Лева комора

Ти патуваш до твоето родно место кое си го напуштила пред четириесет години. Неподносливо близу си до чувството што ќе те пресоздаде во друг човек, мек, сентиментален, недолично збунет, таквото чувство веќе те здрмало преку описи во книги, неспоредливо побогати со зборови отколку што ти сега ги имаш. Возот граби низ рамницата, твојата побелена коса има сребреникав отслик во матниот прозорец, попатните бандери жилаво квичат наведнувајќи се наназад. Не си потиштена. Некаква погребна свеченост која го клати твоето тело, претпазливо ти го обезбедува мирот што ќе ти биде потребен за да го доживееш шокот од досега замислуваната средба.

Никогаш за овие четириесет години не си нашла време да го посетиш твоето родно место. Се раѓале деца, па и внуци, умирале блиски, и сè поневажно станувало каде си на оваа земјина топка, каде го јадеш лебот, спиеш или раѓаш, бидејќи твоето родно место, небаре поради вонземска интервенција, останувало секогаш таму каде што било, не за да те чека тебе (така чувствуваш ти), туку за да ја обезбеди онаа недвижечка точка околу која кругот, штом таа ќе остане постојано таму, ќе се заврти и одново ќе застане. Сè ќе се менува, па и ти. Но таа точка ќе остане единствена и во својата надуена самоувереност само ќе те дразни. Оттаму и твојот инаетлив отпор да ѝ се подаваш, да ја имаш во соништата, или да копнееш одново да ја видиш. А зошто и да ја видиш, кога е таа сè една и иста?

Но доаѓа време кога тој круг навистина ќе почне да се затвора токму кај таа точка, и кога ти веќе дарежливо ги расфрлаш своите спомени по ветер, бидејки тие, знаеш, веќе никому не ќе требаат, како и твоите алишта. Сè повеќе си наклонета на сеќавања, а и она што го сметаш за мечта, пак е само спомен. Имаш прилика, во разговор со еден лекар, излитените спомени без кои веќе не можеш ни да заспиваш, да ги именуваш како лева комора. Твојот лекар се смее. Тоа ти е првин неподносливо, поради физиолошката очигледност која те прави неправедно зависна од крв и месо, од жили, од коски и кожа. Но левата комора на твоето срце, и покрај сè што одрекуваш, вели лекарот, нестварно, но сепак конкретно, ти ја пропушта низ телото прочистената крв, која пред тоа кружејќ и низ него, ги собирала чиниш, ги таложела патем, ситните, рапави честички на твојата побрканост, и невидливо ги ослободувала, капка по капка, од маглата на твојата неодбеглива суета. Такви се и спомените, по време, вели твојот лекар. Небаре исончани, го замениле бескрвното лице; небаре чудно вдахновени, грижливо, без жестина и лутина, тајните ги отвораат и ги прават немоќни. Не мора да знаеме за левата комора на срцето и за нејзината пречистувачка функција. Иако знаеме зошто имаме чиста и свежа крв. Но во време кога минатото ни станува сегашност, нели веќе сме стигнале во својата иднина?

Се смееш и ти. Пречистени спомени. Сè станува ирационално, подобро да се рече. Бидејќи ирационалното бара безвременост, а ти веќе свесно, или несвесно, ја освојуваш временската испомешаност на твоето битие. Ти се чини, ја освојуваш својата содржина, бидејќи мислиш дека си во неа.

Возот те влечка кон твоето родно место, кон точката во која кругот се затвора, а ти веќе не се опираш. Си пошла и ќе стигнеш. Имаш обврски, тоа е вистинскиот двигател на ова есенско патување. И обврските се ирационални, признаваш. Имаш спомени од твоето родно место, но тие одвај се држат за тебе без ‘рбет, зашто очигледно, ти веќе не си потребниот ‘рбет за нив. Тие постојат небаре сами, а пресудниот ‘рбет не е дури ни твоето родно место каде те создале, туку заборавените детали, кои, според левата комора од твојот лекар, му дале некаква прочистеност, едноставна и речиси линеарна димензија на твојот спомен, но сепак притоа литеејќи го, правејќи го болно проѕирен. Постојат твојата неупатеност во деталите и твојата попустливост кон нивното разнообразие, но ја нема твојата острастеност, ги нема, еве, ни грижата, ни каењето.

