Затворени простори

Како алтернатива на плоштадите, архитектите почнуваат да се ориентираат кон затворените простори. Има многу алтернативи: атриуми, галерии, дворови, пасажи меѓу блоковите, затворени паркови, покриени пешачки зони од ваков или онаков облик. Некои се ужасни. За возврат за екстра катови, инвеститорите обезбедуваат простори и ги ускратуваат содржините. Но некои простори се покажаа како навистина успешни, а има и доволно докази што укажуваат на тоа дека именителите се многу слични како кај отворените простори. Еве ги, накратко, основните потреби:

1. Седење. Подвижните столчиња се најдобри за затворените паркови. Најголемиот број популарни места имаат одлично искуство со нив. Некои места, како „Ситикорп”, го зголемуваат бројот. Во сите случаи, вкупната површина на место за седење ја исполнува или ја надминува минималната препорачана површина за отворени простори – една линеарна стапка на секои 30 кубни стапки отворен простор. Сепак, постои тенденција да се занемарува потенцијалот на платформите за седење и жардиниерите. Премногу од нив се случајно или пониско или повисоко отколку што треба да бидат.

2. Храна. Секој успешен затворен простор нуди храна. Основната комбинација се снекбарови со столчиња и маси. Некои места нудат и кафе-услуги.

3. Малопродажба. Продавниците се битни за живоста и за дополнителниот проток на пешаци кој го привлекуваат. Инвеститорите, на кои честопати подобро им оди изнајмувањето на просторот за банки или канцеларии, не секогаш се заинтересирани да вклучат продавници. Би требало да биде задолжително.

4. Тоалети. Ако стимулативното зонирање не постигна ништо друго, него би го оправдало зголемувањето на бројот на јавни тоалети. Благодарение на хуманитарниот притисок, новите затворени паркови во Њујорк нудат по два или повеќе унисекс тоалети, како во авионите. Овие капацитети се скромни, но нивното постоење може да има значителен ефект врз шемите на пазарење на многу луѓе, особено постарите.

Една од придобивките на затворените простори е циркулацијата меѓу блоковите за пешаци. Урбанистите сметаат дека ова е важно, а на инвеститорите за возврат им се дозволува голема дополнителна подна површина. Но пешачката површина е отприлика сè што обезбедија инвеститорите и се покажа како лоша зделка. Освен ако внатре нема атрактивна понуда, луѓето многу и не ги користат пешачките патеки, дури ни кога врне или е студено. Улицата е многу поинтересна. Во Олимписката кула во Њујорк, која е повисока за дополнителен простор кој нуди премин преку блоковите и е вреден неколку милиони долари, бројот на луѓе кои минуваат низ преминот изнесува околу 400 на час за време на шпицот. На тротоарот на Петтата авенија кој е паралелен со преминот, протокот е околу 4.000 на час.

Функцијата на еден простор да може да се преминува низ него е во голема мера засилена доколку внатре нешто се случува, што и не е толку парадоксално. Дури и кога некој не се задржува за да седне или да јаде нешто, самото гледање на случувањето ја прави прошетката поинтересна. Разбирливо, можно е да има конфликт меѓу начините на употреба. Урбанистите обично се грижат за ова и, со цел да обезбедат соодветна поделба, одредуваат широки тротоари – во Њујорк, 20 стапки минимум. Но ова е повеќе од доволно. Исто како на плоштадите, местата кои луѓето најмногу ги сакаат за седење се оние до главниот тек на пешаците, а за многу разговори, и самата средина на текот. Пешаците ја сакаат и блискоста. Таа прави навигацијата да биде потешка. На места каде има мноштво текови, како кај IDS центарот во Минеаполис, човек честопати заглавува поради луѓе кои само стојат или разговараат, додека има и такви кои се движат напред разминувајќи се или судирајќи се меѓу себе. Одењето во колона е дотолку подобро за бизнисот.

