„Рибата смрди од главата“: политичките елити и колапсот на македонската демократија

Кога зборуваме за демократијата во Македонија, не зборуваме за процес на дијагноза, туку за аутопсија, зашто во Македонија сѐ што некогаш можело да се нарече демократија, денес е мртво.

Релативно консолидирана демократија е состојба која подразбира (1) балансирана поделба на ресурсите помеѓу (2) релативно репрезентативни политички елити, (3) кои се натпреваруваат институционално, следејќи однапред договорени правила и принципи (оваа дефиниција е базирана на теоријата на елити, пр. Higley & Burton 2006; Gel’man 2008; Best & Higley 2010). Дополнителен услов е политичките елити да се релативно квалификувани и доблесни за да раководат со општеството. Македонија во моментов не исполнува ниту еден од овие критериуми.

1. Една од карактеристиките на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ во последните осум, односно шест години е тоа што нивните лидерства акумулираа огромен капитал (политички и финансиски) преку „запоседнување“ на државата и општеството – апсолутна доминација во сите бранши на власта, контрола (или ортаклук) со економските гиганти, и контрола на најголемиот дел од медиумите. Овој капитал во најголема мера не е новосоздаден, туку одземен од останатите политички, економски и општествени актери и прераспределен по линија на политичка припадност. Затоа сите други актери, па дури и некогаш големиот СДСМ, денес се очајни и немоќни во споредба со оваа власт.

2. Интересно би било да се направи длабинско истражување во врска со факторите за поддршка на владејачката коалиција од страна на граѓаните. Освен довербата (и недостатокот на адекватна опозициска алтернатива), веројатно голем дел од граѓаните својата политичка лојалност ја врамуваат како економска трансакција – каде што добивката варира од еднократен паричен надомест за глас, до потенцијално вработување и бенефиции на подолг рок. За да говориме за вистински претставнички и легитимен модел, треба да постои нормативно оправдување на врските на политичка моќ, односно граѓаните да даваат вистинска поддршка, која ќе биде условена од нивната визија за јавното добро – а тешко е тоа да се очекува од осиромашен народ, но и во култура на „аморален фамилизам“. Сепак, освен имплицитната економска условеност, граѓаните неретко се соочуваат со експлицитни притисоци и уцени (во јавната администрација, или кај личности кои директно зависат од јавните услуги).

3. Политичкиот натпревар во Македонија денес е далеку од институционализиран, регулиран, транспарентен и честопати има белези на валкана игра. Во Македонија постои случај на автократска драматургија која успева воедно да даде слика на некаков квази-демократски процес на сцената, но во исто време и да даде на знаење дека вистинската игра се одвива зад кулисите. Вистинската моќ не е сконцентрирана во институциите, туку во Партијата на власт; политичките опоненти се исфрлаат од натпреварот по потреба (а средства не се бираат: лустрација, или полициска интервенција како на 24 декември 2012 – или помеки варијанти како јавна дискредитација во контролираните медиуми); а постојат и докази за фалсификување на изборите (пример: гласачите од Пустец).

Нашава дебата за демократијата доаѓа во момент кога во светот се бие битка околу нормативната исправност на концептот на претставничката демократија. Мисловен експеримент: условно да прифатиме дека во светот постојат автократски модели кои се легитимни, имаат добар перформанс и ги прават граѓаните среќни. Да речеме дека за сиромашни земји во развој таков модел е поприфатлив. Можеби Македонија треба да се фокусира повеќе на социо-економски развој, отколку на градење силна демократија? Она што е погубно е фактот што моменталната владејачка класа потфрла дури и полошо и на тоа поле. Македонија има сериозен проблем со раслојувањето и нееднаквоста. Има структурна невработеност и младите поради тоа ја напуштаат земјата. Не постои визија за економски развој кој не би се базирал на надворешни инвестиции од кои на крајот пак ќе профитираат најбогатите, на грбот на евтината работна сила. А на крајот на краиштата, Македонија се соочува со генерална неспособност за справување со основните човечки проблеми (во најбуквална смисла: здравствена заштита), а за многу од нив нема ни когнитивен капацитет (како на пример за заштита на животната средина). Главната причина за тоа е што Македонија е раководена од тесна владејачка структура чија главна цел е сопствена репродукција и задржување на моќта на што подолг рок по секоја цена, што не е само недемократски, туку и во голема мера – нечовечки.

Извор: zasedan.ie.mk
Слики: Sven Kroner