Лудиот крал и неговите маски (2)

Овој свет е комедија за оние што размислуваат, а трагедија за оние што чувствуваат.
Хорас Волпол

Потребна е мала разработка на тезата од минатонеделната колумна. Рековме, патот до вистината води низ фикцијата. Според Аленка Зупанчич (во нејзината книга „Уфрли го натрапникот“), до Реалното не доаѓаме со елиминација на симболичката фикција, маската, и со гледањето зад неа, туку со удвостручување на симболичката фикција, маската, со ставање уште една преку онаа постојната.

За да ја разработиме тезата ќе искористиме драмска ситуација типична за славниот комедиограф Мариво: Како жената ќе дознае дали од партнерот е сакана поради нејзе самата? Одговорот на маривоовската комедија гласи: жената ќе го дознае тоа ако се преправа дека е некоја друга. Како ќе дознае дали тој навистина ја сака нејзе? Така што таа ќе се преправи во некоја друга жена. Ако тој се заљуби во таа друга жена, тогаш тој ме сака мене!

Тие драмски ситуации се типични и за Мариво и за тој вид комедии: господарот се преправа во слуга, слугата во господар, господарката и нејзината прислужничка исто така ги менуваат улогите. Целта е да се дојде до вистината со помош на маскирање и преправање. До автентичноста се доаѓа низ двојна умешност, до непосредноста низ двократно посредување, а до внатрешното низ удвостручена надворешност.

Што значат овие тези во конкретниот случај на овдешниот национален културен инженеринг наречен антиквизација или СК014? Една од импликациите е следнава: СК014 токму во својот обид да ја долови македонската автентичност - е наивна лага. Фасадите на „античките“ згради и спомениците на новоизмислените национални херои се најдобриот доказ дека под фасадата нема ништо. Т.е. под фасадата лежи усмртениот „македонски идентитет“. (Еднаш мојот пријател, уметникот Ѓорѓе Јовановиќ, замалку ќе го убиел актерот Лазе Манасков за кого пред повеќе години правел театарска маска. При земањето калап од лицето на Манасков тогаш многу младиот Јовановиќ замалку ќе го задушел актерот, кој панично го фрлил калапот и го отерал по ѓаволите неискусниот уметник. Зад таков еден груевистички калап, значи, под кој не може да се дише, во моментов лежи мртвиот „македонски идентитет“.)

Никој досега посликовито од овдешниот режим не демонстрирал дека „македонскиот идентитет“ е крајно спорна категорија. Никој досега постојниот „македонски идентитет“ не го изложил на толкав степен на травестија и исмејување. Никој досега поубедливо не ги демонстрирал тезите за „македонскиот идентитет“ како вештачки и новосоздаден - од груевистите. Ми се чини дека груевизмот токму ги испреврте работите во симболичкиот имагинариум на нацијата, на сличен начин на којшто во филмот „Фантомот на слободата“ на Луис Буњуел во една незаборавна сцена се превртени односите меѓу јадењето и дефекацијата: луѓето седат на тоалетните шолји околу масата и си муабетат, а кога ќе посакаат да јадат, еден од нив тивко ја прашува домаќинката: „Извинете, а каде е трпезаријата?“ и тивко се повлекува во малата просторија во позадината.

Велам, груевизмот е толку глуп што работите испаѓаат сосема спротивни од првобитната намера. Да речеме, легитимна политичка или културна цел е македонскиот народ да се оддалечи од досегашниот идентитет, словенски и модернистички („комуњарски“, во жаргонот на ревизионистичките варвари). И, што прават груевистите? Ги уништуваат симболите на македонскиот модернизам. А со тоа всушност тие симболи ги конзервираат многу подобро отколку достоинствено да ги „музеилизираат“ и со самото тоа да ги неутрализираат. Препокривајќи ја модернистичката фасада со лажна неокласицистичка кулиса груевизмот всушност вели дека е живо и опасно тоа што тој се обидува да го сокрие. Тоа е токму илустрација на процесот за кој зборува Лакан кога тврди дека потиснувањето и враќањето на потиснатото се еден ист процес. Жижек го дава примерот со Талибанците кои ги присилуваат жените на јавните места да се појавуваат сосема покриени со бурка. Но, забраната не завршува тука; на жените им е забрането да носат обувки со претерано цврсти (метални или дрвени) потпетици и забрането им е да „тропаат“ додека чекорат за со тоа да не го привлекуваат вниманието на мажите и да не го реметат нивниот „внатрешен мир“ и „посветеност на верата“. Тоа е парадоксот на вишокот уживање во својата најчиста форма: колку што објектот е повеќе покриен, толку повеќе нè вознемирува и најситната трага којашто тој зад себе ја остава.

Комунистите ја направија истата грешка потиснувајќи го и мистифицирајќи го ВМРО. Така што во потиснатото ВМРО едновремено го добивме и враќањето на потиснатото, т.е. ги добивме најперверзните форми на комунизмот. Ја добивме таа „идентитетски“ чудовишна партија со бесмислено троредно име (имаме и музеј со име составено од три реда текст) и со тотално фабрикувано, од пригода до пригода, минато. Згора на сè добивме и окупирана лажна држава во којашто сопствената трагикомична идентитетска шашардисаност ВМРО ја аплицира врз македонската држава.

Велам, наместо да нè оддалечи од комунизмот, ВМРО до грло, како во шпагети вестерн, нацијата ја закопа во пустински песок во кој мравките почнуваат да ги сркаат очите, ушите и носот на нацијата. Никогаш во овие 23 години самостојност не биле толку присутни најлошите страни на комунизмот (едноумие, страв, насилство, семоќна партија-држава, самоубиствена негативна селекција исклучиво на слуги и поданици, неприкосновен водач кој знае сè и мисли наместо сите итн.). Заправо, мене ми се чини дека клучната моќ на груевизмот лежи токму во неговата комунистичка суштина, на која многумина граѓани носталгично се сеќаваат и ја посакуваат како некаква сигурност во овие застрашувачки несигурни времиња. Но, граѓаните сè уште доволно не сфаќаат дека груевизмот е травестија на комунизмот и дека е сосема лажен, освен токму во својата маскарска дијаболичност.

