Разговор со Емил Сиоран

Естер Селигсон: За вас велат дека сте песимист.

Емил Сиоран: Тоа не е вистина. Мислам дека не сум. Не претерувам: она што го велам е точно; можно е да сум надвор од реалноста, но тоа е објасниво: секогаш пишував само во моментите на депресија, кога пишувањето станува еден вид терапија која ми одговара. Човек не пишува кога му се игра. Сепак, има и такви кои можат да пишуваат во неутрална состојба, и тоа не само професори. Воопшто, да се пишува е некорисно, но бидејќи никој не може да направи ништо за никого, тогаш може за самиот себеси, за да се „лечи“, макар и привремено. Најгрозните страници кои ги напишав подоцна ме засмејуваа. При повторното читање, тие повторно се депримирачки, но она што го поправам е стилот, а не мислата. Кога би бил вистински песимист, повеќето луѓе не би ме читале. Тие дури мислат дека јас ги „одморам“. Јас сум мал добротвор. Но, мојот лек не е сеопшт.

Естер Селигсон: Од времето кога го напишавте делото „Историја и утопија“, дали се смени вашето видување на Русија и Европа?

Емил Сиоран: Суштински не. Русија ме интересира затоа што нејзината книжевност е најдлабока. Од друга страна, нема поет кој може да се спореди со Англичаните. Книжевноста има двајца големи генијалци: во поезијата Шекспир, а како визионер - Достоевски, Достоевски поради религиозната димензија која истовремено допира и до делириумот и до крајните граници на таа димензија. Ликот на Кирилов не е надминат. Својата патолошка душевна состојба Достоевски ја претвори во визии. На прв поглед би можело да изгледа дека тој е морбиден; во суштина, тој ја издигна епилепсијата на ниво на метафизика. Јас се сметам себеси за фрустриран епилептичар. Шекспир и Достоевски силно делуваа врз мене. Од друга страна, во „Историја и утопија“ ја има и Марија Зембрано, која ја запознав во Café de Flore. Разговаравме за нејзините учители - за Ортега - и утопијата. Тогаш ѝ реков дека ќе напишам нешто на таа тема. Така и беше. Почнав да читам утопистичка литература. Свифт ја напиша најубавата антиутопија, иако Гуливер сам по себе е утопија. Неговата споредба на човекот и коњите, кои се човекова спротивност, е најужасниот опис кој би можел да се напише на таа тема. Тоа е црн хумор издигнат до апсолут. Својство на утопијата е да прифати дека состојбата на совршеност е возможна. За Европа верувам дека на крајот ќе попушти во однос на Русија. Не мислам на агресија, туку на сѐ посилните притисоци врз исцрпената Европа. Отсекогаш ја имам таа визија, уште од гимназија, кога читав руска теологија. Татко ми беше поп, подреден на епископ кој имаше само една библиотека на германски за Русите, кои без никаков сомнеж секогаш веруваа дека нивна должност е да го спасат светот. Малку е важно на кој начин; она што е важно, тоа е волјата да се доведе тоа до целта, што на Русија како нација ѝ дава смисла. Зашто народите од Западна Европа, која повеќе не верува во себе, се истрошија. Нормално, се подразбира дека зборувам за историската реалност, не за идеолошката и политичката. Идеологијата секогаш подразбира некаква ограничувачка ситуација, додека историската перспектива е нешто широко. Политичката формула е само одговор на некоја непосредна ситуација.

Естер Селигсон: Дали сѐ уште го гледате крајот на историјата како апокалипса?

Емил Сиоран: Не. Мислам дека човекот е осуден, но не знам како ќе заврши. Има многу можности. Да, верувам во неговата трагична судбина. Да се зборува за атомската бомба е тривијално, но и тоа е реалност. Катастрофата нема да биде целосна. Да бидам попрецизен: Европа, САД и Русија ќе исчезнат. Тоа се нации кои создаваа историја. Атомската апокалипса стана визија на домаќинките: ако без сомнеж е веројатна и заснована, таа не е интересна. Она што е интересно е судбината на човекот надвор од сите овие „акциденти“. Бидејќи е авантурист по природа, човекот нема да заврши во кревет. Ако сѐ оди добро, ќе заврши дегенериран. Тој не може, со оглед на забрзаниот ритам на историјата, да се регенерира бесконечно, но може да опстане уште некој век, како надживеан. Сѐ што прави човекот се свртува против него: во тоа е неговата коб и трагичниот закон на историјата. За сѐ се плаќа, и за доброто и за лошото. Тоа е големата иронија на историјата како човечка судбина, судбина која се состои само од расточување. Сѐ во себе содржи крајност, освен човекот, фанатик на своите цели. А секој фанатик го имитира Бога. Може ли да се живее ако не веруваме во насоката на историјата? Дали животот има смисла? Кога присуствуваме на некој погреб, не можеме да кажеме дека умирањето било смисла на тој живот. Целта сама по себе не постои. Илузијата за целта е голем придвижувач. Освен ако оној што ја има не знае дека станува збор за чиста илузија. Знаењето се состои во тоа да знаеме каде сме, сѐ останато е живот (не задолжително со големо Ж)... На крајот, во тоа е мојата оптимистичка визија, ако човекот не се уништи себе со своите сопствени средства...