Ќе слезеш на станицата, си велиш. Толку е тоа просто. Што може да те чини еднодневно патување дотаму? Сакаш да ја видиш Роза, твојата пријателка, не твојата братучетка Роза. Да видиш дали е жива, и дали во меѓувреме се развела од оној нејзин трапав пијаница, за кој ти раскажуваа и што ти ѝ пожелуваше. Што паметиш од тоа како си игравте со Роза? Дали таа беше принцезата, а ти вештерката, или беше обратно? Роза ли имаше секогаш свлечени чорапи (ете еден детаљ што го пои животот), или таквите свлечени чорапи ти паѓаат на ум поради сликата за една хероина на Дикенс, изобразена на телевизија? Претпоставка за ненужна проверка. Сакаш да го најдеш и Веле, оној Веле, контролорот на станицата, што доаѓаше кај вас, се сеќаваш? Знаеш ли зошто доаѓаше толку често? Постоеше некаква силна причина, би се заколнала. Имаше тој добра жена, но сепак доаѓаше кај вас толку често и ги фалеше питите на мајка ти. Те опфаќа ли желба да го сретнеш, да го поздравиш од име на старицата што ја остави дома (дали таа би го посакала тоа?), или, иако е тоа мошне излитено (а е сепак детаљ, детаљ!), да му го симнеш од глава оној негов маслосан качкет, и да го треснеш божем случајно во калта, за да мора конечно да си го испере, зашто за тебе, за сите овие четириесет години, тој качкет е само таков, маслосан и неиспран, недолжно застојан во времето на споменот? А ќе наѕреш ли во вашиот потон? Длабоко, во темното, има една бочва со двојно дно. Не плаши се дека виното ќе истече, како што се плашеше некогаш. Ако ја пронајдеш вистинската штица, можеш и да ја одвалиш и да го допреш дното. Полно е тоа дно со златници, беше убедена во детството, златници собирани со генерации. Уште ли се топорат во твојот спомен, златници од привид?

Да, ти првин слегуваш на малата железничка станица искитена со висечки црепови цвеќиња, со дрвени решетки на прозорецот од шефот на станицата, со единствената клупа во зеленокафеава боја која секогаш ја лутеше мајка ти, поради цепките што ѝ го потфаќаа фустанот. Но ти го распараа и тебе, се сеќаваш? Твојот бел фустан со цветови, сошиен за матурата. Беше неизмерно несреќна тогаш, јасно се сеќаваш на острата несреќа што пробивно те возмути. Но, зар овој спомен очекуваш да ги осиромаш и сите други? Белки си трезна што те очекува. Контролорот Веле ни оддалеку не е веќе таму, ни тој, ни пак неговиот маслосан качкет. Смешен спомен, па сепак, го допушташ како знак за распознавање, зашто и вонвременските блиски средби изискуваат знаци за пристап. Твоето родно место очекуваш да не биде веќе твое, и тоа те прави силна. Тоа ќе биде смалено како макетите што ги правевте на училиште, ти ќе се движиш низ него како Алиса во земјата на чудата. Од книгите што си ги читала знаеш дека ништо нема да биде како што било, и дека е залудно да се препалуваш од накривената родна куќа, од потонот што ги чувал златниците на предците а сега е детско игралиште, или што Роза веќе не е ни братучетка, бидејќи е можно одамна да е под земја. Но, тогаш, зошто си сепак тука?

Шеташ, и по малку време констатираш дека никој не те препознава. Но, тоа си го очекувала и тоа во првиот миг ти донесува видно олеснување. Можеш веќе и во лицата што ги среќаваш смислено да ѕуриш. Почнува да не ти пречи што тие, за твојата нападна заинтересираност сигурно го имаат она класично објаснување за простаци. Тоа се сигурно деца на децата од твоите познати, помислуваш, познати од пред четириесет години, но за тебе тие се сега призраци, и твојата обременета асоцијација ги поврзува со избледените негативи на умрените кои во меѓувреме ти го напуштиле родното место. Не сакајќи, иако при овие средби го признаваш мешањето на времињата во твојот ум, ти сепак жалиш за нешто, зар не? Тивко, сосем невидливо. Жалиш што и тебе никој не те препознава, а твоето место станало туѓо живеалиште, кое покажува речиси горда навреда од твојата заборавност.

И ете, многу посакуваш да чуеш обичен разговор на луѓе од ова време, и ти смислено седнуваш да го наслушнеш во едно кафеанче. Никој досега не те препозна? Никого ни ти не препозна одејќи низ родното место? Твојот страв од изненадувања стана непотребен? Зар овде ништо не останало од тебе, па ни малечок спомен?, се прашуваш. Порачуваш кафе, првата голтка е исто така безвремена, како и твоето настроение. Но мажот и жената на масата во дното, со допатувани торби покрај себе, дали како тебе си го преиспитуваат задоволството што дошле во место што им е познато од порано? Слушаш ококорено, очекуваш секој збор да те врати кон твојата кревкост, зашто само така можеш да го доживееш пречистениот спомен. Споменот од твојата лева комора, се насмевнуваш.

