Kултура на жртви

Се претвораме ли сите ние во кутри бедници?

Генерално, културата на гордоста царува онаму каде што владеењето на законот е слабо. Во културата на достоинството можеме да сметаме на законите и судовите кои ја штитат нашата човечност. Во културата на жртвите, за жал, сметаме само на сожалувањето.

До деветнаесетиот век сме живееле во култура на гордоста во која секој сам морал да ја „заработи“ сопствената чест. Често се подразбирало дека мора да се одмаздиш за нанесената навреда, таа никако не смеела да се игнорира, а уште помалку да се чека некој друг да ги земе работите во свои раце наместо нас. Потоа настапува културата на достоинството во која се почитуваа човечките права, човекот сам по себе беше достоинствено битие. Сега влегуваме во култура на жртвите. И, како што стојат работите, од неа нема толку брзо и лесно да се извлечеме.

Двајцата американски социолози, Бредли Кампбел и Џејсон Манинг, неодамна, во списанието Comparative Sociology објавија статија со наслов Microaggression and Moral Cultures во која станува збор за микроагресијата и моралната култура, која ја дефинира новата општествена парадигма. Првенствено тоа важи за современата американска култура, (но не е поштедена ниту Европа, а ни Балканот) која се наоѓа во средиштето на клучните културни промени кои драстично ја менуваат и значајно ја стеснуваат зоната на социјално прифатливото однесување, па поголем дел од она за што вчера можело да се најде изговор и она што можело да се толерира, станува она што треба да се избегнува, доколку не сакате да си навлчете на врат колективна осуда, а можеби и нешто полошо од тоа.

До деветнаесетиот век, поединецот морал да застане зад себе. И додека културата на гордоста индиректно го подржувала и насилството, бидејќи сè било дозволено, за да се врати поматеното почитување и нарушената чест, таквата ситуација, самата по себе во исто време носела и механизам кој го ограничувал насилството, а луѓето ги одвлекувал од тоа насилство. Во време во кое се очекувало дека на лична навреда, навредениот може да одговори со различни расположливи, па и насилни средства, разумните сметале на одмаздата, па често тоа ги одвлекувало од однесувањето поради кое некој би сакал да им се одмазди. Генерално, културата на гордоста царува онаму каде што владеењето на законот е слабо.

Кога западната цивилизација се приближуваше до ужасите на легализмот, воведуваше хуманистички правила и закони кои, макар декларативно, ги промовираа човечките права. Така културата на гордоста полека ја замени културата на достоинството. Џонатан Хеит, познатиот американски социјален психолог, вели дека во културата на достоинството „луѓето се оддалечуваат од насилството, им свртуваат грб на судовите и админстративните органи како одговор на големите престапи, додека малите престапи и навреди се обидуваат да ги игнорираат“.

Честа и егото сега се бранат по институционален пат, со поформални социјални механизми. Поретко се оди на емоции водени од ad hoc лични решенија на истерување на правдата. Веќе човек не се ослонува само на себе и на сопствената сила. А кога веќе му се обраќаш на судот и институциите за правда, тоа го знаат сите на Балканот, битно е да имаш трпение и упорност тоа да го истераш докрај, иако ни тоа не е гаранција дека случајот, пред првата закажана расправа нема да стигне до статутот на ограничувања.

Чарли Чаплин во ерата на немиот филм го отелотвори култниот лик на лузер, залутан скитник со отмено држење и џентлменско однесување, но често оставен на милост и немилост на сили посилни од него

Социолозите Бредли Кампбел и Џејсон Манинг тврдат дека САД моментално е во фаза на транзиција каде културата на достоинството се повлекува пред културата на жртвите.

