на Ричард Линклејтер „Waking Life“ Луис Меки, професор по филозофија на Универзитетот на Тексас во Остин, го поставува следното прашање:

„Кои се бариерите кои ги спречуваат луѓето да го достигнат својот вистински потенцијал? Одговорот на ова може да се најде во следното прашање: Која е најуниверзалната човечка карактеристика: страв или мрза?“

Ова е прашањето што останува и за нас.

Извор: novica.duoscindo.net