Пат на запад

12.01.2016 00:51
Пат на запад

Во детската соба, на подот, седат две сестри и си играат. Околу нив нема никакви играчки, собата е неуредна, валкана. Прават препознатливи движења со рацете - боцкаат нешто пред себе и го принесуваат до устата. Набрзо станува јасно дека си играат ручек. Храна нема, девојчињата само се преправаат дека јадат.

-Мммм, колку е ова вкусно! - вели едната од нив.
-А пак моето! - одговара нејзината сестра.

Притоа не замислуваат nouvelle cuisine, туку обично пилешко со компирчиња, малку супа, топло печиво и, многу веројатно, овошје, колачи - нешто што не виделе многу долго. Едната од нив ги затвора очите.

-Кога ќе стигнеме таму - вели - сакам мама веднаш да ме носи на колачи.
-И јас сакам со вас! - вели нејзината сестричка. - И тато мора да дојде со нас.

Во тишина, сестрите продолжуваат да ја јадат имагинарната храна, додека слушаме како наизменично им кркори желудникот од глад - прво на постарата, а потоа и на помладата.

Нивните родители седат во соседната просторија и плачат. За да не ги слушнат децата, си додаваат еден на друг мало перниче да го принесат во лицето и да го стивнат липањето. Го потрошиле последниот месен нарезок, останал само уште грав, но немаат во што да го подготват. Очите им се црвени, отечени од плачење. Нагрнати се со валкани ќебиња. Вода нема - не можат ништо да исперат, не можат дури ни да се измијат.

Мајката со денови носеше наоколу едно јајце за да им направи палачинки на девојчињата, но јајцето на крај се расипа. Сега го немаат ни тоа. Струја веќе воопшто нема, се греат на огнот кој го палат на средината од дневната соба. Кога немаат дрва, палат книги. Секојпат, мајката плаче додека гледа како горат книгите: ги собирала грижливо со години за да има што да им остави на децата. Сега полека исчезнуваат, една по една. Наместо љубопитните деца, ги голта пламенот.

-Мама, не грижи се - ја тешат девојчињата. - И онака ние го прочитавме сето тоа.

Не лажеа. После некое време, немаше ништо друго за забава. Само книги. Седеа покрај огнот и читаа. Мајка им им објасни дека тие книги се тешки, дека се само за возрасни, но децата не разбираа за што зборува. Ја сфатија буквално.

-Не се тешки - гледај како јас и сестра ми лесно ги носиме во рацете.

Семејството полека се подготвуваше за пат.

-Каде одиме? - прашуваат постојано девојчињата.

Родителите молчат.

-Мораме да се поздравиме со соседите - тивко вели мајката.

Од соседите, останаа само старите и снеможени. Двете бабички на првиот кат, толку свиткани во грбот што едната од нив со носот може да си ги допре колената. Девојчињата често се прашуваат какво е чувството да се биде постојано во таква положба.

-Не може да нè погледне во лице, како знае со кого разговара?
-Го препознава гласот - одговара другата сестра.

На катот над нив, двата стана се празни и сè така до десеттиот, каде се наоѓа стариот брачен пар чии деца си заминале пред неколку месеци. Им испратија малку пари, но ни тоа малку старците немаа каде да го потрошат. Парите ги пикаат во перницита, за да им биде поудобно лежењето.

-Што мислиш, имаат ли таму фризери? - прашува помалата сестра додека упорно џвака воздух.

Си ја допира косата. Би сакала да има локни кои паѓаат на рамената. Понекогаш сонува дека има коса до газот.

-Сигурно! Таму имаат сè! - одговара постарата, со еднакво полна уста.
-Дали мама ќе нè носи на фризер, да ни ја среди косата? - продолжува да прашува помалото девојче.
-Сигурно ќе нè носи. Би било глупаво да одиме бушави и валкани ако не мораме.

Родителите се грижат дали ќе издржат до следниот викенд кога најпосле треба да продолжат понатаму. Нивните родители умреа. Таткото на мајката, таткото на таткото, мајката на мајката, а потоа и мајката на таткото во период од две години, во големо страдање и сиромаштија. По тој редослед. Повеќе ништо не ги задржува, треба да си помогнат себеси и на децата, да тргнат на пат колку и да се плашат од она што ги чека на патот.