Задоволство

Културата на жртвите е хибрид, во себе ја комбинира хиперсензитивноста на навредата, својствена на луѓето кои живееле во културата на честа, но и решеноста да се ослонат на трета страна, да го искористат влијанието на институциите и од нив да бараат санкции за сторителот и морално задоволство за себе како жртва, што е карактеристично за културата на достоинството. Но, комбинацијата од чувствителност и свртеноста кон институциите, на крајот делува токсично, прави луѓето сè почесто во себе да гледаат слаби, немоќни, маргинализирани и угнетени поединци.

Во културата на жртвите, велат Кампбел и Манинг, „луѓето се охрабрени да одговорат дури и на најмалата, ненамерна навреда, исто како и во културата на гордоста“. Притоа мора да бидат подготвени да се борат за задоволството, да бараат помош од моќните други, од институциите во кои мораат да пријават дека биле жртви. Сето тоа го произведува културата во која всушност расте големата потрага за позицијата на жртва.

Дали позицијата на жртва станала доблест? Зошто сè почесто ја нагласуваме и истакнуваме сопствената виктимизација? Јасно е дека жртвата во однос на сторителот има повисок морален статус, поголема морална тежина. И тоа, велат, ги поттикнува луѓето да го истакнуваат и да лицитираат со својот идентитет на жртва, да го нагласат своето страдање, бидејќи мислат дека тоа ја имплицира нивната невиност. Сторителите се насилници, жртвите се обесправени. Тоа го зајакнува моралниот статус на жртвите и ги охрабрува луѓето да го истакнуваат сопственото страдање и незадоволство, бидејќи нивните противници се агресивни и виновни, а тие самите се бедни и беспрекорни. И така културата на виктимизацијата ги охрабрува и ги наградува луѓето себеси да се доживуваат и претставуваат како слаба и оштетена страна. Но, доколку поседувате таков личен идентитет, тоа не е пат до успехот, туку рецепт за неуспех.

Пречувствителност

Пречувствителноста и кревкоста на жртвата ја прави политички и општествено силна, така што жртвата може да стекне моќ, па затоа статусот на жртва сè почесто се глуми или се базира на претерувања во врска со сопствената неповолна позиција. Сето тоа на жртвата ѝ станува речиси забавно, иако во суштина е крајно иритантно. За тоа сведочи примерот кој го дава Џонатан Хеит, со привилегираните и добро стокмени потомци на богатите американски семејства кои се школуваат на тамошните најелитни колеџи, и кои често се жалат на различни, па дури и сосема банални нешта, најчесто претерувајќи и барајќи одобрување резервирано за „жртвите“.

Во културата на жртви, оние кои на тој начин го култивираат своето чувство на слабост и кревкост, притоа го забавуваат процесот на сопственото растење. Растењето и зрелоста не се пожелни, бидејќи, гледано од перспектива на културата на жртвите, тоа намалува нечија моќ и влијание.

Како што во некои општества е видлив развојот кај зедниците кои ги почитуваат човечките права, така сè почесто се случува, некоја, можеби и сосема мала навреда да предизвика голем бес и реакција кај многумина, како и, макар формално, солидаризирање со жртвата. Тоа на многумина им овозможува непрестајно да одржуваат одредено ниво на лутина, бидејќи многу често себеси се доживуваат и гледаат како жртви.

Во заедниците каде, од една страна се негува хуманистичката парадигма на пожелната егалитарност во однос на човечките права, а се почитува разноликоста во секоја друга смисла, како што е, на пример случајот со американските универзитети – тоа доведува до донекаде апсурдни ситуации во кои токму на местата кои се издигнуваат во таа егалитрарност и разноликост, линијата на социјално прифатливиот говор и однесување во суштина е спуштена многу ниско. Постојат многу нешта кои се земаат како навредливи и се држат вперени против прокламираната и пожелна еднаквост и инклузивност. Во некои колеџи, дури и обичното прашање „Од каде си?“, прашање кое доаѓа од сосем човечки, елементарен интерес, може да се смета за ксенофобно, сегрегирачко, агресивно и политички некоректно. Сето тоа, секако, е присутно и на Балканот.

Извор: Globus