Погледнете како хрватската држава, на пример, се ослободи од товарот на минатото и од комунизмот. Градејќи сосема нови демократски институции, градејќи нови стандарди и вредности, градејќи нова инфраструктура на сите нивоа. И притоа најголемите исчекори ги направи токму кога почна без фрустрации и со многу разбирање и толеранција да го вградува позитивното југословенско наследство во новата национална градба. „Музеилизирајќи“ го југословенското минато, чувајќи го и негувајќи го, хрватската држава всушност ефикасно се ослободи од него.

Кај нас, пак, допрва ќе се тркалаат труповите од шифоњерите и допрва ќе треба да се соочуваме со напластените лаги. Системот речиси не е променет, освен фасадно, површински. Во новите антички“ згради вгнездени се најодвратните механизми на комунизмот. Прашајте ги луѓето зад фасадите колку атмосферата е нова, продуктивна, потикнувачка. А најстрашното е што токму лажните фасади му овозможуваат на низ груевизмот повампирениот комунистички систем нова етапа на гниење.

Се разбира, гнилежот еден ден ќе експлодира. Како што во економијата нема бесплатен ручек, исто така ни во психологијата нема „бесплатни“ лаги, фантазмагории и маскаради. Психичката економија на нацијата кога-тогаш ќе мора да ги поднесе сметките. Затоа, меѓу другото, психоанализата, и како форма на саморефлексија, е мошне важна и за политиката. Таа на индивидуата не и’ зборува како да се прилагоди на општествената стварност; наместо тоа, психоанализата објаснува како воопшто се конституира нешто како „стварноста“. Таа не му овозможува на човечкото битие само да ја прифати потиснатата вистина за себе; таа објаснува како димензијата на вистината се раѓа во човечката стварност. Затоа за Лакан, според толкувањето на Жижек, целта на психоаналитичарската терапија не се состои во „здравјето“ на пациентот, во неговиот успешен социјален живот или во личното исполнување, туку во неговото доведување во соочување со елементарните координати и пат позиции на неговата желба.

Значи, филозофско-психоаналитичарските укажувања, освен што ја демаскираат шупливоста на груевистичкиот културен инженеринг, можат да бидат важни и како насоки за справување со културно-политичката манипулација и лага. Оттаму, за сите противници на режимските потемкинови села, „патот до вистината кој води низ фикцијата“ треба да биде барем двократен - можно е до вистината за режимските фикции и до нивна демонтажа да треба да се дојде токму низ други фикции.

Оваа игра со маски и со удвоени значења ја илустрира и славната теза на Хегел, за двете умирања на еден режим. Кога конкретен политички режим ќе доживее крах во историската реалност, тој најчесто умира два пати, најпрвин симболички а потоа стварно. Според Хегел, постојат чудни епохи во кои некој режим, во текот на ограничен временски период, опстојува на власт иако неговото време очигледно поминало, како да продолжува да живее зашто не забележува дека е веќе мртов. Како фигура од цртан филм која, иако веќе го преминала прагот на провалијата, сè уште чекори во воздух.

Од тие причини зборувам дека груевизмот симболички е мртов, самоубиен, но тој тоа не го знае. Можеби, во нашава прилично безнадежна ситуација, комедијата е еден од начините да го разбереме двојното умирање и конечно да се одлепиме од стаписаноста во која сме заробени како во волшебен сон. Оти комедијата, според Зупанчич, содржи чудна коинциденција меѓу реализмот (од неа се очекува да биде поприземна и пореалистична од, на пример, трагедијата) и крајниот нереализам. Таа „неверојатна“ страна на комедијата исто така е поврзана со нејзиниот пословичен витализам. Вистинскиот реализам на комедијата не е реализмот на „начелото на реалноста“, туку на темелниот несклад којшто е конститутивен за човечките суштества - смета Зупанчич. Тој несклад комедијата не го поставува како болен или трагичен, туку како изненадувачки и шашаво продуктивен.

Значи, во оваа „престабилирана дисхармонија“ во која живееме не е доволна согледбата дека груевистичкиот пат води во провалија; за да дојдеме до вистинската цел потребно е, како што поучуваат некои добри психоаналитичари и некои добри комедии, да го избереме и сопствениот продуктивен погрешен пат.

За крај еве еден лакановски виц кој зборува за клучната улога на знаењето на Другиот. Некој маж кој за себе верува дека е пченично зрно го водат во психијатриска клиника. Таму докторите се трудат да го убедат дека тој не е пченично зрно туку човек. Кога ќе го излечат (кога ќе го убедат дека тој не е пченично зрно туку човек), штотуку заминат од клиниката, човекот набрзо се враќа пред лекарите и целиот трепери од страв: надвор, пред излезната врата стои кокошка и тој се плаши дека таа ќе го изеде. „Мил мој“, му вели докторот, „ти многу добро знаеш дека не си пченично зрно туку човек“. „Се разбира дека јас тоа го знам“, одговара пациентот, „но дали тоа го знае и кокошката?“ Во тоа се состои вистинската тежина на психоаналитичката терапија, коментира Жижек: не е доволно пациентот да биде убеден во несвесната вистина на неговите симптоми, туку самото Несвесно мора да биде наведено, поттикнато да ја прифати таа вистина.

Слики: Commedia dell'arte

Кон првиот дел