Често, таткото ѝ ја стиска раката на мајката во знак на поддршка: заедно и во добро и во лошо.

-Но сè е само лошо - вели мајката кога ќе го почувствува стисокот на таткото.

Наутро, на празниот и разорен пат наоѓаат пакет хуманитарна помош. Пресреќни се: дел им даваат на згрбавените соседи, дел на стариот брачен пар, а потоа и самите гледаат што да изедат.

За жал, месната конзерва беше начната, црвлива е. Тоа не може да се јаде. Кексите се во ред. Млекото во прав, јајцата во прав - сè што трае е во ред - но никаде нема вода. Треба да се обидат да најдат. Градската инфраструктура е потполно уништена, водоводот не работи. Пред да почнат да бегаат, луѓето градеа импровизирани бунари. Можеби има таму.

Целиот град е прекриен со слој прашина. Таткото често размислува за тоа. Беше хемиски инженер. Мајката беше професорка по книжевност. Живееја убаво. Се чинеше дека на нивните деца може да им биде само подобро, но ете - се излажаа.

-Никогаш не се знае - рече една од згрбавените сосетки. - Животот е непредвидлив.

Другата старица одобрувачки кимаше со главата, но бидејќи беше свиена во грбот, никој не можеше да го види тоа.

-Нè погоди, - додаде - но не треба да очајуваме. Диносаурусите не преживеале, но тие биле огромни. Ние сме ситни, отпорни како бубашваби.

Родителите се смешкаа на нејзините забелешки, но не им беше до смеење. Тешко е да се изедначат малите деца со бубашваби. Децата не се отпорни на ништо. Кога мајката и таткото ги гледаа своите девојчиња, гледаа пеперутки кои не живеат долго, а не бубашваби. Две колибрија, така некогаш ги викаа - не знаејќи дека птиците се потомци на диносаурусите, дека птиците го преживеале она што ни лебарките можеби не би можеле.

Од ден на ден, децата ги јадеа своите измислени ручеци и вечери, своите обилни појадоци и ужини. Ги отвораа своите тобрички и се правеа дека од нив вадат колачи од јаболко, од ананас, пилешко, грашок, пире од компири - сè што некогаш сакале да јадат, сè што некогаш навистина јаделе. Повремено девојчињата толку брзо и алчно ги јадеа измислените работи од подот, што почнуваа да икаат. Потоа ги залеваа залаците со измислена лимонада и овошни сокови. Оние кашести, посебно добри и хранливи.

Деновите минуваа брзо како години. Пред крајот на неделата, мајката почна да се пакува - подготви три ранци: два големи и еден мал. На постарата ќеркичка ѝ закачи ѓердан околу вратот - злато, најотпорниот, најпостојаниот од сите елементи. Своите прсти ги украси со прстени. Останатото го сокри во ранецот. Не сакаше веднаш да им покажат сè на превозниците, за да не се полакомат организаторите и да не ја зголемат цената на патот до Анкона.

-Немаме многу - им велеше на соседите. - Не знам дали ќе биде доволно.
-Луѓето се хуманитарци, ќе имаат разбирање, ја тешеа, но никој не беше сигурен во тоа.

Се слушаа приказни за патници турнати во морето затоа што немале доволно. И без злато околу вратот, човек е доволно тежок за да потоне.

Пред самото поаѓање, требаше да се фрли во оган „Стомакот на Париз“ од Зола, зашто повеќе немаше ништо што можеа да го искористат за огрев. Овој пат наместо мајката, плачеа децата. Храната во книгата им беше голема утеха: никаде повеќе не можеа да видат зеленило, вегетација. Сите тие цикории, врзопи спанаќ, целер, голема бела зелка, артичока, праз, кромид, домати... листата продолжуваше, Зола набројуваше, а децата заедно со него.

-Мамо, немој! - ја преколнуваа девојчињата. - Мамо, те молиме, немој!

На крај наместо Зола го фрлија во огнот албумот со стари фотографии. Девојчињата грижливо го ставија „Стомакот на Париз“ во ранецот.

-Целер, тиква, кромид, зелка - набројуваше помладата сестра, бришејќи со ракавот ја замачканата насловна страница од романот.