Естер Селигсон: Рековте дека ваша татковина е јазикот на кој се изразувате. Така за вас пишувањето би послужило како личен документ.

Емил Сиоран: Тоа е прилично точно. Симона Вејл во своето „Писмо до еден верник“ пишува дека да се промени верата е исто толку сериозна работа како писателот да го промени јазикот. За мене, кој го прифатив статусот на апатрид, јазикот е сламка за спасување, темел, сигурност. Човекот не е националност, човекот е јазик. Надвор од него сѐ станува магловито и нестварно. Значи, јазикот е татковина, а јас се денационализирав. Во извесна смисла се ослободив, но и тоа се покажува како нешто тажно. За поетот тоа би било катастрофа.

Естер Селигсон: Дали за вас Париз и понатаму е толку занесен?

Емил Сиоран: Не. За мене Париз беше идолатрија. Но се заситив, бидејќи стареам, а и градот. Одушевувањето спласна. Ако не го напуштам, тоа е затоа што живеам овде веќе четириесет години. Но повеќе не ме инспирира. Шамфор пред Француската револуција пишувал: „Париз, град на светлината, град на задоволствата, во кој четири од пет жители умираат од тага“. Тоа е тажен град. Истрошен. Тој се претвори во пекол - или во кошмар - кој не можам да го напуштам. Не би можел да живеам на друго место.

Естер Селигсон: Каков беше вашиот однос со Анри Мишо?

Емил Сиоран: Го запознав пред повеќе од триесет години. Многу добро се разбиравме и секогаш бевме пријатели. Разговаравме со часови по телефон и постојано се гледавме. Годините за него не беа важни, бидејќи секогаш беше жив, борбен, критичен и чуден, на интересен начин поштеден од животот. Јас се чувствував постар од него. Во него ја немаше онаа горчина која ја стекнуваме со годините, и често го затекнував како оптимист на дело. Беше многу потсмешлив и ироничен. Оддаваше впечаток на човек надвор од времето, но во суштина секогаш беше во тек со сѐ, особено со филмот. Неговиот живот беше успех, бидејќи го направи точно она што го сакаше. Пишуваше, продлабочуваше. Не беше промашен. (За повеќето од нас во извесна смисла е. За мене успехот е промашување, иако можев уште подобро да го направам тоа.) Затоа во неговата смрт нема ништо тажно. Моја слабост се луѓето кои не се дел од оние кои не успеале. Јас му замерував што се растажуваше поради веројатното исчезнување на човекот; тој наивен аспект од страна на човек кој е толку луциден и интелигентен ме изненадуваше. Исто така, му замерував што толку се трудеше да ја проучи дрогата. Еден писател не мора премногу да ја продлабочува својата тема, бидејќи ризикува да личи на научник. Писателот треба да сугерира. Мишо поседуваше дух на научник; всушност, тој сакаше да биде лекар, но ја напушти кариерата. За мене, тој е образец за исполнет човек.

Естер Селигсон: Човечкото суштество ве фасцинира, зарем не, иако се спротивставувате на човечката судбина. Или можеби е обратно?

Емил Сиоран: Јасно е дека ме интересира овој двосмислен аспект на човекот. Луѓето ме ужасуваат, но јас не сум човекомразец. Да сум семоќен - Бог или Ѓавол - би го елиминирал човекот. За него сѐ е кажано во книгата Битие од Библијата. Привлечен од она што го негира, човекот се одлучил за ризик, односно за историја. Уште во самиот почеток лош избор, и да не било тоа прогонство, не би постоела ни историјата. Одбрал трагинчна судбина... Не, не го земам предвид Битието како откритие туку како гледиште за сфаќање на човекот. Оние кои ги пишувале тие книги само размислувале - имале време - и виделе, во протекот на историјата, што е всушност човекот, неговата судбина и неговата состојба: тој го одбрал сознанието, па според тоа, драмата. Човечката авантура започнала поради неспособноста на човекот да биде скромен. Бог барал од него да биде покорен, да биде мирен во своето ќоше, да не се меша во ништо. Но човекот е индискретно душкало, во тоа е неговиот ѓаволски принцип, и ако не се прифати тој принцип не може да се сфати историјата. Не верувам во првобитниот грев на начинот на кој го сфаќаат христијаните, меѓутоа, без него не можеме да ја сфатиме светската историја. Човековата природа била корумпирана уште во зачетокот. Не, не зборувам како верник, но во недостиг на таа идеја, не можам да го објаснам она што настанало. Мојот став е став на теолог кој не верува.

Естер Селигсон: Кога би ви понудиле бесмртност, во кој свет би замислиле да живеете?

Емил Сиоран: Не можам да одговорам, освен ако верувам во утопија. Во суштина, за мене интересот за животот е во тоа што нема одговор. Нормално, случајно или по несреќен случај, има одговори, но самите по себе тоа не се одговори. Според моето мислење, ништо не е извесно. Јас сум скептик...

Извор: Cioran de cara a si mismo, Vuelta, 1985.