Јавните простори кои се внатре се разликуваат од јавните простори надвор во еден важен аспект. Не се толку јавни. Погледот на една зграда, влезот, чуварите, навистина имаат филтрирачки ефект, па така бројот на случајни минувачи кои го користат просторот внатре е малку искривен – повеќе луѓе со повисоки примања, помалку со пониски, и веројатно, уште помалку непожелни. Се разбира, ова е токму она што раководството на зградата и сопственикот на зградата го сакаат. Но се поставува прашањето за праведноста. Треба ли јавноста да ги финансира ваквите места? Давајќи критика за зградата на „Ситикорп”, Сузан Стивенс во „Прогресивна архитектура” тврди дека не треба. Трговскиот центар во предградието претставува енклава и „својата популарност ја должи на сето она на што не му дозволува да влезе, како и на она што го нуди внатре. Прашањето дали овој изолационизам би требало да се појави на ‘јавните места’ создадени преку градските мерки на стимулативно зонирање треба да се упати на ниво на градско планирање... Содржините кои се нудат на отворен простор се движат од вистинскиот јавен домен, улицата, до внатрешните светилишта каде се заматува границата меѓу јавниот и приватниот домен. Па така, овој јавен простор станува сè повеќе приватизиран.“

Истото ова важи за повеќето мегаобјекти. Тие се исклучиви според дизајнот, но тоа е погрешно, што подоцна ќе го образложам. Но објектите со затворени простори знаат да бидат доста гостопримливи ако се изградени да бидат такви, дури и оние кои се прилично големи. „Кристал корт” на IDS центарот е најдобриот затворен простор во државата, и го користи широка мешавина на луѓе. Во средина на утрото, најголемиот дел од луѓето кои седат и зборуваат се постари луѓе, а многу од нив очигледно имаат ограничени средства.

Секој внатрешен простор неизбежно мора да има селективен ефект; неговите објекти, продажните линии кои се нудат, нивото на забава – сево ова помага да се одредат луѓето кои ќе одберат да дојдат, и не мора да значи дека е лошо ако голем дел од луѓето се образовани и богати. Но треба да има и други типови луѓе, а ако нема, местото и не е вистински јавно. Ниту урбано.

Голем проблем е улицата. Внатрешните простори со продавници можат да ги ослабат атракциите на улицата надвор, а колку се поуспешни, толку е поголем проблемот. Уште колку ли затворени простори би биле потребни за да се предизвика промена е проблем за кој треба сериозно да размислуваат комисиите за планирање. Понеодложно е прашањето за поврзаноста на внатрешниот простор со улицата. Ако просторот е финансиран од стимулативното зонирање, тогаш не треба само да обезбедува пристап на јавноста, туку треба и да ја повикува.

Добриот затворен простор не треба да биде заграден со здодевни ѕидови. Треба да е видлив од улицата; улицата и она што е наоколу треба во голема мера да се гледа од внатре; а меѓу двете места, физички и психолошки, врските треба да бидат лесни и примамливи. „Кристал корт” на зградата на IDS е прекрасен пример. Транспарентен е. Во центарот на Минеаполис сте, нема грешка. Го гледате. Таму е улицата и околните згради, а она што најмногу паѓа во очи се тековите луѓе низ влезовите и пешачките патеки. Местото е лесно за влегување и излегување.

Повеќето места не се. Влезовите во зградите се обично пресериозно проектирани нешта сместени околу неколку таканаречени врати на вртење. Вратите не се вртат сами по себе; вие ги вртите. Почнувајќи со старт од место, ова бара многу џули енергија. Исто како и вратите на туркање отстрана, кои и онака не би требало да ги користите. Овие врати се за итни случаи. Па така, често има знак ВЕ МОЛИМЕ КОРИСТЕТЕ ЈА ВРАТАТА НА ВРТЕЊЕ закачен на платформа блокирајќи го центарот на вратата за итни случаи. Понекогаш, како плус, има уште неколку врати 15 или 20 стапки навнатре, по првите.

Инженерите велат дека сево ова е потребно за контрола на климата и за блокирање на воздухот со цел да се спречи струење на воздухот во отворите за лифтови. Можеби. Но понекогаш вратите на вртење се наместени на отворена положба. Ако тогаш го погледнете влезот, ќе забележите дека зградата сè уште стои и дека тоа не резултирало со некој голем провев. Гледајте ги влезовите доволно долго, и ќе забележите нешто друго. Функционираат добро единствено кога се со многу гужва.

