Возвишена убавина – АМБИЕНТИ

„...Eternal Infinite determines itself to our consciousness in the universe by real and fundamental truths of its being which are beyond the universe and in it and are the very foundation of its existence. These truths present themselves to our conceptual cognition as the fundamental aspects in which we see and experience the omnipresent Reality. In themselves they are seized directly, not by intellectual understanding but by a spiritual intuition, a spiritual experience in the very substance of our consciousness; but they can also be caught at in conception by a large and plastic idea and can be expressed in some sort by a plastic speech which does not insist too much on rigid definition or limit the wideness and subtlety of the idea. In order to express this experience or this idea with any nearness a language has to be created which is at once intuitively metaphysical and revealingly poetic , admitting significant and living images as the vehicle of a close, suggestive and vivid indication, - a language such as we find hammered out into a subtle and pregnant massiveness in the Veda and the Upanishads. In the ordinary tongue of metaphysical thought we have to be content with a distant indication, an approximation by abstractions, which may still be of some service to our intellect, for it is this kind of speech which suits our method of logical and rational understanding; but if it is to be of real service, the intellect must consent to pass out of the bounds of a finite logic and accustom itself to the logic of the Infinite. On this condition alone, by this way of seeing and thinking, it ceases to be paradoxical or futile to speak of the Ineffable: but if we insist on applying a finite logic to the Infinite, the omnipresent Reality will escape us and we shall grasp instead an abstract shadow, a dead form petrified into speech or a hard incisive graph which speaks of the Reality but does not express it. Our way of knowing must be appropriate to that which is to be known; otherwise we achieve only a distant speculation, a figure of knowledge and not veritable knowledge.”
Sri Aurobindo, The Life Divine, p.337-338 *

„The Life Divine“ е капиталното дело на Шри Ауробиндо. Во него тој изнесува современо толкување на древните Упанишади, Ведантата. Ова дело, според мене, е дело кое дава одговор (барем мене ми даде одговор) на сите филозофски, религиозни, егзистенцијални прашања кои си ги поставува современиот човек. Затоа сметам дека во него е кажано сè што е потребно да знае човекот во следните сто години (не се шегувам!). Со вистинско проучување на ова дело секој човек може да се спознае себеси!

Постмодерната епоха го роди стремежот човекот да се ослободи од империјата на логоцентризмот (доминација на декартовиот слоган: когито, ерго сум / мислам, значи постојам). Но доминацијата на обичниот ум (кој во голем процент е механички ум - за ова пишував во текстот „Концентрација, Контемплација, Медитација“ во Глобус бр. 322) поради своите ограничувања е пречка за напредокот во човековата мисла. Уште повеќе, кога тој крут ум ќе стекне „предрасуди“ и се фиксира во одредени свои шаблони, влегувајќи во сојуз со пониските човечки страсти и злоупотребувајќи ја својата „моќ“, води само кон катастрофи. (Покрај обичниот ум постојат уште две други нивоа на умот опишани во The Life Divine)

Што е всушност постмодерната состојба? Таа е револт против големите мета-нарации. Постмодерната ги отфрли мега-нарациите: вербата во Апсолутен Дух, Бог, Вистина, вербата во спасение, вербата во пролетеријатот кај марксизмот, вербата во просветителството, вербата во прогресот, како невалидни дискурси за легитимирање на науката. Бидејќи институциите на власта истите ги користат за да манипулираат и да ја наметнат својата идеологија и демагогија! Значи, легитимирањето на овие Големи Приказни или мега-нарации не е повеќе прашање на вистинитост и правда туку на моќ која се наметнува преку овие концепти. Токму затоа постмодерната состојба е борба на малите вистини, на безбројните мали наративи со големите наративи (сега за тоа кој ќе го контролира знаењето и средствата за пренесување на знаењето, бидејќи „знаењето е и ќе биде главен влог, можеби најважниот, во светското натпреварување на моќта...“[Лиотар])

Таквото бескомпромисно отфрлување на категоријата авторитет е меч со две острици, но и неизбежен процес низ кој требаше да помине западната култура. Тоа, од една страна, доведува до ослободување од лажните авторитети, но од друга страна, создава опасна стапица - заробување во авторитетот на сопственото его, егоцентризмот. Затоа ослободувањето треба да биде двојно: прво, од лажните авторитети, второ, од сопственото его. Вистинско ослободување е состојба на празнина – како таа на таоистите и будистите. Или можеби и како празнината на некои естетичари, на пример Јулија Кристева, во контекст на прогласување на авторот за празнина, белина, никој и ништо. Таа белина, ништо, зеро, кое го нареков и полна празнина, колку да се разлачи од дијаметрално различната нихилистичко –песимистичка поставеност кон светот, е придобивка на овој процес на ослободување од авторитетот.