Храната ги учеше да читаат и да зборуваат.

Требаше некако да се поздрават со соседите. Родителите беа вознемирени. Не знаеја како да им кажат на старците дека заминуваат.

-Кој ќе се грижи за нив? - се прашуваа - иако го знаеја одговорот.

Знаеја дека нивното заминување значи брза смрт за оние кои остануваат зад нив. Пакетите стигнуваа сè поретко. Беа сè помали.

-Заминуваме утре - им рече мајката на соседите. - Доаѓаат по нас во осум.
-Нека ви е со среќа - одговорија стариците. - Овде и онака повеќе нема живот.

Со стариот брачен пар се простија потешко. Сите плачеа.

-Поздравете ги нашите, ако ги видите - рекоа старците.
-Ќе ги поздравиме, лажеа родителите.

Наутро во осум пред зградата запре блиндирано теренско возило.

-Влегувајте - рекоа мажите нестрпливо.

Семејството влезе молчејќи. Додека го напуштаа градот, родителите не се свртуваа наназад. Меѓутоа, децата постојано се свртуваа да видат како изгледаат облакодерите од далеку. Им се чинеше дека целиот град се згрбавил како двете старици од нивната зграда.

Мајката веднаш даде два прстена и еден ѓердан, две кристални чаши. Мажите изгледаа задоволно.

-Ќе има ли доволно место за сите? - праша таткото.
-Ќе има - одговори возачот.

Имаше силен нагласок.

-Од каде сте? - праша мајката.
-Сенегал.

Родителите не знаеја француски, зборуваа со странците на англиски. Мажите не беа нељубезни. На девојчињата им дадоа по едно јаболко, што помогна.

Теренецот ги остави на непрепознатлива локација, слична на сите останати кои успеаја да ги видат низ автомобилските стакла. Тука треба да го почекаат автобусот со останатите патници. Сенегалците веднаш продолжија понатаму.

Покрај нив, на калливиот пат, автобусот чекаше уште десетина луѓе. Сите изгледаа уплашено.

-Мамо, какви луѓе се ова? - праша постарото девојче.
-Луѓе како нас - тивко рече мајката. - Луѓе кои сакаат подобар живот.

Се смрачи. Го немаше автобусот. Возрасните се запознаа меѓу себе, разговараа, но децата беа недоверливи. Беа валкани во лицата, изгледаа како мали чудовишта. Девојчињата слушнаа како нивните родители разговараат со родителите на другите деца, но не се осмелија самите да го направат истото.

-Рекоа дека одиме до западниот брег со некој поголем брод, но не верувам во ништо додека не видам со свои очи - рече некој од возрасните.

-Во право сте - рече мајката. - Ништо не е сигурно.
-А храна? Ќе има ли храна? - праша една ситна жена која беше свртена со грб кон децата.
-Ветија - рече мајката.

Децата се плашеа од западниот брег и големиот брод. Некои од нив никогаш не виделе море.

Кога автобусот најпосле стигна, немаше доволно место. Изби кавга, но на крајот работите се смирија. Жените и децата седнаа, дел од мажите останаа да стојат. Помалото девојче седна во скутот на мајката, големото кај таткото - мораа да се наместат така, инаку и таткото би морал да стои, а патот беше далечен. Не би издржал толку на нозе.

Немаше никакви контролни пунктови. Се возеа без престан. Пејзажот ноќе изгледаше морбидно. Патот беше полн со дупки. Воопшто немаше зеленило, како голема нога со еден чекор да срамнила сè со земја.

-Мамо, зошто е сè толку црно? - праша ќеркичката кога се разбуди.
-Затоа што падна ноќ - одговори мајката.
-Но и кога е ден, - продолжи девојчето - и понатаму е црно. Како тоа?

Мајката не знаеше што да каже. Го прегрна и бакна детето. На крајот сите заспаа, совладани од постојаното тресење на автобусот. Понекогаш, кога дупката на патот беше посебно голема, родителите знаеја да се стресат, но веднаш продолжуваа да спијат. Времето минуваше, никој не знаеше како. Децата беа мирни, дури и оние најмалите. Никој не плачеше.

-Анкона! - најпосле викна некој.

