Генетски инженеринг: Дали Кинезите можат да станат нација на гении?

Кинеската влада е убедена дека такво нешто е можно. По нејзин налог, БГИ Шенжен, најголемиот генетски истражувачки центар во светот, почна да собира примероци ДНК од најинтелигентните луѓе на планетата. За почеток, со анализа на комплетниот ген од хиперинтелигентните поединци, експертите од БГИ ќе настојуваат да детектираат гени кои се поврзани со човечката интелигенција, вклучувајќи ги генетските варијации кои придонесуваат за натпросечен коефициент на интелигенција (IQ). Потоа, на кинеските двојки би им било овозможено да ја контролираат интелигенцијата на своите потомци.

Замислата е следна. Во процедурата која наликува на стандардното вештачко оплодување, неколку јајце-клетки на жената се оплодуваат со сперматозоиди од нејзиниот партнер, со што практично се создаваат неколку зачетоци од истата двојка. Откако оплодените јајце-клетки ќе почнат да се делат, генетичарите со ембрионален скрининг утврдуваат кој зачеток има најголем потенцијал да се развие во натпросечно интелигентна единка. Најпосле, избраниот ембрион се имплантира во матката на жената, која го носи до крајот на бременоста и го раѓа детето по природен пат.

Без екстерни интервенции, сексуалната репродукција е како лотарија. Имено, бебето е производ на случајно спојување на една од стотиците јајце-клетки и еден од милионите сперматозоиди. Теоретски, нејзините карактеристики – физички, психолошки и бихејвиорални – можат да бидат најдобра, но и најлоша слика на карактеристиките на родителите. Влогот не е мал; во некои случаи, една генетска или хромозомска аномалија може да биде одговорна за сериозен хендикеп.

Каква е намерата на Кинезите?

Кинеската иницијатива, за која светската јавност дозна преку текстот „Кина произведува бебиња-гении“, практично ветува дека процесот на сексуална репродукција ќе го направи помалку случаен, зголемувајќи ги шансите на родителите за добивање интелигентно дете. Ако сексуалната репродукција ја замислиме како фрлање коцки, а зачетокот како резултат од фрлањето, намерата на кинеската влада е на своите граѓани да им овозможи десетици последователни обиди и избор на еден, најдобар резултат.

Наспроти сензационалистичкиот наслов на цитираниот текст, според деталите кои во него ги изнесува Џефри Милер, професор по еволутивна психологија на Универзитетот во Њујорк и учесник во кинескиот проект, со него не се предвидени процедури кои можат да се подведат под генетски инженеринг; од една страна, родителите немаат влијание на генетскиот материјал кој се наоѓа во нивните полови ќелии; од друга страна, не е предвидено дополнително бришење или додавање гени во генот на ембрионот. Сепак, далеку од тоа дека намерите не се амбициозни. Меѓутоа, прашањето е колку се реално остварливи.

Клучната пречка на кинеските експерти се очекува веќе на првиот чекор – во настојувањето, врз основа на анализите на целосните гени од неколку илјади генијалци, да утврдат какви се генетските варијации одговорни за нивните исклучителни когнитивни способности.

Потрагата за гени кои ја кодираат интелигенцијата безуспешно трае веќе неколку децении. Грубо гледано, неуспехот може да им се припише на два фактори: прво, меѓу експертите не постои согласност во врска со дефиницијата на интелигенцијата, па дури ни околу тоа дали интелигенцијата е реален ентитет; второ, влијанието на срединските фактори врз она што го нарекуваме интелигенција или општа когнитивна способност се проценува на ниво од 40 до 50 проценти. Со други зборови, дури и кога би ги идентификувале гените кои се одговорни за нечиј ум, ќе ни биде позната само едната половина од равенката.

Според она што досега се знае за генетските детерминанти на интелигенцијата, за неа се одговорни стотици гени и нивните комбинации, што отвора нов, крупен проблем за експертите од БГИ Шенжен: минорна е веројатноста дека меѓу ембрионите, создадени со лабораториско соединување на половите ќелии од една двојка, ќе се најде еден чија ДНК ја содржи вистинската комбинација на гените.

Интересно, информацијата за намерите на кинеската влада со генетски методи да креира супер-интелигентна нација се појави во опскурниот магазин Vice, од каде конвенционалните медиуми ја пренесоа без нималку критичка дистанца; се појави и на врвот на неделната листа на BBC „Најдоброто на интернет“. Потоа, не само што медиумски не беше експлоатирана понатаму, туку практично исчезна од јавниот простор. Една од причините за тоа би можел да биде неоснованиот ентузијазам за време на иницијалниот пласман на вестите. Имено, ниту кинеската ниту која било друга влада не располага со капацитети за масовно генетско тестирање ембриони. Со други зборови, дури и да се игнорираат наведените фундаментални пречки за реализација на кинеската идеја, за нејзиното практично спроведување постојат сериозни технички/практични недостатоци. Освен тоа, ембрионалното генетско тестирање и не е некаква новост.

На Истокот ништо ново

Методот за ембрионално генетско тестирање, познат како преимплантен генетски тест (PGD), беше воведен во една мала лондонска болница 1989 година, значи, во време кога мапата на човечкиот ген сè уште не била изработена. Во меѓувреме, деталното запознавање со човечката ДНК ги прошири можностите за ембрионален генетски скрининг до незамисливи размери: избор на полот на детето, на пример, сега е најпознат, но и најмалку контроверзен аспект на оваа приказна; со помош на PGD, двојките денес за своите деца креираат браќа/сестри-спасители (savior siblings) – потомци кои се генетски „опремени“ за целосно совпаѓање на ткивото, така што едните на другите, можат да им бидат донатори на органи.

