Време на меури

Уште една неволја со БРИК. Всушност, никогаш не ми се допаѓал многу тој концепт „БРИК“ - Бразил, Русија, Индија и Кина: Русија, која е всушност петро-економија, воопшто не се вклопува овде, а и помеѓу останатите три земји постојат огромни разлики. Меѓутоа, не може да се каже дека Индија, Бразил и многу други земји сега не минуваат низ слични проблеми. А тие заеднички проблеми ја дефинираат економската криза du jour.

Што се случува? Ова е варијација на старата приказна: инвеститорите ги сакаа овие економии, не мудро но страствено, а сега се свртеа против својата некогашна љубов. Пред неколку години, западните инвеститори - обесхрабрени од ниските приходи од САД и од некризните земји на Европа - почнаа да туркаат огромна количина пари во развојните пазари. Сега го сменија правецот. Како резултат, индиската рупија и бразилскиот реал паѓаат, како и индонезиската рупија, јужноафриканскиот ранд, турската лира и другите валути.

Дали овој пресврт на среќата претставува голема закана за светската економија? Мислам дека не (рече тој прекрстувајќи ги прстите зад грбот.) Точно е дека загубата на довербата на инвеститорите и последичниот пад на вредноста на валутите предизвикаа сериозна економска криза во азиските земји во 1997-98. Но клучниот проблем тогаш, во кризните земји, беше тоа што многу претпријатија имаа огромни долгови во долари, така што падот на нивните валути практично предизвика надувување на долговите, што покрена широка финансиска криза. Тој проблем не исчезна сосема ниту сега, но тој сега изгледа многу побезопасно.

Всушност, јас сум еден од оние кои сметаат дека моментално најголема закана е фактот дека развојните пазари панично ќе реагираат - нивните централни банки значително ќе ги подигнат каматните стапки за да ги одржат своите валути, што на остатокот од светот сега не му е потребно.

Меѓутоа, дури и ако вестите од Индија и другите земји не се апокалиптични, тоа не се работи кои сакате да ги чуете додека побогатите светски економии, кои навистина стојат подобро отколку пред неколку месеци, сè уште се борат со длабока депресија и се обидуваат да закрепнат. А овој последен финансиски потрес наметнува едно пошироко прашање: како тоа имавме толку меури?

Сега е јасно дека напливот на пари во развојните пазари - кој накратко ја подигна бразилската валута за речиси 40%, што до сега е сосема поништено - беше само уште една ставка на долгиот список на финансиски меури низ неколку децении. Нормално, постоеше меурот на недвижностите. Но пред тоа го имавме интернет меурот; пред тоа азискиот меур од средината на 90-те; пред него меурот на бизнис недвижностите од 80-те. Тој последен меур им натовари огромни трошоци на даночните обврзници, кои мораа да ги спасуваат savings-and-loan институциите.

Станува збор за тоа дека не беше отсекогаш така. Педесеттите, шеесеттите, па дури ниту проблематичните седумдесетти години не беа толку склони кон меури. Тогаш, што се промени?

Еден популарен одговор ја фрла вината врз федералните резерви - врз политиката на евтини пари на Бен Бернанке и пред него Алан Гринспен. Секако е точно дека Фед во минатите неколку години се трудеше да ги спушти каматите, и со вообичаени и неконвенционални мерки, како купување на долгорочни обврзници. Ниските стапки сигурно ги поттикнаа инвеститорите да побараат други места за вложување, вклучувајќи ги и развојните пазари.

Но, Фед само си ја работеше својата работа. Тој и треба да ги спушта каматните стапки кога економијата е депресирана и кога инфлацијата е ниска. Што е со низата претходни меури, која сега веќе се протега до претходната генерација?

Знам дека има луѓе кои сметаат дека Фед цело време држеше прениски каматни стапки и дека печатеше повеќе пари. Но, каматните стапки во 80-те и 90-те всушност беа високи по историски мерила, додека дури и во времето на меурите недвижностите беа во рамките на историската норма. Притоа, зарем не би требало показател за претерано печатење пари да биде порастот на инфлацијата? Имавме низа меури во неколку децении - а инфлацијата е пониска отколку на почетокот.

Добро, очигледно е виновна финансиската дерегулација - не само во САД туку и ширум светот. Во неа спаѓа и укинувањето на повеќето контролни мерки за меѓународно движење на капиталот. Здивените банки беа во средиштето на меурот на бизнис недвижностите во осумдесеттите и меурот на недвижности кој пукна во 2007 година. Прекуграничниот проток на жешки пари е заслужен за азиската криза од 1997-98, како и кризата која сега избива на развојните пазари - и беше клучен фактор во денешната криза во Европа.

Најкратко, главна порака на ова време на меури - порака која Индија, Бразил и другите земји сега повторно ја сфаќаат - е дека кога на финансиската индустрија ќе ѝ дадете одврзани раце да го прави она што најдобро го знае, таа лета од криза во криза.

Извор: The New York Times