Војната во Европа повторно е можна

Карл Хабсбург ја започна 2014 година многу активно. Пред три недели се врати од Мали. Бил во експедицијата која требало да ги утврди размерите на штетата направени врз богатствата на земјата по судирите во таа африканска земја. Тоа, моментално, е неговата главна работа, она што му одзема најмногу време - спасување на спомениците и културното богатство во кризните региони и земји. Поради тоа, работата најмногу го води во Африка и во Сирија. Од 1986 година е претседател на австрискиот разгранок на Паневропското движење, што го втемели неговиот татко Ото фон Хабсбург, последниот австроунгарски принц престолонаследник, кој умре во 2011 година, а во 1961 се откажа од какви било претензии на Хабсбурговците врз воспоставувањето на монархија - Карл Хабсбург е правник по струка, бил политичар, пратеник во Европскиот парламент, консултант и аналитичар.

Во годината во која се одбележува стогодишнината од почетокот на Првата светска војна, 53- годишниот Хабсбург во Виена нѐ дочека среде декоратерските работи во зградата каде е седиштето на Паневропското движење, и самиот во лежерно расположение - во фармерки и со патики. Да се одвиваа работите во историјата поинаку и монархијата да преживееше, ова сигурно не би била адресата на која би го правеле интервјуто - ако воопшто би го имале.

Но, наместо судбината да биде крал, ѕвездите му беа поинаку наклонети на Карл Хабсбург. Не остава впечаток дека жали поради тоа.

Во канцеларијата во која има многу нешта во кутиите, а работниците одат горе-долу по дрвените скали - сѐ е полно со спомени на покојниот татко Ото Хабсбург, монографии, слики, плакати...

Карл Хабсбург ни покажува фотографии на децата на мобилен. Синот Фердинард Звонимир (го крстел кардиналот Фрањо Кухариќ во 1997 година) е луд по авто трки. Голем талент е и веројатно често ќе го гледаме во Формула 1. Неговите сестри Елеонор и Глорија исто така имаат хоби - вели таткото. Токму додека разговараме во Виена, Фердинанд Звонимир во Будимпешта разговара со потенцијалните спонзори на своите трки...

Како се чувствувавте кога видовте дека гори архивот во Сараево во текот на неодамнешните протести, со оглед на вашиот ангажман околу заштитата на културното богатство и спомениците?

Катастрофа. Замислете низ што минал тој архив, и сето тоа го преживеал... И тогаш се случи ова. Тоа е апсолутна трагедија. Оној кој го направи тоа, не уништил хартија, го уништи нашето наследство. Тоа не се однесува само на нас кои сме историски поврзани со Сараево, туку на целиот свет.

Што мислите за протестите во БиХ и за тоа што понатаму ќе се случува во таа земја?

Се чини дека во БиХ под микроскоп ги гледаме сите проблеми кое ги имаше целото подрачје на поранешна Југославија. Дејтонскиот договор ги редуцираше проблемите што ги имаше Југославија во БиХ. Тој ја запре војната, но не ги запре вистиските судири во БиХ. Денес луѓето во БиХ значително ги чувствуваат последиците од тоа.

Да постои времеплов и да вратиме сто години наназад, во 1914 година, каква би била атмосферата во Виена, во февруари таа година?

Би наишле на луѓе кои светот го гледаат низ розови очила. Би виделе позитивна атмосфера, концерти, танцови, веселби... Општо земено, така и почнала годината сѐ до крајот на јуни. Тоа било прилично весело време, до душа со големи тензии во цела Европа, а не само во Виена или во Австрија. Постоело сознание дека неодамна се случиле две балкански војни кои не резултирале со поголем судир. Исто така, постоело сознание дека уште постои можност од некој голем конфликт, но сето тоа било далеку од некоја стварност. Сите гледале на работите оптимистички, позитивно. Не само во Виена, исто би било во Берлин или во Санкт Петербург, Лондон или Париз. Сите мислеле дека живеат во прекрасно време. Во тие месеци никој не очекувал нешто што ќе се случи за неколку месеци во Европа.

Тогаш атентатот во Сараево бил голем шок...

