Смрт крај Нил

Откако египетската војска одлучи да ја прекине мат позицијата и да го отстрани протестот на исламистите од јавниот простор, што резултираше со стотици мртви, да замислиме најпрво каков џумбус би настанал ако такво крвопролевање е приредено, да речеме, во Иран. Уште поважно е да се вратиме чекор наназад и да обрнеме внимание на отсутната трета страна во овој недовршен судир: каде се демонстрантите кои го зазедоа плоштадот Тахрир пред две и пол години? Не е ли нивната улога сега необично налик на улогата на Муслиманското братство за време на Арапската пролет во 2011 година - улога на пасивни набљудувачи?

Со воениот удар во јули - кога војската, најпрво со поддршка на оние кои го сменија режимот на Мубарак пред две години, ги развласти демократски избраниот претседател и владата - кругот во извесна смисла е затворен: демонстрантите кои го срушија Мубарак во 2011 барајќи демократија, пасивно го поддржаа воениот удар кој ја укина демократијата. За што станува збор овде?

Преовладувачкото толкување, кое меѓу другите го понуди Френсис Фукујама, вели вака: движењето кое го тргна Мубарак главно беше израз на револтот на образованата средна класа, во кое сиромашните работници и селаните беа сведени на улога на (благонаклонети) набљудувачи. Но кога вратите на демократијата се отворија, продолжува оваа теорија, Муслиманското братство чија општествена база е сочинета од сиромашното мнозинство, победи на изборите и состави влада во која моќта ја држат муслиманските фундаменталисти. Поради тоа првобитното движење на секуларните демонстранти се сврте против новата влада, спремно да поддржи дури и воен удар.

Вака поедноставениот поглед игнорира еден клучен елемент на египетското движење: експлозијата од хетерогени организации (студентски, женски, работнички итн.) преку кои египетското граѓанско општество почна да ги артикулира своите интереси надвор од рамките на државните и верските институции. Оваа широка мрежа на нови општествени облици, далеку повеќе од самото симнување на Мубарак, е основната придобивка од Арапската пролет. Тоа е процес кој сè уште трае, независно од големите политички промени како што е воениот удар против Муслиманското братство; тоа зафаќа подлабоко од верско-либералната поделба.

Паралелата која овде би требало да се повлече наспроти египетското востание се наоѓа во неуспешната Зелена револуција во Иран во 2009-2010. Зелената боја која ја презедоа поддржувачите на нелегално победениот претседателски кандидат Хусеин Мусави и повиците „Алах е голем“ кои во ноќта одекнуваа во Техеран, јасно укажуваа дека учесниците сметале дека со своите постапки ги исправаат последиците од дополнителната корупција на револуцијата на Хомеини од 1979. Ова враќање на револуционерните корени не беше само програмско; тоа исто така со себе повлекуваше емпатично единство на народот и сеопфатна солидарност. Преку креативно самоорганизирање импровизираа нови начини да артикулираат протест во единствената мешавина од спонтаност и дисциплина, како свечен марш на повеќе илјади луѓе во целосна тишина. Тука на дело беше популарното востание на измамените партизани на револуцијата на Хомеини: името на Мусави означуваше враќање во живот на оној народен сон кој ја овозможи револуцијата.

Значи, револуцијата на Хомеини од 1979 не може да се сведе на превласт на тврдата исламистичка струја. Беше многу повеќе од тоа. Фактот дека Зелената револуција од 2011 мораше да биде задушена покажува дека револуцијата на Хомеини беше автентично политичко случување, привремен отвор низ кој излегоа дотогаш невидените сили на општествените промени, миг во кој „сè изгледаше можно“. Кога исламскиот естаблишмент ја презеде политичката контрола, уследи постепено затворање на можностите.