Современиот човек го ослободи својот ум од заробеноста во концептот, во мега-наративот (исто како и Буда пред 2500 години!) преку методот на деконструкција, па така е подготвен за следната етапа од својата еволуција!

Но како после тој мачен процес на деконструкција на лагите ќе знаеме што е вистина? Негативниот метод НЕТИ-НЕТИ, ниту ова ниту она, кога ќе постигне полна празнина, во еден момент се заменува со позитивен - конструктивен метод. За мене тој позитивен – конструктивен метод е поезијата, поетскиот збор. Поетскиот збор е основната единица на најмалата вистина во најмалиот наратив.

И како што во едно концептуално дело зборот може да биде многу празен и шуплив или полн со значење, зависно од авторот кој стои позади тоа дело, така е и со зборовите воопшто. Во делото The Life Divine сите зборови се факти и ако барем малку сме отворени кога го читаме, ги добиваме тие факти директно во себе (или откриваме како избликнуваат од нашата внатрешна природа. Ова дело е филозофска поезија односно поетска филозофија).

Сè што ќе кажам за делото The Life Divine е излишно. Затоа со сликите и со концептот за Амбиенти се концентрирав најнепосредно да го изразам искуството кое како неисцрпен извор избликнува отаму. Преточувајќи се во еден збор – мала вистина на внатрешното битие, и зрачејќи како Амбиентот.

Битна е вибрацијата што ја шират и битно е дека со нив се означува и потврдува постоењето на една подлабока паралелна реалност на апсолутен мир, ред и хармонија секогаш и насекаде, без разлика на настаните кои го одрекуваат тоа.

За ова дело знам веќе дваесетина години. Но така го држев „на растојание“ сметајќи го за „тешка филозофија“ која мислев дека не можам да ја сфатам сиве овие години. Во меѓувреме, од истиот автор читав главно списи во кои ја објаснува интегралната јога (Џнана, Раџа, Бакти и Карма јога - според систематизацијата изложена во Багават Гита, но со ново и проширено значење и надградба воведени од него). Со јога и медитација се занимавав веќе 25 години кога еден ден, пред две-три години, едноставно ја отворив таа книга и почнав да ја читам.

Искуството на Светлина или Возвишена Убавина нè остава без зборови. Вака можам да го опишам: тоа е една состојба на динамично мирување, на пример, седиме во некоја удобна фотелја и уживаме, релаксирајќи се потполно, при набљудувањето на некоја слика (како што на пример Анри Матис ја дефинирал смислата на убавото сликарство) или читаме некое дело, па одвреме-навреме погледот спонтано го префрлуваме на белиот ѕид пред нас, или слушаме некоја музика - втренчени во некоја точка без врска, кога наеднаш добиваме чувство на „умирање“. Седиме така во таа состојба на динамично мирување, неподвижно, а со бурен процес во себе, и умираме. И долго умираме. Колку подолго така „умираме“ толку повеќе стануваме сè полесни и полесни и сè појасно се доживуваме себеси, ОНА ШТО СМЕ. Се разбира воопшто не станува збор за физичко умирање, ниту ментално, ниту умирање на виталната сила. Дури би рекла дека тоа е баш ОБНОВУВАЊЕ, а не умирање во онаа обична смисла. Обновување на енергијата и на целиот наш систем, преструктуирање на внатрешните сили. Многу нешта наеднаш доживуваме во себе, а не знаеме да ги опишиме. Нешто се случува во нас. Така долго, долго отпаѓа од нас она со што сме се идентификувале, она што како голем багаж го влечеме на својот грб, тони и тони товар, се распаѓа оклопот од обвивки на нашата личност, проблеми што се натрупувале во неа, и умираме, односно, умира она што умира. Тоа што останува сме ние. УМИРА САМО ТОА ШТО УМИРА, ОНА ШТО ОСТАНУВА НЕ УМИРА, А ТОА СМЕ НИЕ.

.....................................................

Според рускиот естетичар Јуриј Борев, „светската култура на XIX век понудила седум генерални концепти на светот и на личноста...“ кои се прелеваат во XX век.

1. „Хегел нуди глобалност и дијалектичност на историскиот процес...Секој обид за менување на историскиот тек, придавање на човечки и хумани форми, според Хегел е осуден на пропаст. Хегеловото учење за 'трагичната вина' дава песимистички оценки за можностите на личноста да влијае врз историскиот процес.