Ако реално гледаме на работите кои тогаш се случиле, тогаш мислам вака - да не се случел атентатот во Сараево, за две-три недели би се случило нешто друго. Некој прекинувач би морал да ја покрене целата воена машинерија. Гаврило Принцип го затркалал каменот, кралот Франц Јозеф го затркалал понатаму и повеќе никој не можел да го запре. Тензиите постоеле, не се чувствувале доволно во Виена, но еднаш кога излегле на површина, предизвикале итна мобилизација на сите сили - од Русија до Германија. Сето тоа било во настанување. Да не било Сараево, ќе било нешто друго. Тоа морало да се случи.

Дали проблемите намерно се ставале под тепих?

Да, дефинитивно, никој не се грижел што може да се случи и какви размери тој судир може да има. Сите верувале во мали регионални конфликти, верувале дека работите можат да завршат со нив. Но, никој не верувал во голем, вистински, меѓународен судир кој ќе вклучи толку многу држави. Се разбира, сите знаеле дека дуалистичкото решение на Австро-Унгарската монархија не е идеално решение, бидејќи словенското население било во втор план. Добро се знаело дека Франц Фердинанд сакал да направи поголема рамнотежа и сите знаеле дека Србија тврди дека таа има превласт и водство во словенскиот свет. Од таквата ситуација - во која Србија се погрижила за тоа Франц Фердинанд да биде убиен за да се отстрани секаква можност за промена на словенската политика во рамките на монархијата - го покренал механизмот на меѓународниот судир.

Дали дотогашната Австро-Унгарија била некој вид на претходница на денешната Европска унија? Постојат ли такви паралели? Носталгија во некои делови на поранешното царство, секако, постои.

Секогаш можете да пронајдете некои елементи и некои примери од поранешните заедници кои би можеле да се применат на денешната Европска унија. Дефинитивно ги има многу во Австро-Унгарската монархија. Да го земеме примерот дека големи народи живееле заедно, дека го зачувале својот јазик, религија, култура... Сето тоа не било можно во ниту едно друго царство во Европа. Самиот факт дека химната се пеела на десет јазици бил нормален и сосема прифатлив. А тоа тогаш било незамисливо, на пример, во Франција. Тоа биле некои камен-темелници на идејата која подоцна ќе се развие во Европската унија. Добрите примери не се заслуга само на Австро-Унгарија, имало и други - каква што е швајцарската конфедерација - но, секако дека постојат некои елементи.

Кој бил најголемиот недостаток на Австро-Унгарија?

Тоа што не препознала што е најголема закана на царството, а тоа бил национализмот. Тој во некои делови од царството бил многу силен и почнале да се создаваат силни националистички движења, баш затоа што Австро-Унгарија ги уважувала различните народи кои живееле во неа, како што кажав претходно. Како што знаеме, националистичките движења често и многу лесно се радикализираат. И тоа навистина и се случило. Причината што довела до Првата светска војна бил национализмот. Не било тоа една личност, еден настан, туку целото националистичко движење кое се создавало. Тоа било недостаток на Австро-Унгарија за кој таа не била подготвена, не знаела да го реши на вистински начин. И прашање е дали по тоа прашање воопшто можело да се направи нешто...

На почетокот на годинава дадовте неколку интервјуа за европските медиуми, во кои насловот беше главно тој дека вашето семејство не треба да се обвинува за Првата светска војна. Зошто ви е важна таа порака?

Тоа никогаш не била мојата главна порака, но таа провокативна порака некако најмногу излезе на површина. Јас никогаш не сум се чувствувал виновен поради Првата светска војна и како и би можел, кога не сум бил тогаш роден? Но, како некој кој се занимава со историја и ја проучува, и тоа е дел од целата семејна приказна, сакав да дадам осврт на ситуацијата што тогаш се случувала, токму кажувајќи дека до војна би дошло и без атентатот во Сараево. Сакав да го кажам тоа на позитивен начин. Мојата порака беше дека треба да се посветиме не само на почетокот на Првата светска војна, туку и на фактот дека оваа година се одбележуваат и неколку важни годишнини - 200 години од Виенскиот конгрес и 1200 години од смртта на Карло Велики. Ама англискиот „Гардијан“ мојата порака ја сфати на негативен, на сензационалистички начин. Треба да разговараме за последиците од Виенскиот конгрес, на кој за прв пат победниците и губитниците седнале на иста маса со истите обврски и со истите права за да создадат траен мир. Тоа не се случило по Првата, а ниту по Втората светска војна. Баш затоа што тоа не се случило по Првата светска војна, како еден од резултатите се случил Хитлер. Многу од тоа што се случувало до денес, од самата Втора светска војна па натаму, е директна последица на Првата светска војна и во таа смисла сакав да кажам дека не е само сараевскиот атентат она на што треба да се обрне внимание. Во година како оваа треба да се размислува за тоа каква Европа е создадена од тие војни, кои заклучоци можеме да ги извлечеме? Виенскиот конгрес доведе до вториот најдолг мир во историјата на овој континент, а по Првата и по Втората светска војна изградивме најдолго раздобје на мир на овој континент. За тоа треба да размислуваме, а не само за Гаврило Принцип и Франц Фердинанд во Сараево, хипнотизирани од тој факт како зајак кој гледа во змија.

