Писмо до татко ми

24.12.2013 17:26
Писмо до татко ми

Знам дека ова ќе те интересира, затоа ти пишувам. Бевме во новиот стар театар, на кејот на Вардар, јас и Георги. Унко е во Загреб, ги работи „Три сестри“ од Чехов. Гледавме претстава, во театарот што требаше да наликува на стариот, ама, леле колку е тоа тешко, и покрај сите напори, сјај и помпа да вратиш нешто што имало толку голема вредност, некогаш, во минатото. А толку многу сакаа, стариот скопски театар, оној истиот што ти и група млади творци го отворивте пред речиси 70 години, прво со симнување на катанците, а потоа и со влегување во неговите запуштени, правливи простории, колку само се потрудија да блесне и да засени сѐ што до сега сме доживеале во нашите скромни животи. А тешко дека можеше тоа да биде истиот оној сјај со кој се одржа првата премиера на македонски јазик, што ти ја режираше, по војната, тука, на тоа место. Театарот во кој се роди македонското професионално глумиште, и во кој за првпат светските класици се заиграа на македонски јазик, а македонските драмски автори беа поставени на вистинска театарска сцена. Само од тие моменти, на влегувањето во зградата и првото подигнување на завесата, и говорот на македонски јазик, може да се раскаже неповторлива приказна.

Бевме на претставата „Вечна куќа“, од Плевнеш, го знаеш, оној восхитено разлеан, инаку впечатлив драмски автор, со (о)слободен мисловен тек, неверојатна творба од само нему јасни асоцијации, кои тешко се прераскажуваат. Но тој опстојува, најверојатно и поради фасцинантната доследност на самиот себе си, автентичен и трајно посветен на вечната тема Македонија, спој кој лесно ги збунува неуките, а им задава болка и на оние мисловни субјекти кои не смеат ни да помислат, а камо ли да признаат дека тешко ја следат логиката на таквите сочиненија. Зашто сѐ што е воспеано за Македонија не смее да се чепне, а камо ли да се доведе во прашање. Такви времиња дојдоа, нема да веруваш. Така, и последниов негов текст, аутистично затворен и богомолски насилен, имаше претензии сета човечка трагедија во светот да ја припише и објасни низ трагиката на Македонецот, поставен вонвременски, и секаде присутен. Жилав и отпорен, единствено тој, Македонецот, мислам дека ја фатив поентата, успешно плута по белосветските простори и мориња, изгубен и очаен, осамен и неразбран, ама не се дава, и никогаш нема да се предаде, и петстотини и илјада години, ако треба ќе издржи, но ќе опстои. Тој има време, не му се брза, стамен, упорен и неменлив, еден ден ќе си го добие назад она што му припаѓа... Тешко се поднесува сето тоа.

Морам да ти признаам нешто, што знам дека нема да го одобриш. Не останавме до крај. Јас многу сакав, но Георги не можеше да издржи. Млад е и нетрпелив, а има и доста прошетано. А јас сакав, и ќе издржев, иако морам да признаам дека неколку пати ми беше многу лошо. Особено кога ќе помислев на младите како Георги и на годините што ги прокоцкавме, нивните, не нашите години. Дваесет години поарчени во незнаење, непочитување, глупост и слепило по минатото, конфузни, конфликтни и контроверзни. Наместо да се отвориме и да излезема од токму таквите приказни за издржливоста на Македонецот, која почнавме да ја докажуваме и мериме, со векови. И од дупките кои се одамна затворени. Зашто, постојано ми се чини дека вие бевте поинакви, како родители. Како повеќе да знаевте што сакате, и тоа ни го остававте.

Сепак, понесов силни впечатоци, не толку од зградата, бидејќи не успеав да ја разгледам, а и толку многу се зборуваше за тоа колку пари се потрошени, колку злато е излеано, или украдено, што изгубив интерес. Ги гледав актерите како се движат по сцената, со хартиени ластовички, или дигнати раце, неразбирливи звуци. Ги гледав како стојат на движечките горе/долу постаменти, додека говорат текст внимавајќи да не се лизнат, или како се бесат на чигите, кои се спуштаа во редици од таваните. Ја гледав маглата низ која минуваат, и се прашував дали истата ја имаат и во своите глави? Им ги гледав лицата и ме интересираше колку се присутни, уживаат ли во тоа што го прават? И се сетив кога еднаш, многу одамна, мислам дека имав 14 години, те прашав: „Како да препознаам кога една претстава е добра?“ Не се сеќавам точно на одговорот, но паметам дека разговаравме долго, и на оној дел кога ме учеше да ја почувствувам сцената со сите сетила, и да се прашам колку тоа што го гледам е важно за мене, а потоа и колку му верувам на актерот дека и самиот верува во она што го прави на сцената! Морам да признаам дека ништо од тоа не можев да видам вечерта на претставата. Ти знаеш колку ги сакам актерите, и колку ги почитувам, и разбирам. Тие се трудеа, некои и многу искрено, но сепак не разбрав што сакаа да кажат. Сум гледала хор во античка драма, кој ја има втората важна улога, по главниот јунак. И кога е хорот добар, те остава без здив. Тоа искуство го имам, сѐ уште многу живо, од претставите на Шербан, и на Унко, во Епидаур.