2. ... основоположникот на егзистинционализмот Кјеркегор, го поставувал прашањето: зошто ми е потребна вистината? Јас сакам спокојство.

3. ...Бајрон (романтизам) тргнува од претставата за вечното зло и вечната борба против него. Злото на Бајрон е неуништливо. Тоа почива во основата на самиот живот. Меѓутоа, јунакот мора да се бори со злото.

4. ...Западноевропскиот критички реализам (Дикенс, Стендал, Балзак, Флобер) ги увиделе тешкотиите во постигнување на среќата на личноста во општеството, засновано на власта на парите.

5. Ниче сметал дека светот е несовршен и дека личноста се наоѓа во неповолни услови. ...Масата е осудена на бедно живуркање, но натчовекот може да обезбеди и господарење на масата и просперитет.

6. ...Маркс предложил насилно преуредување на светот за да се воспостави сеопшта социјална правда и сметал дека историската мисија на тоа преуредување треба да го исполни пролетаријатот.

7. Класиците на рускиот реализам на XIX век (Гогољ, Толстој, Достоевски,Чехов) ја предложиле уметничката концепција на светот и личноста која и до денес ја зачувала својата актуелност....Излез за личноста ... : неспротивставување на злото со насилство и морално усовршување ...“ ( „Естетика“, Јуриј Борев, Македонска реч 2008)

Последниов концепт води кон длабока интроспекција со минуциозно следење на „текот на мислата“, во XX век. Но „несреќата е во тоа што глобалните услови на социјалното постоење се нечовечки, самоусовршувањето дури и ако успее да го спаси поединецот од продирањето на злото во неговата душа, не може да му обезбеди сеопфатна среќа...“ ( “Естетика“, Ј.Б.)

Западната култура и концептите за светот и личноста, во кои се вклучуваат и руските, макар што руската култура е повеќе на самата граница меѓу западната и источната култура (ставот кој „го отфрла како историски опасен и бесперспективен насилниот пат на отстранување на лошите страни на светот“ (Ј.Б.) е совпаѓање со ненасилството на Буда; Андреј Рубљов во истоименуваниот филм на Тарковски длабоко страда и внатрешно го разјадува голема болка и покрај тоа што убиството го изврши да ја спаси жената од силување), не водат кон излез од кризата и не доведуваат до потполна среќа на човекот.

Затоа трагањето треба да биде уште подлабоко и посеопфатно. Јас до сега не сум открила друг подобар начин на трагање освен преку проучувањето и практикувањето на Јогата како наука за самоспознание, наука за спознание на Себството.

Во тој процес на самоспознание главните координати не се воспоставуваат во однос на општеството и во односот и условеноста на личноста кон/од општеството, туку во релација со вистините кои ги поставува Јогата, вистини кои се осознаваат – џнана и практично се спроведуваат во живот - зен, а не се восприемаат само интелектуално, метафизички или како мит. При самоспознанието индивидуата се отцепува од општеството, станува субјект на кого општеството повеќе суштински не влијае, и ја менува својата улога во фактор кој активно дејствува и вистински влијае, обратно, во подобрување на општеството. (Постмодерната, објективниот идеализам и енциклопедискиот систем на големиот германски филозоф Хегел ги етикетира како извор на мега- мета-наративи кои ја негираат индивидуата, па затоа се неприфатливи во современото време, кога се направи рокада - индивидуата е таа која го диктира општеството). Во процесот на градење на личноста на индивидуата сега помалку влијаат релациите со општесвото, колективното несвесно и стихијните фактори, бидејќи со Јогата колективното несвесно постепено се освестува и така се укинува таа зависност. Со други зборови, се укинува магичниот затворен круг - влијанието на деструктивното општество при формирање на индивидуата и обратно. (Но тој круг постојано се обновува бидејќи нови деструктивни личности и сили создаваат нови ретроградни процеси!). Индивидуата која излегла од магичниот круг заради принципот на едност и единство пак е вовлечена во претопување со колективното несвесно и пак излегува од него преобразувајќи нов квантум на негативна маса. Така до бескрај. Разни прогресивни струења, имаат одреден културолошки ефект, но општеството треба да се преобрази и да влезе во повисок статус на постоење за да имаат поширок ефект, што не може да се случи во блиска иднина. Затоа разумот би требало да биде темел во градењето на меѓучовечките односи, а културата да има доминантно место во социумот општеството, државата, кај народ и посеопфатно и пошироко – во социумот човештво. Мислам дека Шри Ауробиндо кој е школуван на Запад (студирал на Кралскиот универзитет, Кембриџ), многу добро ја запознал културата и психологијата на западниот човек со сите негови позитивни и негативни страни, секогаш држејќи дистанца и непристрасност во согледувањата. Затоа неговото дело The Life Divine не е наменето само за луѓето од Истокот, туку е универзално дело, наменето пред сè за современиот човек.

