Јас сум Малала

13.10.2014 12:02
Јас сум Малала

Утрото мама и тато влегоа во собата да ме разбудат. Мама подготви појадок од сладок чај, палачинки и кафе. Појадувавме заедно, тато, мама, Атал и јас. Тоа беше голем ден за мајка ми. Тоа попладне повторно тргнуваше на училиште, и тоа во моето училиште каде учителката Улфат требаше да ѝ држи часови по пишување и читање.

Тато почна да го облекува Атал, кој тогаш имаше 8 години и беше понемирен од кога било. „Знаеш ли ти Атал, дека кога Малала ќе стане премиерка, ти ќе бидеш нејзини секретар“, рече татко ми. Атал баш се налути. „Не, не, не!“ врескаше, „Не сакам да бидам помалку важен од неа! Јас ќе бидам премиер, а таа ќе ми биде секретарка!“ Поради оваа симпатична расправа не стигнав да појадувам и убаво да ги спакувам моите работи.

Испитот од познавање на општеството помина подобро отколку што очекував. Имаше прашања за Мухамед Али Џинах и за тоа дека Пакистан е основан како прва муслиманска земја. Одговорив на сите прашања и бев уверена дека сум положила. Среќна што го пребродив и тоа, си разговарав со другарката. Чекавме домарот Шер Мохамед Баба да ни јави дека стигнало училишното комби.

Комбито вози две тури секој ден и ние одлучивме да го почекаме второто. Другарка ми Мониба рече: „Го положивме тестот, ајде да останеме малку подолго и да разговараме.“

Тој ден бев безгрижна. Само бев гладна, а бидејќи бевме постари од 15 години, не можевме туку-така да излеземе на улица и да купиме нешто за јадење. Замолив едно помало девојче да ми купи варена пченка. Зедов еден гриз и остатокот ѝ го дадов на другата девојка. Околу пладне, домарот Баба нè повика преку разглас. Превозот беше тука.

Се стрчавме по скалите. Сите девојки ги прекрија лицата пред да истрчаат низ училишната порта и почнаа да се туркаат што побрзо да влезат во комбито. Јас секогаш ја прекривав само главата, никогаш лицето.

Го замолив возачот Усман Баи Џан да ни каже некој виц додека чекаме да стигнат учителите. Секогаш беше спремен да каже некоја урнебесна шега.

Овој пат наместо смешна приказна го изведе трикот со криење камче. „Покажи ни како го направи тоа!“, викнавме во хор, но тој не сакаше да ја издаде својата тајна.

Стигна и брат ми Атал. Тој секогаш се возеше на задниот браник на комбито, но тоа го нервираше возачот, бидејќи беше опасно. Тој ден на возачот му пукна филмот и му рече на брат ми дека или ќе седне во комбито или нема да го земе. Атал се разбесне и отиде дома пеш со своите другари.

Тргнавме. Дрдорев со Мониба. Некои од девојките пееја, јас ги следев тропкајќи со прстите по седиштето. Мониба и јас секогаш седевме позади, бидејќи од таму убаво се гледаше низ прозорецот.

Во ова време од денот патот Хаџи Раба врие од рикши, мотори и пешаци. Нè следеше и сладоледџија на трицикл украсен со цртежи од црвено-бели атомски ракети, сè додека учителите не го избркаа. Еден човек стоеше покрај патот и им ги сечеше главите на кокошките, додека нивната крв се слеваше низ улицата.

Воздухот беше исполнет со мирис на бензин, леб, ќебапи и тешка влага од реката. Комбито сврте десно во главната улица, го поминавме воениот контролен пункт. На киоскот висеше плакат со зјапнати лица на тројца брадести мажи. Подолу со големи букви пишуваше: „Се бараат терористиве“. На сликата над нив имаше човек со црн турбан, Фазлулах.

Поминаа повеќе од три години од почетокот на офанзивата чија цел беше протерување на талибанците од долината Сват. Сите ѝ бевме благодарни на војската, но не ни беше јасно зошто и понатаму војниците се тука, во снајперски гнезда на покривите и на многубројни контролни пунктови.