А да, повеќе пати повторија дека конечно се случила театарска магија. Требаше да видиме претстава со стотина технички промени, движења и спуштања, со магли, води, слики, со светлосен парк од 600 рефлектори, и тоа да се прогласи за магија, замисли. Во 21 век! Малкумина знаат дека пред 70 години, кога ти, со техничкиот директор, на тогашниот, ни налик на овој национален театар, од далекуводен кабел, самите и без одобрение на тогашните власти, направивте ротирачка сцена - се гаси светлото, и по една минута, кога повторно светнува, на сцената друга соба, или друго годишно време... Тоа беше чудо, пред 70 години, не магија.

Затоа што магијата ја прави Актерот на сцената, не техниката. И тоа го научив од тебе. Во актерот кој владее со сцената и со публиката, додека режисерот е невидлив, е театарската магија. Магија беше кога за првпат ја гледав Натка Пенушлиска во Жизел, боже, која магија беше тоа, класичен балет во Скопје, пред половина век. Магија беше монологот на Ацо Ѓорчев во „Диво месо“, кога го проколнува синот, а цела сала смрзнува пред неговата актерска величина. Или, Ненад Стојановски во „Среќна Нова“, на огромна, сосема празна сцена... Тоа беа магични моменти на македонскиот народен театар. И некои други, се разбира, кои не смееме да ги бришеме туку-така.

Поврзано со ова, нема да поверуваш, медиумите, оние што преостанаа, пренесоа уште една смешна вест, дека 7 декември ќе влезел во историјата на Македонскиот Народен Театар, со првите три збора изговорени на сцената... Не се грижи и не им забележувај на забеганоста. Зашто таа прво не е само нивна, ниту на оваа владејачка гарнитура. Та сите нив, ако ги собереш на купче, не биле во театар повеќе од пет пати во целиот свој живот, и тоа само кога некој ги одвел или за да бидат видени. Тие и не знаат што е театар, освен по лустерите, ложите, и скрпените „свечени“ тоалети. Нашите видни, сѐ уште живи „театролози“ убаво се погрижија да дојдеме до ова дереџе. Тие кумуваа, а сега шуруваат со дојденциве, во испишување на новата театарска историја.

Смешно-тажно беше што како магија беа претставени и гардеробите и тоалетите. Актерите не се срамеа тоа отворено да го кажат, дека за нив најголемата магија што се случила во новиот театар се токму чистите и топли гардероби, нескршените огледала и писоарите кои не смрдат. Сето тоа добива уште поголема смисла кога ќе се спореди со условите во блискиот Драмски Театар, каде што речиси истовремено се подготвуваше „Огнени јазици“ од Горан Стефановски. Ништо помалку значајна претстава, чија подготовка два месеци се одвиваше во смрзнати простории, во палта и ракавици, само заради неплатените сметки за парно. Тоа се нашите магични споредби и театарски фасцинации.

А да ја видеше критиката, нашата театарска критика, во 2013 година. Знам што ќе кажеш, дека секогаш сме биле тенки на тоа поле, многу пати за тоа сме расправале. Но, сепак сме 2013-та! Да ги видеше хвалоспевите, восклиците и чудото што го виде критичкото око на нашата театарска критика. Да ти се поврати, како чавки да им го испиле мозокот, како првпат да дошле во театар, како да не се шетани по фестивали. Замисли, и тие видоа магија, објективното перо на театарската критичка мисла во Македонија, во втората декада од дваесет и првиот век, виде магија во прашината што ни се фрла во очи и заслепува.

И во сето тоа, да знаеш има некоја логика, како што сѐ повеќе има и во лудилото кое го живееме, сите. Зашто лудилата кои имаат силен внатрешен принцип се најотпорни на промени, и надмоќни се токму во освојувањето и заробувањето на колебливите, несигурни умови, кои секогаш, барем во Македонија, биле мнозинство.

И за тоа размислував за време на претставата, колку ни требаат слободите, колку ни треба да се отвориме кон непознатото и непредвидливото, за да одиме напред, макар и не знаеле, или токму без знаење, каде тоа би нѐ одвело. Затоа сум тажна, што ништо од тоа никаде не можам да видам. Тоа љубопитство за новото, за преземање на ризиците, со поглед кон отворени исходи. Тажна сум најмногу заради нашите деца, заради сите наши деца, чие време неповратно минува, исполнето со толку лаги и измами. Затоа се сетив на тебе и на многу заеднички моменти во годините поминати заедно. Колку само слобода и свежина има во нив, кои не можам никаде да ги видам сега. Најмногу затоа и ти пишувам, и затоа повторно ќе ти се јавам.

Твојата ќерка Лина

Димитар Ќостаров, таткото на Лина, е човекот кој ја обележа епохата на формирањето на првиот професионален македонски театар, по втората светска војна, во старата, сега обновена театарска зграда на кејот на Вардар. Како нејзин прв директор, прв режисер и педагог директно учествуваше во формирањето на првиот професионален македонски театарски ансамбл, чии претстави, на македонски јазик, и во негова режија, широко го афирмираа македонскиот театар низ просторот на цела поранешна Југославија и Пиринска Македонија, во периодот од 1947-1963 година. Димитар Ќостаров почина во 1998 година, на 86 години.

Извор: Глобус

ОкоБоли главаВицФото