Во одговорот на познатата карактеризација на марксизмот како „ислам на 20-от век“ Пјер-Андре Тагиеф, секуларизирајќи го апстрактниот фанатизам на исламот, забележува дека се испоставува дека исламот е всушност „марксизмот на 21-от век“, бидејќи по падот на комунизмот продолжува со неговиот насилен антикапитализам. Меѓутоа, зарем неодамнешните пресврти во муслиманскиот фундаментализам не го потврдуваат токму увидот на Валтер Бенјамин дека „секој подем на фашизмот е сведоштво за неуспешна револуција“? Подемот на фашизмот е неуспех на левицата: доказ дека постоел револуционерен потенцијал, незадоволство, кое левицата не била во состојба да го мобилизира. А зарем истото не може да се каже и за денешниот таканаречен „исламо-фашизам“? Зарем подемот на радикалниот ислам не може да се доведе во врска со исчезнувањето на секуларната левица во муслиманските земји? Кога Авганистан се прикажува како тврдокорна исламска фундаменталистичка земја, кој уште се сеќава дека тоа пред 40 години беше земја со силна секуларна традиција, вклучувајќи моќна комунистичка партија која таму дојде на власт без помош на Советскиот сојуз?

Дури и во случајот на очигледно фундаменталистичките движења, треба да внимаваме да не ни се измолкне нивната социјална компонента. Талибанците, на пример, во главните медиуми обично се прикажани како фундаменталистички исламисти кои својата власт ја спроведуваат со терор. Кога во пролетта 2009 ја зазедоа долината Сват во Пакистан, Њујорк Тајмс извести дека режирале „класен револт кој ги користел длабоките поделби помеѓу малите групи богати земјопоседници и нивните наемници без земја“. Меѓутоа, ако „користејќи“ ја маката на селаните Талибанците „предупредиле на ризиците во Пакистан, кој и понатаму е претежно феудална земја“, што ги спречува либералните демократи во Пакистан, како и во САД, на сличен начин да ја искористат оваа мака и да се обидат да им помогнат на кметовите без земја? Но не, и тажна последица е тоа што феудалните сили во Пакистан се „природни сојузници“ на либералната демократија.

И тоа нè враќа на Египет: далеку од тоа дека војската е неутрален, беневолентен посредник и гарант на социјалната стабилност, таа е актер и олицетворение на одредена општествена и политичка програма - грубо зборувајќи, тоа е програма за интеграција во глобално-пазарниот, прозападниот, авторитарен капитализам. Како таква, интервенцијата на војската е потребна дотолку повеќе што мнозинството не е подготвено „демократски“ да го прифати капитализмот. Наспроти секуларната визија на војската, Муслиманското братство настојува да наметне фундаменталистичка верска власт. Двете идеолошки визии го исклучуваат она за што се залагаа демонстрантите во Арапската пролет: економската солидарност и правда; демократијата на активните, ангажирани граѓани.

Иако (речиси) сите одушевено ја поддржаа демократската експлозија на плоштадот Тахрир, полека започна скриена борба за преземање на смислата на протестот. На Запад, официјалните кругови и повеќето медиуми го славеа плоштадот Тахрир како сличен на „продемократските“ плишани револуции во источна Европа: желба за западна либерална демократија, желба да се биде како Западот. Но крајните моменти на национално единство не треба толку да нè фасцинираат. Попрво треба да обрнеме внимание на она што се случува следниот ден. Како оваа еманципаторска експлозија ќе се преведе во ново општествено уредување? Последните децении бевме сведоци на цела серија еманципаторски народни експлозии кои потоа ги презеде глобалниот капиталистички поредок, било во својот либерален (од Јужна Африка до Филипините), било во фундаменталистички облик (Иран).

Како што велевме пред речиси половина век, не мора да бидеш метеоролог за да знаеш како дува ветерот во Египет: секогаш дува кон Иран. Дури и ако војската успее да ја стабилизира ситуацијата, самата победа би можела да предизвика експлозија на фашизмот, како револуцијата на Хомеини, која ќе зататне низ Египет за некоја година. Од таков исход може да нè спаси само широка светска коалиција посветена на борбата за слобода и демократија, како и за општествена и економска правда.

Извор: In These Times