ЗА ОЛИВЕРА НИКОЛОВА

Оливера Николова, веројатно најзначајната жива македонска писателка, денес полни 80 години.

Дирјан:
Здраво, сѐ уште мислам на твоето утринско штедење време. Јас не знам така. Додека зборувавме, сето време го слушав жуборот на водата од твојата чешма. Немој да ми кажеш дека не миеше садови зборувајќи. Сакав да поразговараме за Оливера Николова, ама некако не ми се даде од таа пуста вода и од таа твоја способност што мене не ми е дадена, да работиш повеќе работи во исто време... Сакав да те прашам како се втасува до Оливера Николова?

Ќорвезироска:
Ех, не сум сигурна дека го знам патот до Оливера Николова, иако наполно сум свесна дека тој мора да мине низ нејзините книги. Имам прочитано сѐ што има објавено, имам јадено од нејзините јадења и пиено од нејзиното кафе, зиме внатре, лете во дворот, ја имам чекано на гости, имам готвено за неа, а сепак не сум втасала до крајната цел, првенствено затоа што имам чувство дека Оливера постојано ме мами, ме залажува со својата едноставност. Што ти се врти во умот?

Дирјан:
Последен пат кога бев кај неа, ми рече дека не сака да гледа вода, а јас не сфаќајќи наполно што сака да ми каже со тоа, во мигот кога требаше да одговорам, здогледав тукушто никнат расад на магдонос меѓу брезата и бетонската патека во нејзиниот двор. Се сетив на онаа твоја салата со многу магдонос за којашто велиш дека рецептот ти е од Оливера. Пред две години, кога ја посетив во Елен Камен и мене ми даде рецепт за бајадера, ама јас никогаш не ја направив, зашто сакав вкусот да го запомнам од тоа попладне со зајдисонце на крајот од летото... Ти даде ли и магдонос заедно со рецептот?

Ќорвезироска:
За жал, магдонос не ми даде, и затоа и рецептот никогаш не можам да го направам како што го прави Деветнаесеттата Буква (така ја викам кога ѝ пишувам, за да не го започнувам и да го завршувам писмото со исто име. Јас сум Оливера, а таа е Деветнаесеттата Буква, која, нели, исто така е О). Проблемот со нејзините рецепти е ист како и со нејзините книги, однапред треба да знаеш дека не можеш да ги направиш нештата како што ќе ги направи таа, иако, демек, рецептот е „мошне едноставен“. Дури и со рецептите ме залажува со едноставноста. Оливера е сложена личност која се потпира на едноставноста за да опстои уште постамено пред својот раскош. Сети се само на „Адамовото ребро“, на тој чудесен роман кој во крајна линија може да се сфати и како рецепт за роман: оди и напиши таков да те видам, иако сѐ е толку прецизно испишано на хартијата („во рецептот“). Такво нешто е можно да се напише само на нејзиниот лап-топ, исто како што оној рецепт со многу магдонос може да се направи само со магдоносот од нејзиниот двор. Зошто постојано зборуваме за неа?

Дирјан:
Затоа што за неа има што да се зборува, ете затоа... Е, сега се сетив на нејзиниот чудесен лап-топ „Тошиба“ што го купила од втора рака од некојси коцкар и на она шише вода покрај неа секогаш кога пишува. Што ти вели кога ќе те види, што ја прашуваш ти неа кога ќе ја видиш по подолго време? Ја знаеш ли нејзината теорија дека може да се пишува само кога куќата ти е исчистена, ѕидовите тазе варосани, децата некаде подалеку од тебе. Демек, на писателот му е потребно само едно шише вода, да не станува, и дури и да не јаде сѐ дури пишува. Ти прилега ли ова на некаков аскетизам? Каков? Мене секогаш ме кара што не пишувам. - Зарем не можеш сѐ некако да ставиш на страна, на некое време, и да му седнеш. Знам дека ќе излезе нешто добро. - После таквите карања си размислувам како се бива и писател и новинар, и уредник и директор, и мајка , и сопруга, и пријателка, ќерка, комшика... Како се умножува животот, како се преобразуваш себеси, како истовремено да се скриеш и да се отскриеш. Имаат ли вакви проблеми мажите писатели?

