Елегија за годишните времиња

Постои научен и идеолошки јазик за ова што се случува со климата, но нема многу интимни зборови за тоа. Дали тоа нѐ изненадува? Кога за нешто се жалат, луѓето обично користат еуфемизми; и оние виновните и оние посрамените. Најмеланхоличен од сите еуфемизми е „новото нормално“. „Тоа е новото нормално“, помислувам додека саканото стебло на крушата, поплавено, се одвојува од земјата и се превртува. Железничката пруга за Корнвол исчезнува во поплавата - новото нормално. Не можеме дури ни зборот „нормално“ да го изговориме на глас, бидејќи нѐ потсетува на она што е изгубено. Полесно е да се заборави она што било нормално: постепената смена на годишните времиња чиишто преливи само поетите знаат да ги ценат.

Болно е да се потсетувате на она „што било некогаш“. Уште незапалениот огномет во сувата, смрзната земја. Уживањето во глетката на смрзнатата слана na зимзелената грмушка на патот до училиште. Одењето на долга прошетка по Божиќ по зимското сонце: целите фудбалски терени кои крцкаат под нозете. Студените априлски дождови, вимблдонската топлина. Јулските венчавки кои можеа да сметаат на убавото време. Можноста да изгориш на сонце во Гластонбери. Макар што август, си велиме едни на други, сѐ уште е жежок - во Корнвол, ако не на карневал. Добро е единствено тоа што Шкотите малку ќе се згреат пред да се спакуваат и да заминат.

Можеби ќе се навикнеме на оваа нова Англија и како најмладите и новодојдените - ќе почнеме да веруваме дека април е време за шорц и сандали, или дека Нова година традиционално се најавува со библиски поплави. Велат дека пеперутките ќе се појавуваат во нови области и дека птиците ќе доаѓаат порано и ќе си одат подоцна - можеби тоа ќе биде интересно и ново, а не нужно полошо. Можеби го разубавуваме минатото. Темза не замрзна веќе неколку генерации, а сонот за бел Божиќ е само колективна дикенсовска илузија. Освен тоа, зарем ова отсекогаш не била земја на дождови?

Неверојатно е тоа по кои споредни патишта човечкиот ум е во состојба да тргне за да го избегне автопатот со четири ленти. Англија никогаш не била толку дождлива како во своите славни романи и како што мислат нашите американски роднини. Времето се промени, сѐ уште се менува, а со него заминуваат и многу навидум мали нешта - сосема неповрзани со пругите и куќите, работата и конкретните животи. На пример, мислевме дека секогаш ќе можеме да пронајдеме еж во некое ќоше на лондонските градини, да го подигнеме, да го подотвориме и да им го покажеме на нашите едеца - или да одиме на пикник и да гледаме дебел бумбар како шета по работ на отворената тегла со џем. Секоја земја има своја верзија на овие локални таги. (И секоја земја има своја верзија на нашите расправи за причините. Климатските промени или автомобилите? Климатските промени или сајтовите со мобилни телефони?) Спомнувањето на ситните загуби се смета за непристојно, тие како да не се вредни за спомнување - во споредба со визиите за апокалипсата која ни ја претставуваат климатолозите и филмските режисери. А тука се и повеќето луѓе кои не веруваат дека се случува нешто страшно.

Иако се изговорени многу остри зборови за детинестата реакција на претстојната вонредна состојба, мене тоа не ме чуди. Тешко е постојано да се мисли на апокалипса, особено ако наутро сакате да станете од кревет. Но, не се забележува колку нашата реакција е емотивна. Да не е, целата дебата би изгледала понаку. Можеме лесно да замислиме, на пример, свет на немилосрдни прагматичари кои велат: „Многу добро знам што ќе се случи, но баш ми е гајле за внуците; се грижам за себе, за своите акционери и кинеската конкуренција“. И навистина, некои луѓе го кажуваат баш тоа, но поретко отколку што би се очекувало.

Уште еден одговор, навидум природен, е поврзувањето на длабокото верско чувство со еколошката загриженост, бидејќи оние кои сметаат дека земјата е прекрасен божји дар, секако, би требало рационално да се грижат за нејзино зачувување. Наместо тоа, на доказите им се „верува“ или тие „се порекнуваат“, како научните трудови да се лутерански списи заковани на врата на црква. Во Америка е откриена дупка во божјиот закон која се однесува на хиерархијата: се тврди, бидејќи Тој ги поставил луѓето над „стварите“ - над животните и билките и океаните - дека можеме со чиста совест да пуштиме сите тие работи да одат по ѓаволите. (Во Англија традиционалната христијанска љубов кон земјата е полесно претворена во еколошка свест за земјата, особено меѓу аристократијата во чијшто посед се толкави имоти.)

Но, мислам дека причината за претворање на научните прашања во верски прашања не е чистата глупост. Верата обично подразбира емотивна компонента: тоа е маскирана желба. Особено кај нашите водачи зад политизацијата на проблемот на климатските промени лежи пред сѐ цинизмот, и тоа економски мотивиран, но ние останатите се раководиме од некој вид потрага по изгубената невиност. Бидејќи двете „страни“ се чувствуваат виновни, полни се со самопрекор - она што Мартин Ејмис еднаш го нарече „срам на родот“ - и го проектираме тоа надвор. Тоа го напојува ситничавиот гнев на нашите расправи, дури и среде криза.

