Една втора приказна

21.07.2016 11:47
Една втора приказна

Ова треба да ви го раскажам – започна Корнел Ешти. – Последниот пат некој меѓу пријателите изјави дека не би патувал во држава чијшто јазик не го знае. (...) Тоа ретко го имам доживеано, зашто, како што знаете, зборувам десет јазици... всушност само еден единствен пат, кога на пат кон Турција, ја пресеков Бугарија.

Дежо Костолани, „Корнел Ешти“

 

Патниците во сите ноќни возови што ги пресекуваат границите на Балканот, се мошне слични. Пребирливиот народен психолог би побарал некакви разлики, но нема да стаса подалеку од различниот степен на речовитост, од парафразите на општите пцовки, различните марки евтини цигари, најчесто пушени во купето, и толку. Наметнатите сличности со другите балкански народи веќе не го носат она скептично панбалканско задоволство. По 89-та, ова мило балканско-словенско семејство што се нашло на брегот од Црното Море, во идиличен состав, да речеме, мажот – Бугарин, жената – Чехинка, децата – Унгарчиња, неповратно се распаднало на неговите составни народности. Слично на луѓето што претходната ноќ споделиле низа недозволени нешта во една, ете така случена блискост, а веќе следниот ден претпазливо се одбегнуваат и ништо не си споменуваат.

Свикнав на помислата дека кога патувам со воз, неизбежно налетувам на зборливи бабички, старци кои во детали ги помнат последните педесет-шеесет години од својот живот, тетки со итри снаи и слични персони. Убавите жени секогаш седат во соседното купе.

Овој пат, уште кога влегов во купето и ја видов костенливата дама до прозорецот, првин погледнав во билетот, со мислата дека очигледно сум го згрешил местото. Не го имав згрешено.

– Балкан – експрес, нели? – прашав сè уште не осмелувајќи се да седнам.

Девојката кимна благонаклонето, барем така ми се причини, и се насмевна. Не беше грешка. Набргу возот тргна. Бевме сами во купето, вагонот – полупразен. Извадив цигари, ја понудив, таа се заблагодари и од чантата ги извади своите, ѝ ја доближив запалката и таа повлече. Знаев дека нешто треба да речам, да разврзам разговор, ама нормално секој почеток ми се чинеше банален и предвреме осуден на неуспех. Секогаш патував со закован поглед во некоја книга за да не бидам вовлечен во разговор. Првата реченица ме изненади и самиот мене.

 

- Дедо ми патуваше 48 години на оваа линија. Беше кондуктер. – Нејзиниот поглед го разбрав како поттик и решив да продолжам. – Многу се гордееше со една своја приказна. Ја раскажуваш е двапати во годината, на Божик и Велигден. Тоа беше ритуал. Си имаше едно шкафче, само негово, каде што чуваше стара кондуктерска чанта. Сите знаевме што ќе извади оттаму – веќе пожолтен број на „Железничарскиот глас“ од 1939 година. Значи, го отвора весникот, ми го подава и јас почнувам да читам. Читам еден расказ, и тоа цел. Помнам дека ја зафаќаше претпоследната страница. Расказот беше од некој Унгарец, всушност можеби не беше расказ, туку глава од некој роман, но тоа немаше никакво значење. Авторот раскажуваше како неколку часа разговарал со еден бугарски кондуктер, без притоа да знае зборче бугарски. Кондуктерот тоа воопшто не го насетил, па Унгарецот многу се гордееше со каква умешност ја предизвикал таа сцена и како со часови се насладувал на расприкажаниот Бугарин.

Сите знаевме дека тој кондуктер е дедо ми. Точно знаев и на кое место, таму каде што беше опишан како „дебеличок Бугарин со црни мустаќи“, ќе промрмори дека Унгарецот тоа си го додал од себе. Кога завршував со читањето, дедо ми палеше цигара и дури на третото испуштање на димот ја почнуваше својата приказна. Зборуваше полека, си имаше некоја помисла дека е добар раскажувач и ние секојпат го слушавме со почит. Уживав да ги откривам разликите од неговите претходни приказни, новите детали што се појавуваа секој нареден пат.

Тука влезе кондуктерот и за кратко ја прекина приказната. Откако излезе, ја прашав жената да не сум ѝ здодевен. Таа само ја заниша главата и со погледот ме поттикна да продолжам.

