Дваесет и петти август 1983

28.08.2015 11:40

На Естела Канто

Таа ноќ на саатот на малата железничка станица видов дека веќе изминало единаесет часот. Тргнав пеш до хотелот. Осетив, како и толку пати претходно, некаков вид препуштање и олеснување кои во нас ги предизвикуваат познатите места.

Широката влезна врата беше отворена; зградата завиена во темнина. Влегов во предворјето на чиишто бледи огледала се удвојуваа билките од салонот. Беше чудно што сопственикот не ме препозна, туку ми ја пружи книгата на гости за да се впишам во неа. Го зедов перото што беше прицврстено на сталакот, го брцнав во бронзената мастилница и кога се наведнав над отворената книга се случи првото од многуте изненадувања што ќе ми ги приреди таа ноќ. Моето име, Хорхе Луис Борхес, веќе беше впишано и тоа со мастило коешто сè уште не беше исушено.

Сопственикот ми рече: - Бев убеден дека веќе се бевте качиле горе.

Потоа добро ме измерка и се поправи: - Извинете, господине. Оној другиот многу личи на вас, но вие сте помлад.
Го запрашав: - Во која соба е тој?
- Го бараше бројот 19 - гласеше одговорот.

Токму од тоа се плашев.

Го отфрлив перото и трчајќи се качив горе, скокајќи ги скалите.

Собата број 19 беше на вториот кат и беше свртена кон некаков сиротински запуштен заден двор со некаков чардак и, се сеќавам, една клупа. Тоа беше највисоката хотелска соба. Вратата се отвори уште со површното притискање на кваката. Лустерот не беше изгаснат. Под немилосрдните зраци на светлината се препознав себе. Тоа бев јас, свртен со грб, оној што лежеше на тесниот железен кревет, само постар, ослабнат и блед, со очите вперени во високите гипсени шари. До мене допре глас. Не беше сосема мој; звучеше како да е од некоја снимка, непријатен и без преливи.

- Како тоа е чудно - рече тој - двајца сме, а пак еден ист. Но во соновите ништо не е чудно.
Го запрашав исплашено: - Тогаш, значи, ова е само сон?
- Да, сигурен сум, ова е мојот последен сон.
Со раката покажа кон празното шишенце на мермерот од ноќното масиче. - Ти, меѓутоа, ќе имаш уште многу да сонуваш пред да стигнеш до оваа ноќ. На кој датум си роден?
- Не знам сосема прецизно - реков збунето. - Но вчера ја наполнив шеесет и првата.
- Кога ќе стигнеш во оваа ноќ ден порано ќе наполниш осумдесет и четири години. Денес е дваесет и петти август 1983.
- Зарем толку години ќе морам да чекам! - промрморев.
- Додека мене веќе ништо не ми преостана - додаде тој суво.
- И јас во секој момент можам да умрам, можам да се изгубам во нешто што ми е непознато и да продолжам да го сонувам својот двојник. Тоа е заморна тема што ми е наметната од огледалата и Стивенсон.

Осетив дека спомнувањето на Стивенсон беше како некакво простување, а не нешто цврсто на што сакав да се повикам. Бев тој и тоа го разбрав. Не се потребни некакви драматични моменти за да се биде Шекспир и за да се напишат строфи вредни за паметење. За да го разонодам реков:

- Знаев дека ова ќе се случи. Токму овде, пред многу години, во една од собите под оваа почнавме да ја скицираме историјата на ова самоубиство.
- Да - ми одговори полека, како да си ги враќа спомените. - Но не гледам никаква поврзаност. Во нашиот нацрт јас бев извадил карта за Адроге и во хотелот Лас Делициас се качив во собата број 19, најиздвоена од сите. Тука извршив самоубиство.
- Затоа јас сега сум овде - реков.
- Овде? Секогаш сме овде. Овде те сонувам во твојата куќа во улицата Маипу. Овде лежам, во мајчината соба.
- Во мајчината соба - повторив, без желба да расправам за тоа. - Но јас тебе те сонувам во собата 19.
- Кој кого сонува? Јас знам дека те сонувам, но не знам дали и ти ме сонуваш. Хотелот во Адроге е демолиран пред толку години, пред дваесет, можеби и пред триесет години. Кој знае.
- Оној што сонува сум јас - повторив речиси предизвикувачки.
- Зарем не сфаќаш дека основно е да утврдиме дали сонува само еден човек, или сонуваат двајца.
- Јас сум Борхес, оној што го виде твоето име во листата на гостите и се качи горе.
- Борхес сум јас, оној што умира во улицата Маипу.

Настапи одредена тишина по што другиот ми рече:

- Ајде да провериме. Кој бил најстрашниот момент во нашиот живот?

Се наведнав кон него и обајцата почнавме да зборуваме едновремено. Знаев дека обајцата лажеме.

Блага насмевка го осветли неговото остарено лице. Осетив дека таа насмевка на некој начин е одраз и на мојата.

- Лажевме - ми рече - бидејќи се чувствуваме како да сме двајца, а не само еден. Вистината е, меѓутоа, дека сме и двајца и еден.
Разговорот ме нервираше. Тоа и му го реков. Уште додадов:
- А ти, во 1983, зарем нема ништо да ми откриеш за годините што ми преостануваат?
- Што да ти кажам, кутар Борхесу. Ќе се повторуваат непријатностите на кои си навикнал. Ќе останеш сам во куќава. Ќе ги допираш книгите без букви, медалјонот на Сведенборг и дрвената чинија со федералниот крст. Слепилото не е измаглица; тоа е форма на самотија. Ќе се вратиш на Исланд.
- На Исланд! На Исланд опкружен со мориња!
- Во Рим ќе ги повторуваш стиховите на Китс. Неговото име, како и на сите други, е испишано на вода.
- Никогаш не сум бил во Рим.
- Има и други нешта. Ќе ја напишеш најдобрата поема, тоа ќе биде една елегија.
- А смртта... - реков, не осмелувајќи се да го споменам името.
- Не, таа ќе те надживее.

