Зошто богатите се толку побогати (2)

Кога зборуваме за едниот процент зборуваме, пред сè, за две групи луѓе: генерални извршни директори на корпорации и „финанскиски професионалци“ (меѓу нив се и луѓето кои работат за банките, но и финансиските менаџери, финансиските советници итн.). Тоа се луѓе кои Пикети ги нарекува „суперменаџери“ и кои, според неговата проценка, ја прават половината од тој еден процент на врвот.

Меѓу нив се типичните директори на корпорации, чија плата пораснала за 876 проценти помеѓу 1978 и 2012 година, и менаџерите од хеџ фондовите, од кои некои рутински заработуваат милијарди долари годишно. Според една прочуена статистика, минатата година 25 менаџери од најголемите хеџ фондови вкупно заработиле повеќе отколку сите воспитувачи во американските детски градинки заедно.

Стиглиц сака да го припише тоа извонредно зголемување на директорските плати и апсурдната сума пари која ја заработувааат финансиските менаџери на недостатокот добра регулатива. Според него, директорите ги користат пропустите во корпоративното управување – пасивните одбори и немоќните акционери – за да ги експлоатираат акционерите „и да ги присвојуваат приходите од фирмите“. А финансиските менаџери го користат незнаењето на инвеститорите за да ја соберат добивката од она што Стиглиц го нарекува „неконкурентни и често тајни хонорари“ и да обезбедат да бидат добро платени дури и кога работат под очекувањата.

Идејата дека високата директорска плата во крајна линија е последица од лошото корпоративно управување е површна, и во многу компании односот помеѓу генералниот директор и директорскиот одбор (чија задача е да врши надзор над него) е премногу срдечен. Сепак, аргументацијата на Стиглиц не го објаснува фактот дека директорите денес се многу повеќе платени отколку некогаш. На крајот на краиштата, во шеесеттите и седумдесеттите, кога директорите беа многу помалку платени, корпоративното управување беше, според сите мерила, значително полошо од денес:

„Корпоративните директорски одбори главно беа составени од инсајдери... или пријатели на генералниот директор од студентските денови. Генерално, директорите имаа советодавна улога и ретко сериозно се спротивставуваа на одлуките на генералниот директор.“

Акционерите имаа помали права и беа понеактивни. Оттогаш видовме многу реформи кои на акционерите им дадоа поголема моќ и одборите ги направија поразновидни и понезависни. Доколку платите на генералните директори беа последица на лошото корпоративно управување, тие промени ќе имаа барем некакво дејство. Платата на генералниот директор продолжи да расте со вртоглава брзина.

Се разбира, можно е понатамошната реформа на корпоративното управување (на пример, можноста акционерите да одлучуваат за платата на генералниот директор) да ја промени таа динамика, но тоа не е веројатно. На крајот на краиштата и приватните компании – кои имаат целосна контрола над платата на својот генерален извршен директор – му даваат бесмислено висока сума. А, директорите кои однадвор ќе дојдат во компанијата – што значи дека немаат поддршка од одборот – се платени уште повеќе од интерните кандидати. Од 2010 година акционерите можат да го искажат своето задоволство или незадоволство од платата на извршниот директор со незадолжително гласање. Речиси сите тие плати се прифатени. (на пример, оваа година, во просек, платите се поддржани со 95 проценти од гласовите.)

Слично на тоа, додека финансиските менаџери навистина имаат корист од нетранспарентните и превисоки хонорари за своите совети и управувањето со портфолиото, особено кога имаат работа со обични инвеститори (кои некогаш не разбираат што плаќаат), тешко е да се докаже дека тие токму заради тоа стануваат многу побогати од порано. На прво место, иако тие хонорари се непроѕирни, всушност полесно е да се разберат од порано; покрај тоа, финансиските менаџери денес се соочуваат со многу поголема конкуренција, пред сè од евтините индексни фондови. А, кога се работи за менаџер на хеџ фонд, структурата на неговиот хонорар не е многу променета, а неговите клиенти вообичаено се мошне информирани инвеститори. Не е веројатно дека менаџерите на хеџ фондовите се усовршиле во измамувањето на своите клиенти и во добивањето „неконкурентни и често тајни хонорари“.