Тргнавме во една улица нагоре, која беше идеален премин и редовно закрчена од сообраќај, но тој ден во неа владееше необична тишина. „Каде исчезнаа сите?“ ја запрашав Мониба. Девојките пееја и разговараа, нашите гласови одѕвонуваа во комбито.

Помислив дека во тој момент мајка ми свечено влегува низ месинганата училишна порта и оди на својот прв училишен час откако како девојче од 6 години нејзините родители ја отпишале од училиште.

Не ги видов двајцата младичи со маскирани лица како одненадеж го запираат нашето комби, ниту имав прилика да одговорам на нивното прашање „Која е Малала“ и да им објаснам зошто треба да им дозволат на своите сестри и ќерки да одат на училиште.

Последното нешто на кое се сеќавам е дека помислив: „Морам да учам за утре.“ Одекнаа три истрели и се сетив на глетката на крвта од кокошките како се слева низ патот.

Штом сфати што се случило, возачот јурна кон главната болница во Сват. Девојките врескаа и плачеа. Лежев во скутот на Мониба. Низ главата и левото уво ми течеше крв. Не стигнавме далеку, а еден полицаец нè сопре и почна да нè испитува одземајќи ни драгоцено време. Една од девојките го допре мојот врат барајќи пулс. „Жива е!“, извикна, „Мораме во болница. Пуштете нè да поминеме! Одете, фатете го тој што го направи ова!“

Нашето место Мингора е мало и вестите брзо се шират. Татко ми во тој момент бил во Сват медија центар, на конференција на здружените приватни училишта и штотуку излегол на бината, му заѕвонил мобилниот телефон. Гледајќи го бројот од училиштето, му го подал телефонот на својот пријател Ахмад Шах. „Пукале во училишното комби“, му шепнал Шах.

Се разбудив на 16 октомври, една недела по нападот. Бев илјадници километри оддалечена од дома, со една цевка во устата која ми помагаше да дишам и поради која не можев да одговорам. По враќањето на одделението за интензивна нега од уште еден CT преглед, лебдев помеѓу сонот и јавето. Но штом се разбудив, првото што ми помина низ главата беше: „фала богу, не сум мртва.“ Но немав поим каде се наоѓам. Знаев дека тоа не може да биде мојата земја. Лекарите и сестрите зборуваа на англиски и изгледаа како да се од разни краеви на светот.

Се обидов да зборувам, но бев интубирана и никој не ме разбираше. На левото око гледав матно и сите околу мене имаа по два носа и четири очи.

Прашањата навираа, а умот почна да ги обработува. Сакав да знам каде се наоѓам, но и кој ме донел овде. Каде се моите родители? Дали татко ми е жив? Се плашев.

Докторот Џавид подоцна ми рече дека нема да го заборави уплашениот и збунет израз на моето лице. Со мене зборуваше на урду. Една прекрасна темнокоса жена покриена со бурка ми ја зеде раката и рече: „Assalaamu alaikum“, што значи „мир со тебе“. Потоа се молеше на урду и рецитираше стихови од светиот Куран. Ми рече дека е муслиманска свештеничка. Гласот ѝ беше благ, а зборовите утешни и потонав во сон.

Сонував дека не сум во болница. Кога се разбудив следниот ден, бев во зелена соба без прозорци, под заслепувачко светло. Бев во стаклена коцка, на одделението за интензивна нега во болницата Квин Елизабет во Бирмингем. Сè беше блескаво чисто, чиста спротивност на болнцата во Мингора.

Една од сестрите ми даде пенкало и хартија. Не можев баш најдобро да пишувам. Зборовите изгледаа некако погрешно. Не успеав да го погодам вистинското растојание меѓу буквите. Доктор Кајани донесе училишна табла на која беше испишана абецедата, така што можев да ги покажувам буквите. Првото што го срочив беа зборовите „земја“ и „татко“.