За првпат ја забележав оваа појава во Place Ville Marie во Монтреал. Го мерев времето на протокот на луѓе низ холот на главниот влез, осум врати што се отвораат во двата правца. Во 8:45 наутро, кога протокот беше 6.000 луѓе на час, имаше голем застој, со многу луѓе наредени еден позади друг. Десет минути подоцна, протокот достигна врв од 8.000 луѓе на час (по Токио, највисоката стапка што некогаш сум ја измерил). Чудно, но имаше само мал застој. Луѓето се движеа побргу и полесно, со кусо чекање во редица.

Причината лежи во импулсот за отворената врата. На некои луѓе природно им доаѓа да отвораат врати. На повеќето не. Кога имаат избор, тие ќе го следат тој што ја отвора вратата. Понекогаш, попрво и ќе се соберат во редица од двајца или тројца, отколку што самите ќе ја отворат вратата. Дури и таму каде што има повеќе врати, поголемиот дел од толпата најчесто ќе избере да се провлекува низ една или две од нив. Сепак, како што ќе се наталожува толпата, ќе се отвори уште една врата, па потоа уште една. Темпото се забрзува. Растојанието меѓу луѓето се намалува. Во транспортното планирање, се подразбира дека треба да има комотно растојание меѓу луѓето. Во ситуациите со влезовите важи обратното. Ако интервалот меѓу луѓето се скрати на 1,2 секунди или помалку, вратите не добиваат шанса да се затворат. Сите или повеќето врати ќе бидат отворени, и наместо да се буткаат во една или две од нив, луѓето ќе се распоредат низ целиот влез.

Еден начин да се обезбеди добар влез, значи, е да се има доволно голема гужва. Но има уште една можност. Зошто да не се остави отворена врата?

Овој нов пристап се следеше за влезот на еден затворен парк. Како дел од новата зграда на „Филип Морис”, архитектот Улрик Францен проектираше атрактивен простор кој Музејот Витни ќе го користи како еден вид градина со скулптури. Се сметаше дека е многу важно да има влез кој ќе ги привлекува луѓето да влезат. Пред енергетскиот дефицит, решението ќе беше воздушна завеса, а така е и назначено во законот за зонирање за затворени пешачки зони. Но сега ова немаше шанси. Значи, од друга страна, остануваше вообичаената препрека со вратата на вртење.

За да ги проверам можностите кои ги нуди отворената врата, направив едно едноставно истражување на влезови кои многу се користат. Со дигитална стоперка во кадарот, снимав текови на луѓе за време на шпицот, и потоа пресметав колку луѓе го користеа влезот и кои делови од него. За среќа, времето беше пријатно, и на неколку од влезовите, една или две врати се држеа отворени со предмет. Како и во Place Ville Marie, поголемиот дел од луѓето одеа токму кон отворената врата. Ова не значи дека останатите врати беа непотребни; дури и кога некој не се одлучува да ги користи, фактот дека постои избор го намалува чувството на правење гужва. Но за потполна ефикасност, стана јасно дека мал простор кој се чува отворен е подобар од поширок простор кој е затворен. На главниот влез на зградата на RCA, со осум врати, две отворени врати на една страна опфаќаа две третини од луѓето кои поминуваат за време на утринскиот шпиц. Во Гранд Централ Терминал, повеќето од оние кои го користеа влезот со девет врати на 42. Улица поминуваа низ отворени врати, а во кое било време, три врати го опфаќаа најголемиот дел од посетителите. Вратите во Гранд Централ се стари, во лоша состојба, а и стаклото ретко се чисти. Но навистина функционираат добро.

Проектот на Францен за влезот на затворениот парк „Филип Морис” ги вклучува следниве едноставни заклучоци. Визуелно, влезот ќе биде стаклена површина широка 20 стапки. Во средината ќе има еден пар автоматски лизгачки врати. Кога времето е убаво и за време на шпицот, вратите ќе се чуваат отворени за да се обезбеди чист влез со широчина од 6 стапки. Ова би требало да е доволно за очекуваните големи протоци на луѓе. За преголемите протоци, како и за луѓето кои сакаат да отвораат врати, на обете страни ќе има избор од врати на туркање. Кога е лошо времето, лизгачките врати автоматски ќе се отворат кога некој ќе се приближи. Всушност, ќе има постојано отворена врата. Да се надеваме дека ќе има уште многу повеќе.

Кон првото поглавје
Кон второто поглавје
Кон третото поглавје
Кон четвртото поглавје