Ќорвезироска:
Најлесно би ми било да кажам дека мажите писатели немаат никакви проблеми, ама тоа не би било точно. Во секој случај, нивните проблеми не прилегаат на манџи, правови, непрани алишта и завеси во кои само што не се извеле бубалки. Но, не ми се зборува за тоа. Среќа што сме толку различни со мажите (писатели или не, сосем сеедно).
Кога ќе ја видам Оливера!? Па,.. мислам дека не ѝ велам ништо, само ја гушнувам и чувствувам дека ми дава енергија. На ист начин како што еднаш, пред триесетина години нејзиниот Зоки Поки ми влеа енергија за да не отидам со мајка ми кај нејзината шивачка што ја обожавав. Само што се бевме вратиле од училиштето, лето, заедно со оценките ја добив „Зоки Поки“ како награда за успехот. Мајка ми сакаше да ме почести затоа што учителката Евгенија ме фалеше и вети дека ќе ме земе со себе кај шивачката каде што беше вистински рај за мене. Бев пресреќна и одвај чекав да дојде попладнето и да заминеме во тоа царство на конци и платна. Вистинска магија. Но, додека мајка ми го подготвуваше ручекот, јас ја зачитав „Зоки Поки“ и кога таа стокмена рече дека е време да тргнеме, ја одбив. Никогаш нема да го заборавам погледот на мајка ми. Не можеше да сфати како можам да одбијам да појдам некаде каде што пред тоа сум уживала да одам, поради книга. - Ќе ја читаш другпат, кога сакаш... - ме разубедуваше, ама не постоеше сила што мене тоа летно попладне во раните седумдесетти години можеше да ме оддели од „Зоки Поки“. До ден денес се сеќавам на секој ред...

Дирјан:
Замисли, Зоки Поки сега има четириесет години. Роден е во 1963, сега е 2003. Каков јубилеј! Оливера ме слушаше и молчеше, само пропелтечи дека не сака јубилеи. Не сака ни да се слика, не сака ни долги муабети. Се крие зад брзањето, можеби се штити себеси со брзина. Дури не читала весници, оти ѝ ја одземале концентрацијата. Пишува секој ден, сигурна сум, иако не кажува. Зошто мислиш дека не сака да зборува за она што го пишува?

Ќорвезироска:
Да, да и јас сум сигурна дека пишува почесто отколку што вели дека пишува.Не зборува за тоа, оти смета дека енергијата е една и со многу „пренесувања“ од збор во збор, може да се прелее, да се загуби засекогаш. Оливера е педантна жена, не сака растечени нешта, не сака дамки и капаници. Не може да се напише Ибн Пајко, на пример, ако пред тоа се зборува, се зборува за него. Овој роман е директен концентрат на едно долго, долго и темеруто мислење и молчење. Сите конци во умот можат да се држат цврство, само ако устата е затворена.

Дирјан:
Ти се допаѓа ли измислениот живот во нејзините романи?

Ќорвезироска:
Мислам дека во нејзините романи нема ниту еден наполно измислен живот, затоа што Оливера во исто време живее повеќекратен живот, па додека ние го гледаме оној што е отскриен пред нас, таа го пишува другиот што во мигот не го гледаме и сѐ така. Нејзините мисли се тркалезни, не можеме постојано да ги гледаме сите нивни страни. Додека едните се во ден, другите се во ноќ. Завршуваат едните, за да започнат другите.

Дирјан:
Дали ти и јас пишуваме женско писмо? А Оливера?

Ќорвезироска:
Отсекогаш сум мислела дека жените се проблем на мажите, а не на самите себеси, па затоа и женското писмо го гледам како нешто што повеќе ги засега мажите отколку нас. Јас би можела многу повеќе да го толкувам машкото писмо, отколку женското. Можеби треба во ова „озборување“ да вклучиме и некој маж, па дури тогаш да има смисла одредбата „женско писмо“. Не можат женското писмо и да го напишат и да го толкуваат жените. Писмото на Оливера Николова е универзално како што е универзален пејзажот. Има ли тој две лица? Едно за жените, едно за мажите?

Дирјан:
Кога го читав романот „Светлосна година" бев сигурна дека живеела во Виена со години. Кога ја прашав, се изнасмеа и рече дека никогаш не била таму, ниту на други места за кои пишувала. Не можев да поверувам... Како може патувајќи во соба да се втаса на крајот на светот?

Ќорвезироска:
Да, тоа е баш типично за Оливера. За неа крајот на светот е на другата страна од почетокот на истиот тој свет кој, нели, започнува во нејзината соба. Така, ако почетокот на светот е масата каде што ѝ стои лап-топот „Тошиба“, крајот би можел да биде спротивниот ѕид, на пример вратата кон дворот или ѕидот над троседот начичкан со повеќе ситни и бескрајно различни слики. Почетокот и крајот на светот во романите на Оливера Николова се први соседи, еден до друг, поставени така што да не бидат ни премногу блиску, ни премногу далеку.

Дирјан:
Дали некогаш си размислува за тоа колкугодишна е нејзината литература? Каква ѝ е возраста? Дали и таа, како и нејзиниот глас, е млада, толку многу млада...

Ќорвезироска:
Ниту на нејзината литература, ниту на нејзиниот глас, како, впрочем, ниту нејзе, не може да им се одреди возраста. Можеби затоа таа не сака вода, веројатно ја потсетува на вечност наспроти нашата минливост.

Дирјан:
Дури кога ги читам нејзините книги, сфаќам колку малку ја познавам, а ти?

Ќорвезироска:
И јас. Писател не може никогаш да се познава докрај, особено ако е како „едноставната“ Оливера Николова!

Слики: Aleksandra Waliszewska
Извор: „Жена“ (2003)

(ЗА) НИКОЛОВА НА ОКНО

Оливера Николова: Не го сакам денешново Скопје

Приказна со маски