Една сестра ми рече дека сум во Бирмингем, но тоа не ми значеше ништо. Подоцна донесоа атлас и видов дека Бирмингем е во Англија. Не знаев што се случило. Медицинските сестри не ми кажуваа ништо. На таблата пред моите нозе не го пишуваше моето име, туку само VIP519.

Дали сè уште сум Малала?

Главата толку ме болеше што ниту инјекциите не можеа да ја ублажат болката. Сè уште крварев од левото уво, а левата рака ми беше одземена. Докторите и медицинските сестри влегуваа и излегуваа од собата. Сестрите ми поставуваа прашања. Ми објаснија дека за секој потврден одговор треба да трепнам двапати.

Никој не ми објасни што се случува и кој ме доведе во оваа болница. Можеби ни тие не знаеја. Почувствував дека левата страна од лицето ми е одземена. Левото око почнуваше да ми солзи кога гледав долго во една точка. Ми се чинеше дека не слушам ништо на левото уво и не можев нормално да ја движам вилицата.

Една фина жена која ја викав докторка Фиона ми подари бело плишано мече. Го крстив Лили. Таа ми донесе и розова тетратка во која можев да пишувам. Прво напишав две прашања: „Каде е татко ми?“ И „Татко ми е сиромашен, кој ќе го плати ова?“

„Татко ти е на сигурно“, ми одговорија, „Тој е во Пакистан. А за трошоците немој да се грижиш.“ На секој што ќе влезеше во собата му ги поставував овие две прашања. Одговорите секогаш беа исти. Немав никаква претстава за тоа што ми се случило и никому не верував. Ако татко ми е добар, зошто не е овде?

Во тие први денови умот ми талкаше низ светот на соништата. Во главата ми се менуваа разни слики. Околу мојот кревет имаше толку луѓе што не можев да ги пребројам. Постојано го поставував прашањето: „Каде е татко ми?“ Ми се чинеше дека знам дека пукале во мене, но не бев сигурна дали тоа се сеќавања или само соништа.

Татко ми се плашеше дека ќе ослепам. Неговата убава ќерка со блескаво лице можеби целиот живот ќе го помине во мрак. Оваа мисла беше толку застрашувачка што не ја споделил дури ни со мајка ми, од која инаку никогаш не можеше да сокрие ништо. Наместо тоа, му се обрати на Бога: „Тоа не може така. Ако треба, ќе ѝ дадам и едно мое око.“ Потоа се плашеше дека неговите очи на 40-годишник нема да бидат доволно добри за мене.

А во далечниот Бирмингем, не само што можев да гледам, туку веќе побарав и огледало. Го напишав зборот „огледало“ во мојата розова тетратка: сакав да го видам своето лице и коса. Една сестра ми даде бело огледалце, кое и денес го имам. Се погледнав во него и се исплашив. Мојата долга коса која со часови знаев да ја средувам, беше кратка, а левата страна на главата ми беше избричена. „Косата ми е кратка“, напишав во тетратката.

Мислев дека Талибанците ми ја исекле косата, но тоа сепак биле лекарите во Пакистан. Лицето ми беше искривено, како некој да ја повлекол едната страна надолу. Кај левото око видов лузна. „Кој го направи тоа“, напишав, а раката ми трепереше, „Што ми се случи?“

Напишав дека би требало да го изгасат светлото, бидејќи од него ме боли глава. Потоа докторката Фиона конечно ми раскажа што се случило. „Доживеа нешто страшно“, рече. „Дали пукаа во мене?“ „Дали пукаа во татко ми?“, прашав.

Ми објасни дека во училишното комби ме погодил куршум. И моите две другарки се повредени. Куршумот ми поминал покрај левото око, тука каде што сега имам лузна, и се зарил 40 сантиметри пониско во десното рамо. Вистинско чудо е што сум преживеала.

Не го мразам човекот кој пукал во мене. Не сакам одмазда. Само сакам да се вратам дома.

Во мојата глава сликите полека почнаа да попримаат облици, но сè уште не можев да распознаам што е сон, а што стварност.