Замолчавме. Тој продолжи.

- Ќе ја напишеш книгата за којашто толку сонувавме. Околу 1979 ќе сфатиш дека твоето таканаречено дело не е ништо друго туку низа од скици, и тоа разновидни, и ќе му се подредиш на горделивиот и празноверен предизвик да ја напишеш својата голема книга. Тоа е празноверие што ни го оставија уште Фауст од Гете, Саламбо, Улис. Иако е тешко да се поверува, испишав многу страници.
- И на крајот сфати дека си поразен?
- Уште полошо. Сфатив дека тоа било маестрално дело во полната смисла на зборот. Она што навистина сакав да го искажам остана запишано на првите страници; на другите беа лавиринитите, ножовите, човекот што себеси се смета за празен облик, одразот што верува дека е нешто стварно, тигарот што се движи низ ноќта, битките што стануваат крвави, слепиот и фаталниот Хуан Мурања, гласот на Маседонио, бродот направен од ноктите на мртовци, староанглискиот што се повторува во попладнињата.
- Тој музеј ми се чини некако познат - иронично забележав.
- Покрај сето тоа уште и лажните спомени, двојната игра со симболите, долгите набројувања, стручното ракување со прозата, несовршените симетрии што со огромна страст ги испронаоѓаа критичарите, цитатите кои не секогаш беа непостоечки.
- Дали си ја објавил таа книга?
- Се поигрував, ни самиот не верувајќи, со мелодрамска намера да ја уништам, можеби во пламен. Сè се заврши така што ја објавив во Мадрид под псевдоним. Се зборуваше за некојси неспретен имитатор на Борхес кој ја повторил надворешната форма на својот урнек.
- Не ме чуди - реков. - Секој писател завршува така што станува помалку интелигентен ученик.
- Таа книга беше еден од патиштата што ме доведоа во ноќва. Што се однесува до другите... Понижувањето на староста, убеденоста дека секој ден сум го проживеал...
- Нема да ја напишам таа книга - реков.
- Ќе ја напишеш. Моите зборови, кои се дел од ова сега, едвај дека ќе останат како сеќавање на некој сон.

Ми пречеше неговиот догматичен тон, без сомневање истиот оној што го користеше и на моите предавања. Ми пречеше што толку личиме и што тој ја користи близината на смртта за да ги избегне приговорите. За да му возвратам, реков:

- Дали си толку сигурен дека ќе умреш?
- Да, ми возврати. Чувствувам еден вид блаженост и олеснување коишто порано никогаш не сум ги осознал. Не можам да ти ја пренесам таа состојба. Сите зборови подразбираат зад нив да стои некое заедничко искуство за да можат да се разберат. Зошто ми се чини дека толку те вознемирува ова што ти го зборувам?
- Затоа што премногу личиме. Не го поднесувам твоето лице кое е карикатура на моето, не го поднесувам твојот глас кој е само лошо имитирање на мојот, не ја поднесувам твојата патетична синтакса која е и моја.
- И јас сето тоа не го поднесувам - рече другиот. - Затоа и решив да се убијам.

Една птица пееше од врвот на куќата.

- Тоа ми е последната - рече другиот.

Со еден гест ме повика да му се приближам. Неговата рака ја бараше мојата. Се повлеков, исплашен дека рацете можат да се помешаат.

Тој ми рече:

- Стоиците учат дека не смееме да се жалиме на животот; вратата на затворот останува отворена. Секогаш тоа така сум го разбирал, но мрзливоста и кукавичлакот ме закочуваа. Има барем дванаесет дена откако на едно предавање во Ла Плата зборував за Книгата VI од Енеидите. Ненадејно, додека скандирав еден хексаметар, сфатив кој е мојот пат. Тогаш ја донесов одлуката. Од тој момент се чувствувам неранлив. Мојата судбина ќе биде и твоја, ќе дојдеш до ненадејно откритие, и тоа во моментот кога ќе се бавиш со латинскиот и со Вергилиј и кога веќе сигурно ќе го имаш заборавено овој интересен и пророчки дијалог, кој се одвива во две времиња и на две места. Тогаш кога повторно ќе го сонуваш ќе бидеш јас, а јас ќе бидам твојот сон.
- Тоа нема да го заборавам и утре ќе го прибележам.
- Ќе остане длабоко врежано во твоето помнење, под метежот на сништата. Кога ќе пишуваш ќе веруваш дека си смислил една фантастична приказна. Но тоа нема да се случи утре, ќе поминат уште многу години.

Престана да говори и јас сфатив дека е мртов. Во одредена смисла и јас умрев со него; целиот збркан се наведнав над креветот каде што веќе немаше никого.

Избегав од собата. Надвор ја немаше градината, ни мермерните скали, ни големата куќа завиткана во тишина, ни еукалиптусот, ни статуите, ни чардакот, ни малиот плоштад, ни фонтаните, ни железната порта на вилата во Адроге.

Надвор ме чекаа други сништа.