Значи, ако се вратам на седумте концепции од погоре, мојата наклонетост тука е кон концепт за светот и индивидуата кој го донесува рускиот психолошки реализам, со вклучена главната естетска категорија на Пушкин, а тоа е: вистинската мерка меѓу дејствувањето и мирувањето + 8 Јога ( The Life Divine).

Филозофските и уметничките концепти за светот и индивидуата кои се создаваа во XX век во западниот свет: Авангардизмот со израз во апстракцијата под влијание на мистицизмот (пример - филозофијата на Владимир Соловјев, христијанскиот мистицизам на Рудолф Штајнер и рускиот ортодоксен), потоа влијанието на Гурџиев-Успенски, нео-платонистите, неовиталистите, панпсихистите (особено во Русија) итн., влијанието на Истокот (будизмот и хиндуизмот) индиректно (преку теозофите) или директно (Свами Вивекананда), продорот на источната духовност (европската гранка на теозофите го претставуваат Џиду Кришнамурти на Западот), понирањето во милиони структури со експресионизмот, херменевтиката, самоспознанието и авторефлексијата, паралелно со соцреализмот, поп културата и соц-артот, нихилизмот и песимизмот на Адорно и Бодријар, апсурдот и безнадежноста на егзистенцијалистите, деконструкцијата и играта со еклектицистичките колажирања, не-естетиката или анти-естетиката, концептот на немање концепт поради големата криза во дефинирање на современата парадигма (која конечно се надминува?) и другите, ќе се прелеат во XXI век (на почетокот на векот во еден голем хаос).

Ставот на немање концепт (за универзална вистина), односно, владеењето на плурализмот на идеи (како израз на личната слобода, значи фрагментација до бескрај), доминира во изминатите децении и произлегува од победата на малите наративи, но, неговата лоша страна е што иницира едно плитко, лежерно и некритично постоење ( „Сè поминува“) кое води кон сè подлабока криза: кризата во перцепцијата. Бидејќи XX век е век кој донесе суштински промени во перцепцијата на реалноста, а ние сè уште не сме усогласени со тие промени, не ги имаме спроведено во живот!

Бидејќи, после сите тие револуции што се случија во минатиот век, започнувајќи од револуцијата во Русија и ширењето на интернационализмот на авангардизмот односно апстракцијата**; потоа револуцијата во науката, во квантната физика, која со својот концепт се доближи до концептот за реалноста изнесена во Упанишадите, со што се случи најфиниот спој на науката на Западот со духовноста на Истокот; хипи-бит движењето кое го промовирало „алтруизмот, мистицизмот, чесноста, радоста и ненасилството“ ( H.Caen), слобода на изразувањето како обид за потполно ослободување на поединецот и сексуалната револуција како обид и за ослободување, меѓу другото, од архетиповите на гревот, жртвата и проклетството со кои е обременета аврамската религија, односно јудаизмот, христијанството и исламот; па револуцијата во технологијата, конечно, треба да се оформи, да се дефинира современата парадигма, актуелниот модел на перцепција.

Можеби главната пречка во дефинирање на современата парадигма е во расколот меѓу двата крајни статуси на постоење (материја-дух), нивното влечење на различни страни и неможноста за помирување. Но, со откритијата во квантната физика, како што е спомнато погоре, тој раздор е веќе премостен!

Сепак тоа и многу други достигнувања сè уште не можат да пробијат пат до нашата секојдневна реалност!

И можеби затоа пак ќе треба да се разграничат две главни нивоа: популарно, масовно или популистичко и елитистичко кои ќе постојат (и до сега постоеле) паралелно.

Но, од досегашните искуства можеме да заклучиме дека секогаш кога се воспоставуваат два спротивставени статуса, односно кога реалноста се сведува на два, се завршува во слепа улица, во конфликт и затворен круг од кој нема излез или во сегрегација и отуѓување. Исто така, се поставува прашањето, кој ќе го повлече резот, разграничувањето меѓу двете нивоа, сега, откако се ослободивме од лажните авторитети?