– И така, дедо ми загадочно се потсмевнуваше и ја раскажуваше својата верзија за средбата со Унгарецот. Си врвел една вечер низ ходникот на возот за Истанбул, било нешто по полноќ, патниците ‘рчеле. Само во вагонот од прва класа пушел еден пристојно облечен господин – низок, полничок, со црвеникава брадичка – нагласуваше дедо ми, чиниш се одмаздуваше за она „дебеличок Бугарин со црни мустаќи“. Веќе му го проверив билетот и бев готов да заминам, продолжуваше дедо ми, но нему очигледно му се зборуваше, па ме застана и ми понуди цигара. Ми понуди на бугарски, така е, ама нешто во неговиот глас не беше баш бугарско. Навистина, цигарите беа убави, „со позлатен филтер“, такви кај нас не можеа да се најдат. Изгледаше пристоен човек, еден таков, благ, ми се насмевнува, ама не му се седи сам. И мене не ми се седи сам, ама кога знам само бугарски и малку влашки, за што да зборуваме. Сепак го прашав на бугарски, можеби знае, секаков народ има. Од каде е господинот, ни го разбира ли јазикот. Му се заблагодарив и за цигарата. Тој само кимна со главата и пријателски ме потчукна по рамото. Уште тогаш јас проценив дека ништо не разбира од нашиот јазик, ама којзнае зошто, не сака да се издаде. Негова волја, си реков, сигурно му е страв да не го изгуби моето друштво.

И тогаш ми текна, мене ми текна, нагласуваш е дедо ми, и се фати на јадицата. Почнав да му го раскажувам сето она што ми се беше насобрало. Можев сè да кажам пред тој човек, оти збор не разбираше. За војската му раскажував, за службата во возот, за секаквите што ги среќавав тука. Многу убаво слушаше човекот. Ние, Бугарите, само знаеме да се прекинуваме и да викаме: е, тоа ништо не е, јас, да знаеш, каква случка имав... Не оставаме да си ја довршиме приказната. А оној господин, ги вперил очите во мене, збор да не испушти. На едно место ќе се насмевне, на друго – ќе кимне, одвреме-навреме ќе му се испушти по едно „да, да“. Секогаш не погодуваше, ама не му го земав тоа за лошо. Се правев дека го сметам за наш и нему му беше мило. А и мене ми беше мило. Сè можев да му речам. На малкумина човек може сè да им каже. А овој, како што се вели, можеш и да го испцуеш, и да му се пожалиш, сè ќе прифати. Испаѓа дека најдобро се разбираат луѓето кои не си ги разбираат јазиците. И нему му е мило, и мене, иако и двајцата се лажеме, пак ни е убаво.

 

Дедо ми очигледно цврсто имал решено да му раскажува штом работата стасала дотаму да му ги покаже и двете метални копчиња (тоа го спомнуваше Унгарецот во расказот). Тој секогаш си ги носеше со себе, тие беа неговиот најскапоцен спомен. Копчињата беа единственото нешто што останало од татко му, убиен во Балканските војни некаде на тие места. Дедо ми речиси и не го помнеше својот татко, па тие копчиња од шинелот му значеа сè. Никогаш не се разделуваше од нив. Му ги покажал на странецот, а тој почнал да ги потфрлува во раката и да се смее. За него тоа биле две копчиња. Тука дедо ми не издржал и се расплакал како мало дете (според расказот на Унгарецот), а според верзијата на дедо ми, тој само крвнички го погледнал и си ги зел копчињата назад. За малку работата до тепачка ќе стасаше, раскажуваше дедо ми, така се занесов во приказната што заборавив дека оној господин ништо не разбира. Паднав во стапицата што сам си ја поставив. Потоа ми стана криво што бев груб со него, му се извинив, но веќе не бев сигурен дали ме разбира. Нели до пред малку јазиците ги немаше, ги бевме оставиле зад нас, па одлично се разбиравме, а сега секој си го беше поставил својот јазик пред себе како ѕид, ништо да не може да прелета. Се збогувавме човечки, но и ден-денес малку ми е криво.

Тоа беше приказната што дедо ми ја раскажуваше само на празник, двапати во годината, на Божик и на Велигден. Други празници тој не признаваше. Оној човек навистина испаднал странец, и тоа не каков било, ами Унгарец, како што велеше дедо ми. За него Унгарците, поради јазикот, беа најголемите странци. Освен тоа испадна и писател.

По оваа случка дедо ми патувал уште триесет години низ возовите, но никогаш не се случило повторно да го сретне господинот. Ниту пак слатко да си поприкаже со некој друг, како што самиот велеше. И на крајот од приказната, пред да кажеше на здравје, секогаш завршуваше со една иста реченица која сите на масата можевме да ја изрецитираме во хор. Гледате ли какво нешто е јазикот, оној си мислел дека ме наместил зашто не му се седело сам, јас си мислев дека го наместив зашто и мене не ми се седеше сам, а излезе дека јазикот нè наместил и двајцата. Ама пак, толку убаво никогаш не ми било.

Ете, тоа го кажуваше на крајот мојот дедо, бившиот кондуктер, и велеше на здравје.

Жената спроти мене продолжуваше да ме гледа љубопитно, чиниш не сакаше приказната да заврши. Нејзиниот поглед го примив како комплимент. Никогаш добро не сум умеел да раскажам ниту виц, но овој пат така испадна. Сепак паузата ми се стори непријатно долга, запаливме по една цигара и тогаш таа неочекувано ја подаде раката и рече:

-My name is Kathrin. I don't know your language but it was a great story.

Превод од бугарски: Никола Маџиров
Извор: И други приказни, Темплум, Скопје, 2006.
Слики: Jeff Friesen

ОкоБоли главаВицФото