Веќе ја составуваш нивната приказна. Тоа ѝ е многу потребно на твојата недоумица, за да се решиш најпосле во која насока да појдеш. Мажот и жената дошле за да посетат некого. Тоа е видливо. Тој некој е жена, и таа жена се вика Роза, го слушна тоа. (Твојата Роза? Братучетката, или пријателката? Некоја нова Роза, која го влече името на прабаба си како тешко самарче?) Не се двоумиш, оваа Роза е, погодуваш, љубовница на мажот. Била. Така сакаш да веруваш, таа варијанта ти е особено потребна. Била, зашто и мажот до масата е во поодминати години, а ти баш пожелуваш тој да дошол да ја посети, да ги види збајатените брчки врз нејзиното лице и на жена си, која го дознала тоа, и која е сега овде, со него, да ѝ го врати должното сопружничко спокојство.

„Зошто не ја викнеш и Роза на кафе со нас?“, настојува нервозно жената.

„А што знам, мила, можеби не пие кафе“, собира раменици мажот и се ѕвери кон тебе, ти се чини: со некаква скриена предумисла.

„Ако не кафе, ќе ѝ порачаш нешто друго“, грижливо упорствува жената. „Ама што знам, мила, можеби нема соодветна облека за излегување.“ „Па оди, купи ѝ некој фустан. Или здолница и блуза. Дојдени сме за тоа.“ „Не ѝ ја знам мерката, мила. Можеби е дебела, а можеби е и слаба.“ „Тогаш купи еден фустан за дебела, а еден за слаба.“ “А ти, мила, ќе останеш тука?“ „Ќе чекам“, вели жената. „Нели така се договоривме?“

Во тебе гргори смеа. Што ли ќе стори мажот? Мораш да станеш и да излезеш од кафеанчето. И мажот, и жената, но и ти, сте на половина пат. Само сте започнале нешто, но нецелосноста е веќе фалинка, зар не? Слепиот предизвикува сожалување за беспомошноста, би рекол твојот лекар, но ќоравиот на едно око - само сочувство за паталец. Полуглувиот - тивок подбив, но тотално глувиот речиси го корне твоето срце, зар не е така?

Ти сакаш да ги поштедиш мажот и жената од себе, од твоето стоење на полпат. Стануваш, си ја земаш чантата, разведрено решена да излезеш надвор, да појдеш одново во срцето на твоето родно место.

„Роза! Роза!“, наеднаш некој вика по тебе.

Се свртуваш, за миг ја одрекуваш очигледноста. Кон тебе трча со раширени раце мажот од масата во дното. Неговата жена се поткренала на столот, нејзиниот лесен фустан ѝ се залепил за задникот. „Роза! Роза!“, шепоти и таа, бледа, и со некаква препредена бавност го повторува извикот на својот маж.

Застануваш, но нема потреба да одрекуваш дека не си Роза. Некаква благодатна топлина го облева сето твое суштество кое наеднаш се добрало до одразот на нечија сакана личност. Не ти е жал што те замениле. Мажот тоа го знае, како што го знаел и пред да извика по тебе, но во грчот да го заврш и започнатото, умно се зачипчил за случајноста. Сега се клешти, гледајќи те. Не се ни извинува. Годините, ти вели. Очите. Редовни промашувања. Ги поздравуваме одамна умрените, ги бараме оние што нè заборавиле. А тебе нозете ти треперат, малаксано те фраска в грло ритамот на срцето, неприкладни солзи ќе ја издадат кревкоста од која се плашеше. Ќе те поздравеше ли поприсно родното место, отколку да те преслика, вака, во трајноста на нечија младешка љубов?

Надвор, пред кафеанчето, го погалуваш малечкиот кој накиснал којзнае каде и сега виновно цупка и се цеди во уличната прашина.

„Здраво“, му велиш, бришејќи си го образот. Тој гледа во твоите панталони и чкрапајќи примижано, прашува смирено:

„Ти си тетка или чичко?“ „А ти што мислиш?“, се засмеваш. „Мислам... дека си баба“, вели малечкиот.

Кругот се затвора? Минува ли тоа, толку речито, родното место низ левата комора?

Извор: Лева комора, Темплум, Скопје, 2008.
Слики: The Royal Art Lodge