За време на ураганот Сенди се спуштив петнаесет ката, во поодмината бременост, навечер, само за да фатам бежичен сигнал за да му го испратам по e-mail на еден познаник кој не верува во климатските промени овој нов доказ за неговиот идиотизам. Доволен е еден поларен вртлог - малку студен воздух кој ја спушта температурата - за инбоксот да ви се наполни со славољубиви мејлови од десничарските роднини - како да е сево ова игра и единственото прашање е дали вие или вашиот луд вујко од Флорида сте „паничар“ или „реалист“. За тоа време на Јамајка, каде Сенди го направи првото свлечиште, сѐ почести се тропските депресии, бури, урагани, суши и свлечишта и за Јамајканците тоа повеќе не се чисти онтолошки расправи.

Пејте елегија за однесените од вода! За животните циклуси, за мочуриштата, куќите, луѓето - за островите од луѓе. Прв пат, втор пат, готово, Но не сѐ уште. Апокалипсата секогаш се одложува за иднината - ако не живеете на Маврициус или на Јамајка, или во многу други ризични земји. Според најновите извештаи, „доколку емисијата на штетни гасови остане непроменета“, ситуацијата би можела да стане навистина сериозна околу 2050, баш кога мојата внука ќе го слави својот седми роденден. (Бидејќи внуците често се повикуваат во ваквите елегии.) Понекогаш глобалната, повторувачка природа на овие елегии е толку заморно тажна - и толку отсечена од секој обид за смислено дејствување - што од елегичарите просто избива фаталистичка либерална свест натопена со истото перверзно посакување на апокалипса како кај евангелистите кои наводно ги презираме.

Неодамна можевме да видиме како двете страни ги начулуваат ушите за да ги слушнат оптимистичките аргументи на технократите. Некако преминавме од разговор за борба и пресврт на дискусија за фаќање и складирање на јаглеродниот диоксид и високи крајбрежни бедеми, генератори на покривите и подготовки за тешкиот период. Спротивставените страни се споија во поразот. Едни на други си велат: „Да, можеби би било подобро да разговаравме поинаку, но сега е предоцна, сега мораме да се снаоѓаме со она што го имаме.“

Тоа сигурно ќе ѝ звучи чудно на мојата седумгодишна внука. Не верувам дека ќе ми прости, но можеби за неа ќе биде корисно да добие увид во оваа состојба на свеста, макар само за да разбере. Што да ѝ кажам? Наставниците веќе ќе ѝ објаснат дека она што се случувало со временските услови во 2014 била неугодна вистина, финансиски, политички - сѐ што е совршено очигледно и сега. Некое глобално движење можеше да ја изнесе на виделина таа вистина, без оглед на цената. Мојата внука ќе сака да знае зошто на тоа движење му требало толку време да се материјализира. Тогаш можеби ќе ѝ речат: слушај, мораш да фатиш дека штотуку поминавме низ цел век релативизам и деконструкција, каде ни е речено дека нашите најдраги принципи се или неизвесни или само предмет на обична желба, и дека од нас се бараше да прифатиме дека ништо не е есенцијално и дека сѐ се менува - тоа по малку ни ја одзеде силата.

Но, исто така треба да се има на ум дека за неопходните услови за нашиот живот - работите кои ни изгледаат неспорно точни - не расправаат само физичарите и филозофите, туку дека тие постојат, ирационално, и во главите на нас останатите, можеби како интелектуално занемарливи, но трајни факти. Климата беше еден таков факт. Не верувавме дека може да се промени. То ест, отсекогаш знаевме дека можеме многу да ѝ наштетиме на планетата, но дури ни најдрските меѓу нас не веруваа дека некогаш ќе можеме од корен да го промениме нејзиниот ритам и природа, како што детето кое цел ден му вреска на својот татко не очекува дека тој на крајот ќе падне на кујнскиот под и ќе заплаче. Мислите ли дека ова ќе ми даде некакви поени кај (веќе по малку уморните) идни внуци? Не сум баш сигурна.

О, што направивме! Тоа е библиското прашање, и изгледа дека не можеме да излеземе од познатиот - во основа верски - маѓепсан круг на срамот, негирањето и самоказнувањето. Затоа (ќе ѝ кажам на мојата внука) апокалиптичните сценарија не помогнаа - ужасната вистина е дека апокалипсата длабоко, историски нѐ привлекуваше. На крајот единственото нешто што можеше да ни го вклучи прекинувачот во главите беше интимната загуба на нештата кои ги сакавме. Како кога годишните времиња се менуваа на нашиот малечок сакан остров, или кога снема струја на петнаесеттиот кат, или кога оној ден во почетокот на јули отидов во италијанската градина со нејзината сопственичка, жена од осумдесет и нешто години, и кога ја видов вжарената жолта земја и свенатите ружи, и слушнав нешто што само старците го признаваат - вакво нешто никогаш не сум видела - и сфатив дека моето елегично прашање „што направивме“ станува практично „што можеме да направиме“?

Извор: The New York Review of Books, 03.04.2014.
Слики: David Hornung