Соба

10.03.2016 13:59
Соба

Емотивно снажната драма, филмот „Соба“, има интересен заплет: во една просторија од околу 15 квадратни метри пет години живеат една мајка и нејзиното дете; ниту еднаш за тие пет години не излегле надвор. Зошто живеат во таа шупа? Зошто на вратата има електронска брава? Зошто малиот Џек секоја вечер мора да се крие во орманот и оттаму да го слуша чкрипењето на креветот, на секое доаѓање на стариот Ник?

Мајката на Џек била грабната како тинејџерка. Киднаперот ја затворил во шупа. Две години ја силувал, и тогаш се родил Џек. Силувањето продолжило, но таа веќе не била сама. Добила причина за живот. Малиот Џек, пак, не знае апсолутно ништо за светот надвор од шупата. Од приказните на мајка си знае дека постојат само Собата и космосот околу неа, јасно видлив од прозорчето на покривот на шупата, единствениот извор на светлина во нивниот трагичен дом.

Дојдов до поентата: Македонија под груевизмот ми наликува токму на тој кошмарен свет омеѓан со страста и желбите на еден ноторен злоставувач и веројатно лудак (сервисиран, додуша, од добро разгранета злосторничка организација упикана во речиси сите општествени пори, како своевиден Зомбиленд). Сите параметри на еден поширок и споредлив свет, за она што е добро, убаво, нормално ‒ кај нас беа систематски укинувани со секој ден на груевистичкото владеење. И ја добивме земјава‒шупа, раскантан полски клозет среде ветровита пустелија.

Значи, иако споредбите со филмот „Room“ не можат да се извлечат до крај, иако случајот Македонија добро може да се истражи и преку некои филмови за зомбиите што ја преземале власта (всушност, најпрецизна слика за македонската отфлотираност од планетава сепак дава генијалниот филм Догвил, „Соба“ е сепак сосема соодветна метафора за нашата заточеност. Но, тој филм за нас е важен и како ронка надеж дека нештата сепак можат да се подобрат, дури и после повеќегодишна тортура и изолација.

После првиот и за среќа краток трилерско‒хорорски дел од кој ви се превртува утробата, „Соба“ во вториот дел сепак се лизга кон некаква катарза, осигурувајќи простор и време за емоционално закрепнување и на ликовите и на нас гледачите. Се разбира, свесни сме дека борбата за нормалноста на жената и децата кои бегаат од злоставувачот допрва почнува. Бегството е само прв чекор, а борбата е неизвесна, како и обидите жртвите да се вклопат во еден друг, поширок свет.

Мошне е трогателен моментот кога малиот Џек, откако ќе биде уапсен грабнувачот и злоставувачот, повторно се враќа во Собата која пет години била целокупниот негов свет. „Збогум орману, збогум кадо, збогум прозорче...“

Дали е можно еден ден од оваа чудовишна стварност во која нé набута груевизмот да се поздравиме дури и со ронка нежност и носталгија? Да, се чини дека тоа ќе биде потребно ‒ тоа впрочем го сугерира и филмот. Траумата ќе мора да ја сублимираме. Но, пред сé ќе мора да се соочиме со ужасот, со затвореноста, со децениската заточеност во лудачката шупа на која творецот ѝ даде и соодветно име: СК014. Затоа велам дека треба да конзервираме барем дел од најголемите свињарии на овој историски раритен и патолошки режим кој ни одзема непроценливи десет години од животите.

Во меѓувреме, се разбира, работите сосема се измешаа: каде е стварноста, заправо?! Некни Сашо Тасевски, навестувајќи дека прекинува со залудното пишување колумни, рече дека ова веќе „не е земјата во која сакам да живеам; таа земја не е моја; таа земја, простете, е туѓа“. Тоа чувство, убеден сум, го делат не само оние стотици илјади луѓе што изминативе десет години избегаа од темниов вилает, туку и огромен број од сегашните жители на Република Македонија. Земјава е претворена во урнатина, во сениште, во распаднат полски клозет во кој ‒ сите чекаме ‒ кај и да е ќе биде застрелан локалниот разбојник (да да, еве ја коњицата од „Догвил“, грижливот татко кој ќе ја спаси Грејс од шепите на монструозните мештани).