Она на што се сеќавам се разликува од она што навистина се случило при нападот. Во еден од соништата сум со татко ми и една друга пријателка Гул, во некој друг училишен автобус. Одненадеж се појавуваат двајца талибанци во црно. Еден од нив ми го вперува пиштолот во глава, од него излегува мало топче и ми се зарива во телото. Во овој сон човекот пука и во татко ми. Потоа, секаде е мрак.

Во други соништа се наоѓам на различни места, на пазарот Џина во Исламабад, или на Чин базар. И таму пукаат во мене. Сонував дека дури и лекарите кои ме лечат се талибанци.

Мојот свет се промени од темел. Во витрините на нашиот стан во Бирмингем има одликувања од целиот свет, од Америка, Франција, Шпанија, Италија, Австрија и многу други држави. Номинирана сум дури и за Нобелова награда за мир, како најмлада во историјата. Пофалбите за моите успеси на училиште ме правеа среќна, бидејќи вредно работев за нив, но ова е нешто друго. Благодарна сум, но овие награди ме потсетуваат дека морам да направам уште многу за секое момче и секое девојче да има добро образование. Не сакам да ме знаат како „девојчето во кое пукаа талибанците“, туку „како девојчето кое се бореше за општо образование“.

На мојот 16-ти роденден бев во Њујорк и говорев во Обединетите нации. Беше страшно да се одржи говор во огромната сала на ОН, но знаев што сакам да кажам. Во публиката имаше 400 луѓе, но јас замислив милионски светски аудиториум. Сакав да допрам до оние кои живеат во сиромаштија, до оние кои се принудени да работат и оние кои страдаат поради тероризмот и недостигот на добро образование.

Апелирав до одговорните на секое дете на овој свет да му обезбедат пристап до бесплатно образование. „Дајте ни книги и пенкала во рацете. Тоа е нашето најмоќно оружје. Детето, учителот, книгата и пенкалото можат да го променат светот.“

Не знаев дека мојот говор е разбран сè додека не се слушна громогласен аплауз. Мајка ми плачеше.

Следниот ден на појадокот во хотелот, Атал ме праша: „Малала, не разбирам зошто си славна. Што направи?“ За време на престојот во Њујорк му беа поинтересни Статуата на слободата, Централ парк и неговата омилена видео игра Beyblade, отколку јас.

Иако после говорот примив пораки за поддршка од целиот свет, мојата татковина остана нема. Преку Твитер и Фејсбук дознавме дека моите пакистански браќа и сестри се против мене. Тие ми префрлаа дека „сакам само слава“ и пишуваа вакви нешта: „Каква репутација на нашата земја. Какви училишта. Сега конечно го доби она што го сакаше, луксузен живот во странство.“

Тоа не ме погодува. Знам дека луѓето зборуваат така бидејќи во нашата земја имаше толку диктатори што даваа разни ветувања кои подоцна не ги исполнија. Бројните терористички напади ја повредуваат целата земја и луѓето изгубиле надеж. Би сакала сите да знаат дека не сакам ништо за себе. Сакам само да ја поддржат мојата цел - мир и образование.

Во нашите разговори преку интернет, на Мониба ѝ го опишувам животот во Англија. Ѝ раскажувам дека ми се допаѓа овде, бидејќи луѓето се придржуваат до правилата, полицајците се почитуваат и сè има некаков свој ред. Има влада и никој не го знае името на шефот на генералштабот. Овде жените имаат занимања кои во Сват би биле незамисливи. Тие работат како полицајки или се директорки на големи фирми и се облекуваат како сакаат.

За атентатот не мислам често, иако се сеќавам секогаш кога ќе се погледнам во огледало. Операцијата на нервите беше успешна, но никогаш нема да закрепнам целосно. Не можам да намигнам, а кога зборувам, левото око понекогаш ми се затвора. Пријателот на татко ми, Хидајатула, вели дека треба да бидеме горди на тоа: „Тоа е убавината на нејзината жртва“.

Извор: Spiegel, 07.10.2013.

ОкоБоли главаВицФото