Скенирањето на комплетниот ген на зачетокот навистина отвора можности за таканаречена позитивна селекција на ембрионите – избор на зачетоци кои според генетскиот состав им одговараат на желбите на родителите. Меѓутоа, постојат повеќе причини зошто таквата практика не стана масовна. Иако цената не е занемарлива причина, клучно е следното: за една двојка да може да креира повеќе свои зачетоци и потоа да избира кој ембрион ќе го остави да се развие во бебе, мора да се одрече од конвенционалниот начин на зачнување и да влезе во процедура за вештачко оплодување.

Во меѓувреме, ембрионалниот скрининг напредува од ден на ден, овозможувајќи им можност на двојките да го тестираат плодот на присуство на генетски аберации за кои е познато дека резултираат во дефекти, физички и/или ментални. Само минатата година, два американски универзитети, Универзитетот во Сиетл и Стенфорд, најавија нови пренатални генетски тестови.

За разлика од постоечките, двата тестови се неинвазивни и се темелат на фактот дека во крвта на мајката може да се детектира и изолира ДНК на плодот. Според извештајот кој го објавија генетичарите од Сиетл во списанието Science Translational Medicine, нивната анализа на генот на фетусот бара примерок од плунка или крв од таткото и примерок од крв од мајката. Откако ќе се идентификуваат ДНК кои им припаѓаат на едниот и другиот родител, со анализа од примерок од крвта на мајката се издвојува феталната ДНК. Стенфордскиот ембрионален генетски тест подразбира уште поедноставна процедура; за него е потребен единствено примерок од крвта на мајката.

Етиката на ембрионалните генетски тестови

Постоечките техники на пренаталните анализи, како што е амниоцентезата, на родителите им овозможуваат да дознаат дали нивниот потенцијален потомок носи некоја од познатите хромозомски аномалии, одговорни за нарушувањата како цистичната фиброза, Дауновиот синдром, фрагилниот Х синдром... Новите методи одат значително подалеку од тоа. Правејќи ја можна анализата на целокупниот ген на фетусот, со неа можат да се детектираат стотици генетски аберации кои се доведуваат во врска со исто толкав број различни физички или психички нарушувања. Меѓутоа, таквата ефикасност отвора низа нови дилеми.

Денес, пет проценти од пренаталните тестирања резултираат со лоши вести за родителите. Анализата на целокупниот ген на фетусот сигурно ќе го подигне овој процент. Во целата работа незгодата може да се согледа во тоа што на постоечкото ниво на веродостојност на интерпретациите на генетските анализи, поопсежните тестови во практиката најчесто ќе резултираат само со поголема несигурност за родителите, ставајќи ги во позиција да донесуваат тешки и важни одлуки врз основа на многу ограничени информации. Имено, скринингот на генот на фетусот овозможува информација за ризикот дали во иднина може да заболи од одредени болести, не давајќи одговор на прашањето дали тоа навистина и ќе се случи. Со други зборови, генетската аномалија не значи дека нејзиниот носител нужно ќе развие патологија која, повеќе или помалку, веродостојно се поврзува со неа. Кога станува збор за когнитивните карактеристики, теренот е уште полизгав.

Кинескиот пат: Генот на генијалноста

Ако прифатиме дека интелигенцијата е реален ентитет, тогаш нема сомнеж во вистинитоста на некои факти. На пример, дека припадниците на една популација меѓусебно се разликуваат според степенот на интелигенција, како и дека приближно половината од овие разлики може да се објасни со генетските варијации во рамките на одредена популација. Во таа смисла, намерата да се тргне во потрага за алелите (генетски варијации) кои се одговорни за индивидуалните разлики во поглед на коефициентот на интелигенција, изгледа сосема оправдана. Меѓутоа, таквиот потфат се базира на премисата дека гените ја погодуваат интелигенцијата на сосема специфичен начин: преку постоење на ген за интелигенција.

Идејата за постоење на ген за интелигенција имплицира дека во некоја точка на еволуцијата на нашиот вид дошло до избор на мутациите на овие гени затоа што тие на своите носители им обезбедуваат поголема интелигенција. Што ако таквиот начин на размислување е погрешен и доколку гените влијаат на интелигенцијата на спротивен начин: преку постоење на ген за глупост?

Од една страна, сосема е плаузибилна теоријата дека за време на долгата историја на еволуцијата на човечкиот вид дошло до избор на низа мутации чиј кумулативен ефект – е зголемената интелигенција. Посилните когнитивни способности создале услови за појава на комуникацијата и културата, а кога човекот еднаш себеси си креирал место во екосистемот, таканаречената когнитивна ниша, се појавило опкружување во кое поголемата интелигенција ја носи предноста во преживувањето и репродукцијата.

Од друга страна, трикот се состои од следното: мутациите со чија селекција е зголемена човечката интелигенција требало одамна да станат фиксни кај човечката популација; со други зборови, нема причина да варираат во правец на нејзиниот понатамошен раст. Како и да е, кога гените за одредена карактеристика еднаш ќе станат фиксни кај одредена популација, нивните мутации според законот на веројатноста далеку почесто имаат негативен, отколку позитивен фенотипски ефект. Поедноставно кажано, доколку постојат, мутациите на гените кои ја кодираат интелигенцијата како ефект повеќе ќе го имаат когнитивниот дефицит, отколку генијалноста. Кој пат и да биде вистинскиот – потрагата за гените кои го подигнуваат, или на оние кои го намалуваат коефициентот на интелигенција – дури и да вроди со плод, на практично ниво не значи многу, бидејќи не постои можност за бришење на непожелните и вметнување на пожелните гени во човечкиот ген.

Извор: http://mindreadingsblog.wordpress.com