Наместо лажникавите зборови на надеж и утеха, можеби е поумно (а и покорисно?!) на крај одново да упатам кон во психонализата мошне важната разлика помеѓу реалноста и Реалното. Жак Лакан вака ја објаснува таа разлика: реалноста е општествената стварност на вистински луѓе кои учествуваат во меѓусебните релации и во производството; Реалното, пак, е неумоливата, „апстрактна“, фантомска логика на Капиталот кој одредува што се случува во општествената стварност. Тој јаз, на пример, станува опиплив кога ќе посетите земја во која животот очигледно се распаѓа, што го покажуваат еколошкото пропаѓање, на пример, и човечката сиромаштија; од друга страна, економските извештаи велат дека земјата е „стопански здрава“ ‒ стварноста не е важна, важна е состојбата на Капиталот.

Посликовито ‒ да избегаме за миг од „Соба“, но сеуште во светот на филмовите ‒ Реалното може да се опише и како Blob. Блоб е име на чудовиштето од истоимениот евтин научно‒фантастичен филм, снимен во педесеттите години на дваесеттиот век. Ова вселенско чудовиште ги јаде човечките суштества и по секое јадење сé повеќе расте. Со помош на оваа хорор‒фантазија Хана Арент во тоа време мошне впечатливо теориски го опишува општественото. Самиот збор Blob на англиски значи аморфна дамка со неодредени граници, што исто така може да ја отслика смислата во која Арент го разбрала поимот на општественото.

Денес Блоб ја доби формата на соба‒шупа. Или екран. Или, кај нас, формата на груевизмот, страшната флека која фатално придонесе да го сфатиме или барем осетиме, главно на трагичен начин, неумоливиот јаз меѓу реалноста и Реалното. И филмот „Соба“ на некој начин зборува за тој јаз, за тргнатата простирка што беше фрлена над бездната, за безвоздушната комора на реалноста потопена во океанот на „Реалното“. Можно е дури кај нас да се случи некаква самопародија на лакановското Реално, можно е груевизмот да направи гротеска, травестија не само на шугавата ни реалност, туку и на апстрактното Реално... (Во оваа насока - кога травестијата станува длабока драма на соочување со злосторството - го препорачувам неверојатниот филм на Џошуа Опенхајмер, „Чинови на убивање“ , според некои критичари најдобриот документарен филм на сите времиња.)

Има ли, на крајот, доволно варикина за црнилото на груевизмот? Но и дали воопшто постои небо што не е залепено за некое прозорско окно? Прашањава далеку го надминуваат проблемот на нашата десетгодишна заточеност. И Славој Жижек во некои понови текстови се обидуваше да пронајде некаков естетски корелат на таквото (Лаканово) Реално, да пронајде некоја нова форма која ја нарекува „реализам на апстрактното“... Можеби ни треба нов облик на поезија, она што Честертон го нарекуваше „коперниканска поезија“? Можеби треба да зборуваме ‒ според Честертон ‒ „за подигнатиот поглед кон темјанушките и спуштениот поглед кон ѕвездите“?

Ми се допаѓа следнава согледба на поетот Ирвинг Волфарт, соодветна да го завршиме денешниот текст: „Како што е важно да ги разликуваме различните нијанси на црното за да можеме да гледаме во мракот, исто толку е неопходно и да се занемарат тие разлики за да можеме да го видиме самиот мрак. Да бидеш слеп на едно око, да не трепкаш со другото: зарем тоа не е она што е потребно за ’она што се случило’ (Целан) да се доведе во некој вид фокус?“

Фотографиите се од филмот „Room“ (2015)