Дали војната во Европа е сѐ уште можна?

Се разбира. Не смееме да заборавиме дека кога создаваме мир и демократија, не можеме да го земеме тоа здраво за готово. Тоа е цивилизациско достигнување. Ако не го браниме постојано она што цивилизациски сме го постигнале, тогаш е можно резултатите, просто, да исчезнат. Навистина мора да се борите за тоа постојано, особено кога ќе дојдете во ситуација да преовладува генерација на луѓе која не се сеќава на времето од порано, на времето пред или непосредно по војната. Луѓето имаат обичај да забораваат. Погледнете што се случува денес: постојат движења на млади луѓе кои бараат силен лидер. О, мој боже! Тоа не би му паднало на памет на никој што има искуство. Кога исчезнува сеќавањето и исчезнува искуството, расте опасноста. Европа е создадена со голема брзина. Достигнувањата од првите години беа брзи и феноменални. А сега го преживуваме синдромот со летање во авион, како што сакам да го наречам. Брзината на авионот ја чувствувате само при полетувањето, кога неговата брзина, всушност, е најмала. Кога сте високо во воздухот, на височините на кои се лета, вие таа брзина не ја чувствувате. Така е и со Европската унија. Брзината се чувствувала при нејзиното создавање; а сега кога летаме највисоко и најбрзо - ние таа брзина не ја чувствуваме.

Споменавте дека национализмот бил најголемата закана за Европа пред стотина година...

Баш како и денес. Таа закана не исчезна.

Дали ова раздобје ве потсетува на минатото? Економска криза, растечки национализам, десничарски партии добиваат поддршка од избирачите, се будат ли екстремистите?

Тоа многу ме загрижува. Прашањето на ставот кој го заземаме во целата таа ситуација. Се говори за европска финансиска криза, но, всушност, поисправно би било да се каже дека се работи за финансиска криза која се случи во неколку земји членки. И во ситуацијата во која се најдоа Грција, Португалија, Ирска... и останатите земји, институцијата која најправилно и најнавремено реагираше во сето тоа беше токму Европската унија. Таа беше најстабилниот елемент, а не самите држави,и помогна колку што можеше, понекогаш со тешки мерки, но тие беа нужни. Зошто се случува тоа? Човечки е секогаш да обвинувате некој друг за она што самите не сте успеале да го направите, а доколку тој е подалеку од вас, уште подобро, бидејќи нема да одговара. Тоа за повеќето земји денес е Брисел. Избирачите за сѐ ја обвинуваат Европската унија, не само националните влади. Така на сите им е полесно.

Каде завршува Европа?

Имате ли кристална топка? Одговорот за северната граница на Европа го знам, но при прашањето за останатите, наидувам на проблеми. Постојат толку различни начини за тоа како можете да ја дефинирате Европа, а прашањето е всушност околку оној конечен образец кој може да се применува и поради што може да кажете дека некоја земја е европска или не е. Денес луѓето во Украина се борат против Европската унија или за неа, односно за или против Русија, а и таа Русија е во добар дел европска земја. Постојат земји кои географски не спаѓаат во Европа, но се надевам дека сме ги надминале тие неоколонијални сеќавања и дека можеме да размислуваме многу пошироко. Не смееме да одиме наоколу и да говориме - вие сте Европа, а вие не сте. Грузија, според мене, во сите категории е класична европска земја. Но, географски тешко дека ќе ја уфрлиме. Затоа мислам дека европските институции не би требало да одлучуваат кој е Европеец, а кој не е, туку тоа треба да го прават и да го одредуваат самите народи. За влез во Европската унија е поинаку, постојат јасни правила. Кога ќе се исполнат - земјата влегува во Унијата. Затоа е можеби незамисливо Турција да влезе во Унијата, но кога ќе ги исполни критериумите, кога ќе дојде време, зошто да не? Многу е подобро да се применуваат јасни критериуми отколку да се паѓа во стапицата на идеологизирање.