Што всушност се лучува? Нешто многу едноставно: менаџерите од активата денес управуваат со многу поголеми пари од порано. Уште во деведесеттите години, хеџ фондовите вкупно инвестирале 38,9 милијарди долари. Денес, тоа порасна на речиси три илјади милијарди долари. Инвестициските фондови од отворен вид во САД, во 1992 година имале 1,6 милијарди во актива, а денес имаат повеќе од 16 илјади милијарди. А, тоа значи дека менаџерот со портфолио денес може да биде платен многу подобро од пред дваесет години, дури и ако не работи подобро.

Тоа не значи дека менаџерите на активата или извршните директори на корпорациите го „заслужуваат“ она што го заработуваат. Впрочем, нема убедливи докази дека тие, зборувајќи релативно, се подобри од некогашните, а има многу докази дека за својата работа се платени повеќе отколку што треба. Ни менаџерите на активата не станаа подобри во пласирањето инвестиции. Поентата е во тоа што објаснувањето на нивните големи заработки со корупцијата и ‘рѓосаните правила нема да нè однесе далеку. Веројатно, од тоа е поважно јакнењето на идеолошките претпоставки за значењето на извршните директори и промените на општествените норми, така што сега изгледа природно извршните директори да земат сè што можат да добијат. (Стиглиц алудира на тоа во Цената на нееднаквоста: „Се променија нормите за тоа што е ‘фер’.) Дискусиите за промената на нормите често стануваат она што економистот Роберт Солоу го нарекуваше „пробив на аматерската социологија“. Но, тоа не значи дека можеме да ги игнорираме тие промени бидејќи подемот на едниот процент не го предизвикаа само економските или регулаторните промени туку, во еднаква мера, и идеолошките.

Усложнувањето на објаснувањето на Стиглиц за богатењето на едниот процент не е само интелектуална вежба. Тоа е важно за размислувањето за најдобриот начин на занимавање со нееднаквоста. Стратегиите за намалување на нееднаквоста можат да се поделат во две категории: оние кои се обидуваат да ја подобрат распределбата пред оданочувањето (тоа понекогаш невешто се нарекува предистрибуција) и оние кои ги користат даноците и трансферите да ја променат дистрибуција на приходите по оданочувањето (тоа е она што вообичаено го нарекуваме дистрибуција). Зголемувањето на минималните надници е пример за редистрибуција. Medicaid е редистрибуција.

Програмата на Стиглиц – скицирана во Големиот јаз и детално изложена во Повторното пишување на правилата – се потпира на два вида стратегии, но Стиглиц се надева дека подобрите правила, смислени да ги скратат рентиерските привилегии, ќе имаат поволно влијание на распределбата на приходите пред оданочувањето. Меѓу другото, тој сака многу поцврста регулатива на финансискиот сектор. Тој сака да ги намали ограничувањата кои ги наметнува интелектуалната сопственост (што ќе ја намали вредноста на патентите) и да ја убеди владата агресивно да наметне закони против монополите. Сака да го реформира корпоративното управување така што извршниот директор ќе има помало влијание во управниот одбор и акциониерите повеќе да учествуваат во определувањето на директорската плата. Сака да ги ограничи даночните олеснувања и да ја поттикне употребата на берзанските опции. И сака менаџерите од активата „јавно да ги прикажат уделите, приходите и структурата на хонорарите“. Покрај тоа што се залага за намалување на приходите на најбогатите Американци, тој предложува мерки како што се зголемување на минималната надница и закони кои ги зајакнуваат синдикатите за да се зголеми приходот на обичните Американци (иако тоа е не е во средиштето на Големиот јаз).