Затоа широк дијапазон, многуслоевитост, од густо кон посуптилно до најсуптилно ниво во богата палета и нијансираност, како концепт во дефинирање на реалноста е добриот модел. Ова не е исто со „плурализмот на идеи“, бидејќи овде не станува збор само за идеи.
Овој концепт се напушта само во моментот на поларизирање на силите кога треба да се промени насоката на движење, кога сè се сведува на две доминантни бои, па дури и на двете не-бои, црно и бело. Во таа точка на прекршување прогресивните сили, значи една од двете страни, треба да преовладаат за да управуваат во следната етапа, а ретроградните да отпаднат.

Па потоа повторно се воспоставува широк дијапазон, спектар на бои и нијанси и многуслоевитост како концепт во восприемање на реалноста, единство и заедништво, светови на мали и големи вистини на малите наративи со свои вертикали и хоризонтали, сè до следната точка на прекршување...“

Извор: „Од каде, АМБИЕНТИ?“, Глобус бр.3 67, 06.05.2014
Слики: Татјана Миљовска

___________________________________________

* “...Вечното Бескрајно се детерминира во нашата свест во универзумот со реални и фундаментални вистини за неговото битие, вистини кои се отаде универзумот, но и во него, и кои се самата база на неговото постоење. Овие вистини на нашата концептуална способност за спознание се претставуваат како фундаментални аспекти во кои ние ја гледаме и ја доживуваме сеприсутната Реалност. Самите тие се спознаваат директно, не со интелектуално разбирање туку со духовна интуиција, духовно искуство во самата супстанција на нашата свесност; но исто така можат концептуално да се дофатат преку широка и еластична, некрута идеја, и да се изразат со исто таков пластичен говор кој не инсистира на премногу на ригидни дефиниции, па така и не ја ограничува пространоста и суптилноста на идејата. Со цел да се изрази ова искуство или оваа идеја, со некаква прецизност, јазик треба да се создаде, јазик кој истовремено е и интуитивно метафизички и откровувачки поетичен, кој ќе ги пренесе битните и животворни одрази како средство за блиска, сугестивна и жива ознаковеност, - таков јазик каков што е скован во фината и богата масивност на Ведите и Упанишадите. Со обичниот јазик на метафизичката мисла, можеме да бидеме задоволни како со далечна ознака, приближност низ апстракции, кои сè уште може да имаат полза за нашиот интелект, бидејќи ваквиот говор одговара на нашиот метод на логично и рационално разбирање; но ако сакаме (тој јазик) да биде од вистинска полза, интелектот мора да се сложи да ги премине границите на ограничувачката логика и да се привикне на логиката на Бескрајот. Само под овој услов, и со овој начин на гледање и мислење, да се говори за Неискажливото престанува да биде парадоксално и напразно: ама, ако и понатаму инсистираме да ја применуваме ограничувачката логика во (сфаќањето на) Бескрајот, тогаш сеприсутната Реалност ни се измолкнува и наместо неа зграпчуваме само апстрактна сенка, мртва форма петрифицирана во вербалноста или некаков тешко разговетен графикон кој зборува за Реалноста но не ја изразува. Нашиот метод на спознание треба да биде соодветен на она што треба да биде спознаено; инаку стигнуваме само до ладна шпекулација, надворешна форма на знаење, но не и стварно знаење.“ Шри Ауробиндо, The Life Divine, стр.337-338

Не препознавате „нешто“ тука што Лудвиг Витгенштајн, највлијателниот филозоф на Западот во минатиот век, со мака се обидуваше „да го објасни“? Она Нештото што интуитивно го насетувал и го поттикнувало да постави филозофски јазик на нови темели (бидејќи немал друг избор „на крајот“)?

И сите уметници и теоретичари кои го цитираат Витгенштајн, тоа го прават бидејќи како низ магла ја наѕираат токму онаа Реалност отаде, односно Таа Реалност баш присутна овде и сега и најприсутна од сè друго, која сега ја имаме (и сме ја имале изминатите шеесет-седумдесет години) на дофат (со ова дело)...

** Кон крајот на XIX век, значи во времето кое се совпаѓа со појавата на симболизмот, и со преминот во XX век, се забележува силно светско духовно бранување. Имено, и на азискиот и на европскиот и на американскиот континент синхронично се раѓа импулсот кон здружување на религиите. Таа клима непосредно влијаела на појавата на апстракцијата, која била резултат на едно духовно зреење, што, всушност, било и е спознанието за заедничката езотерична основа на сите духовни учења, како извор на сите религии - гноза (gnosis).