Сите ги отворија очите како штотуку да се разбудиле од повеќевековен сон. Грамада од старо железо, нафрлано на куп, остатоци од стари бродови - стигнаа. Големо, запуштено пристаниште се протегаше пред нивните очи. Возачот се смееше, му беше драго што сè помина во најдобар ред.

-Мил човек - коментираше некој патник.

Бродот, всушност бротчето, со кое требаше да тргнат, изгледаше очајно. Преку десната страна пишуваше „Марина“. Родителите делуваа загрижено.

-Ова е полошо од сплав - рече таткото, но не прегласно за да не го чуе некој.
-Има место за сите - гласно рече возачот. - Не грижете се, „Марина“ ги превезе сите ваши познајници, соседи, роднини. Не сте први.

-Кој е капетан? - праша таткото.
-Јас сум - се јави возачот на автобусот.

Луѓето се загледаа.

-Не грижете се, знам да возам и авион - ги уверуваше возачот.

Девојчињата го гледаа одушевено. Можеби токму тој со авион им ги доставувал сите оние пакети хуманитарна помош, сувите кекси и вкусниот месен нарезок.

Сите многу брзо се напикаа во кабината. Речиси немаше храна и вода за пиење. Сето тоа ги потсети девојчињата на влажниот подрум во нивниот облакодер.

-On y va! - слушнаа како вели еден од двајцата членови на екипажот.

Наскоро и Анкона беше само ситна точка во позадина. Како што исчезнуваше европското копно, стравот кај патниците беше сè поголем.

-Тато, кој сè живее во Африка? - праша постарото девојче.
-Разни луѓе, одговори таткото.
-Какви се тие? - продолжи да прашува.
-Добри. Тоа се луѓе кои ќе ни помогнат.
-А како ќе ни помогнат?
-Ќе ни дадат храна и место за спиење.

Бродот се нишаше, морето беше разбранувано. Дел од патниците постојано излегуваа на палубата да повраќаат. Кога лулањето на бродот беше посебно силно, помалата ќеркичка тивко рецитираше делови од „Стомакот на Париз“. Со секој удар на брановите, девојчињата ги изговараа морковите, доматите, зелката. Изговарајќи ги на глас, устите како да им се полнеа со сиот тој зеленчук наместо со загушлив воздух. Единствено тоа ги смируваше.

-Ќе ни дадат ли колачи? - слушна како нејзината сестра го прашува таткото.
-Сигурен сум дека ќе ни дадат.
-Затоа што се добри?
-Да, затоа што се добри.
-А дали ние сме добри? - праша девојчето.
-Секако дека сме - одговори таткото.

После некое време, еден член на екипажот, Мароканец, ако добро го разбраа, се спушти под палубата со торбичка во рацете. Побара секој да плати колку што може. Мајката даде два ѓердана кои ги извади од вратот на детето. Девојчето почна да се тресе од страв.

-Мисли на нешто убаво - ѝ рече мајката.

Но девојчето не можеше.

Сè ќе биде во ред - им повторуваа родителите на своите деца.

Девојчињата пред патот ги научија напамет сите африкански земји и главни градови, само храната знаеја да ја набројуваат подобро. Да ги прашаше некој од патниците кој е главен град на Сенегал, би бил одушевен, но сите патници седеа во тишина, со главата спуштена меѓу колената. Сите се прашуваа како изгледа тој Запад и каков е животот таму. Дали е навистина толку подобро?

Брановите го заплиснуваа бротчето од сите страни, непрестајно - како да сакаат со својата сила да им го превртат главечки светот на луѓето.


Превод од хрватски: Иван Шопов

Фотографии: Магнус Венман

Асја Бакиќ е родена 1982 година во Тузла, каде завршила студии по босански јазик и книжевност. Објавувала поезија во повеќе списанија од просторот на поранешна Југославија (Profemina, Tema, Zarez, Quorum, Diwan, Poezija, airBeletrina). Авторка е на неколку блогови. Феминистка е и полиглот. Освен со пишување, се занимава и со книжевен превод. Во 2009 ја објавува поетската книга „Може и кактус, само нека боде“ (која на македонски можете бесплатно да ја преземете овде), а во 2015 збирката раскази „Марс“.

Слични содржини

ОкоБоли главаВицФото