Речиси сите тие предлози се одлични. Кога би се примениле – пред сè поцврстото регулирање на финансиската дејност – би влијаеле на корпоративните ренти и нееднаквоста. Но, малку е веројатно дека тие правила значително би го намалиле приходот на многумина од тој еден процент, пред сè затоа што подобрувањата во корпоративното управување и транспарентноста на управувањето со активата малку би влијаеле на платите на генералните директори и хонорарите на финансиските менаџери.

Ова не е говор на малодушност. Прво, тие правила би биле добри за економијата како целина; би ја направиле и поконкурентна. Уште поважно, втората половина од програмата на Стиглиц – редистрибуцијата преку даноците и трансферите – останува извонредно моќно средство за борба против нееднаквоста. На крајот на краиштата, додека нееднаквоста пред оданочувањето е проблем за себе, најразорно е големото зголемување на нееднаквоста по оданочувањето. А, САД се разликуваат од другите развиени земји токму според тој вид нееднаквост. Како што пишува Стиглиц:

„Некои други земји имаат иста или речиси иста трансферска и пред-даночна нееднаквост; но оние земји кои им дозволиле на пазарните сили да се прошират на тој начин, подоцна ја намалуваат нееднаквоста со помош на даноци и трансфери и обезбедување јавни сервиси.“

Редистрибутивната политика за која се залага Стиглиц е очекувана. Во сферата на даноците, тој сака да ги зголеми даноците на највисоките заработки и на капиталните приходи, да воведе данок на емитување штетни гасови и на финансиски трансакции, и да ги скрати корпоративните субвенции. Но, занимавањето со нееднаквоста не може да остане на оданочувањето. Тоа се однесува и на инвестирањето. Со зборовите на Стиглиц: „Кога би трошеле повеќе на образованието, здравјето и инфраструктурата, би ја зајакнале нашата економија, сега и во иднина.“ Значи, тој сака повеќе инвестирање во училиштата, инфраструктурата и фундаменталните истражувања.

На фундаменталистите на слободниот пазар тоа им звучи како чиста катастрофа – рецепт за земање пари од оние кои создаваат работни места и давање на тие пари на владата, која ќе ги потроши на мостови што не водат никаде. Но, тука академскиот труд на Стиглиц најјасно се сече со неговата политичка перспектива. Суштинскиот заклучок на истражувањата на Стиглиц е дека пазарите, кога ќе се препуштат самите на себе, не се совршени и дека со умна политика можеме да ги насочиме во подобра насока.

И навистина – Создавањето општество кое учи се занимава со прашањето како земјите во развој можат да ја искористат владината политика за да постигнат висок раст и интензивна економија заснована на знаењето, односно за да не останат евтини производители на стока. Што значи тоа за иднината на САД не е сосема јасно, но Стиглиц тврди дека тоа значи дека владите ќе мораат да играат главна улога во тековната „структурна трансформација на економијата“.

Се разбира, политичката задача за спроведување барем нешто од предложеното – а особено на сето тоа – е навистина огромна, делумно и затоа што нееднаквоста го отежнува утврдувањето на нееднаквоста. А, дури и за прогресивните, фактот што програмата „данок и трансфер“ е многу позната може да ја направи помалку привлечна. Најпосле, политиките за кои се залага Стиглиц во суштина не се разликуваат многу од оние кои ги обликуваа САД во повоениот период: високи маргинални даночни стапки за богатите и смислено инвестирање во јавната инфраструктура, образованието и технологијата. Зошто луѓето никогаш не престанаа да ги бараат тие политики? Затоа што беа делотворни. Како што вели Стиглиц: „Фактот дека ако за нешто сте слушнале порано, не значи дека не треба повторно да се обидете со него.“

Крај.

Кон првиот дел.

Извор: http://www.nybooks.com