Бевте доста ангажирани околу целата онаа интеграциска фаза на Хрватска и ЕУ...

И беше многу тешко.

Зошто Хрватска не беше прифатлива како членка?

Имаше неколку проблеми. Еден од проблемите кој се јави при првите чекори кон Унијата и воопшто во идејата за влез во неа беше фактот што Хрватска имаше силен претседател кој имаше свое воено минато и кое во многу делови од Европската унија се доживуваше на негативен начин. Според моето мислење, тој беше вистински човек на вистинско место, во вистинско време, бидејќи како таков можеше да го направи она што беше неговата историска задача - да ја извлече Хрватска од Југославија. За тоа го има мојот восхит. Се разбира, каде што има светлост има и многу сенки и јасно е дека се случувале грешки, пропусти, погрешни работи. А токму тоа страшно влијаеше на перцепцијата на Хрватска во Европска унија. Освен тоа, некои држави ја доживуваа како многу католички ориентирана, а тоа не им се допадна на одреден број земји. Тоа ми беше секогаш тешко да го прифатам и настојував, колку што можев, да објаснам дека Хрватска не треба по тоа прашање да се гледа со двојни мерила - кога постои една Ирска која е уште покатоличка од Хрватска, а никој не ѝ забележува. Премногу се одолговлекуваше со влезот. Сметам дека е тоа катастрофа, но не можете против тоа. Хрватска е сега членка на ЕУ и поради тоа можам да бидам среќен.

Во застапувањето на Хрватска, колкав проблем беше фактот што се сметаше, а делумно и сега е така - дека е корумпирана земја?

Тој проблем не исчезна, но не е поврзан само со Хрватска. Вистина е дека Хрватска се гледаше низ таа призма. Проблемот со корупцијата не го промени времето за влез на некои други земји во ЕУ, но го промени времето кога Хрватска ќе биде примена. Проблемот со корупцијата е драстичен во Хрватска, подрастичен отколку во некои други земји. Сѐ на сѐ земено, процесот се одолговлечи. А сфаќате и дека таквите одлуки, како што е влезот на некоја земја во Европската унија, се одбележани со емотивни, субјективни, а не само со објективни процени.

Зошто толку ви пречеше терминот „Западен Балкан“?

Кога работев во Европскиот парламент, токму во тоа време се појави тој идиотски израз кој можел да го смисли некој кој нема историско предзнаење. Границата на Балканот била границата на православието. Хрватска никогаш, по ниту едни стандарди стандарди, не била дел од Балканот, па за почеток е идиотски да ги сместуваш така земјите во регионот. А да се говори за Западен и за Источен Балкан е уште полудо, бидејќи се говори за тоа дека не постои никакво разбирање на историјата. Европската комисија делумно го усвои овој израз и сакаше и ние европратениците да го користиме.

Дорис Пак и јас први одбивме и кажавме дека не доаѓа предвид да го користиме тој налудничав израз, бидејќи ќе испаднеме будали. Затоа се нарекувавме делегација на Југоисточна Европа, а никако Западен Балкан.

Се сеќавам добро на тоа, им пишувавме на амбасадорите од Југоисточна Европа и баравме од нив да реагираат, односно да не го прифатат тој термин. И тогаш најмногу ме забавуваше тоа што прв се јави албанскиот амбасадор кој со задоволство прифати да протестира против овој израз. Ми беше чудно, па откако тој се јави прв, тогаш сфатив дека го загрижува кој спаѓа во Источен Балкан, ако Албанија е во Западен?

Размислувате ли за враќање во политиката?

Се двоумам кога треба да одговорам на тоа прашање, бидејќи постои една општа перцепција дека не сте во политиката ако немате некоја политичка функција или мандат. А јас не го доживувам тоа така. Мислам дека ова што сега го работам, било во Паневропското движење или околу спасувањето на уметноста и културното наследство, е нешто политички важно. Не гледам дека сум надвор од тоа. Моментално немам желби за некакви промени.

Извор: Глобус