Феминизмот не е морална полиција

24.02.2017 11:40
Феминизмот не е морална полиција

Во време на економска и општествена криза, повторно посветуваме повеќе одошто треба внимание на структурниот однос на половото угнетување и капитализмот. На кој начин современата феминистичка критика би требало да го сруши митот кој се напојува од акумулацијата на капиталот – митот за довршената еманципација на жените?

Мошне е едноставно да се разоткрие тој мит и да се покаже дека впрочем не дојде до еманципација на жените, и покрај приклучувањето на голем број жени кон платената работна сила – што не беше универзална појава, зашто ако се осврнеме на ситуацијата во социјалистичките, но и во другите држави кои ги поминаа структурните реформи, ќе видиме дека жените ги изгубиле некогашните работни места, на пример, во јавниот сектор.

Значи, нема сомнеж дека ова приклучување на жените кон платената работна сила не беше универзален феномен. Но, и во одредени земји, односно делови од земји во кои дошло до тоа, ќе забележиме дека жените биле интегрирани на најниско ниво, преку облици на вработување кои не им обезбедувале никаква реална независност или автономија. Во голем број случаи жените биле принудени да работат две или три работи, и во одредена смисла „го напуштиле домаќинството“ – намерно го ставам во наводници зашто тие не го напуштиле домаќинството навистина. Имено, истовремено се десеткувани сите услуги кои функционирале како поддршка на репродукцијата на животот и работната сила, така што жените морале да бидат, и сè уште се присутни на два фронта – во домаќинствата, каде извршуваат многу неплатени работи, но и надвор од домот. Значи, работната недела на жените во денешно време трае подеднакво како и за време на индустриската револуција, дури и во таканаречените високоразвиени земји како САД.

Жените живеат во состојба на вечна криза – работат постојано. На пример, жените во САД се главни потрошувачи на антидепресиви, зашто со нивна помош успеваат да ја истуркаат неделата. Покрај тоа, се намали границата на очекуваниот животен век. Се проценува дека денешните бели припаднички на пролетаријатот ќе живеат пет години пократко од своите мајки. Во таква крајна кризна состојба немаат време за децата, пријателите или семејниот живот. Се зборува дека членовите на американските семејства, онаму каде семејството сè уште е целосно, се состануваат во сабота на ручек, додека и покрај тоа секој работи, а децата се враќаат од училиште во празен дом. Земајќи го предвид сето наведено, не можеме навистина да зборуваме за еманципација.

Како да се врати еманципацискиот, револуционерен потенцијал на комодификуваното феминистичко движење? Односно, како плуралитетот на женските гласови од сè уште доминантната културно-детерминистичка парадигма да се смести во материјалистичка категорија? Дали постојат начини за соработка на нивоата каде постојат заеднички темели или каде се препознаваат тактичките предности?

Субверзивниот, еманципациски карактер на феминистичкото движење ќе го обновиме ако го избавиме од заробеништвото на власта и Обединетите Народи и ако го ослободиме од подреденоста на неолибералната економија. Феминистичкото движење се создаде како бунт против одредени граници кои им биле наметнати на жените во капиталистичкото општество – против ограничувањето на неплатениот труд во домаќинството, против подреденоста на мажите во и надвор од семејството, против недостатокот автономија. Во таа смисла феминистичкото движење покажа голем потенцијал. Патот кон закрепнувањето на движењето денес лежи во уважувањето на фактот дека многу од проблемите со кои се соочувавме во минатото сè уште се присутни, и дека промените предизвикани од глобализацијата под контрола на ОН и Светската банка на никаков начин не ги еманципираа жените. Поаѓајќи од тоа спознание, денес можеме да градиме движење кое меѓу другото ќе го обнови тој субверзивен однос кон комплетниот процес на репродукција, и кое одново ќе биде во состојба да му даде клучно значење на прашањето за репродукција во феминистичките политики.

Имено, корените на феминистичкото движење се токму во анализата и борбата која е поврзана со семејството, сексуалноста, работата во домаќинството и односите со мажите. Кога женското движење почна да се занимава со изворите на женската потчинетост и ѝ пружи отпор, стана јасно дека е потребно да се трансформира нешто што е мошне суштинско во семејните и сексуалните односи. Дури подоцна феминистичката борба стана борба за еднаквост, односно еднакви можности, но на почетокот се работеше за борба која беше насочена кон одбивање на бунтот против одреден вид договор – брачниот договор, кој подразбирал дека жената ги извршува домашните работи и го опслужува мажот. Значи, да извршува огромни количини неплатен труд зашто тоа е во „природата на жената“.

Проблемите поврзани со репродукцијата денес повторно предизвикуваат голема криза во нашите животи. Потребно е повторно да се разгледаат, да ја зајакнат класната перспектива и да ја вклучат во феминистичката борба. Треба да се почне со создавање врски помеѓу различни групи жени – црни, бели, жени кои работат надвор од домаќинството, жени кои првенствено работат во домаќинството, жени кои извршуваат платени домашни работи и жени кои неплатено извршуваат домашни работи. Женското движење ќе го обновиме кога ќе ги препознаеме меѓусебните допирни точки и ќе тргнеме кон создавање заеднички терен за борба.

За структурната врска на патријархатот и капитализмот интензивно се дискутира уште од седумдесеттите. Дали патријархатот е автономен систем во однос на капитализмот и дали можеме да го означиме половото угнетување и нееднаквоста со зборот патријархат?

Во оваа дискусија заземам специфичен став. Не мислам дека патријархатот е посебен систем, но истовремено се дистанцирав од обидите да сфатам какви биле условите во кои, на пример, живееле жените на почетокот од историјата. Според моето разбирање на односот помеѓу патријархатот и експлоатациските општествени системи кои му претходеле на капитализмот, патријархатот почнува да биде важен фактор и да презема позначајна улога во моментот кога се појавува и експлоатацијата на трудот. Со појавата на општествата кои го експлоатираат трудот – што му претходи на капитализмот – се создаваат и општества во кои мажите имаат интерес и ја преземаат власта над женските тела, како тела кои имаат способност за создавање богатство, деца, работна сила. Значи, сметам дека, историски гледано, најпрвин се појавил системот на експлоатација на трудот и дека од тој систем произлегле сите останати. Тоа е во спротивност со гледиштето на бројни радикални феминистки, кои сметаат дека патријархатот е модел на сите други облици експлоатација. Сметам дека експлоатацијата на трудот по правило му претходи на патријархатот.

Кога станува збор за патријархатот во капитализмот, сметам дека капитализмот го реструктуира патријархатот. Со други зборови, тој е заеднички именител за моќта на мажите над жените, но таа моќ се манифестира на друг начин, во склад со поинаквите цели и со употреба на поинакви инструменти, зависно од општествениот контекст. Значи, капиталистичкиот патријархат не е патријархат од Средниот век, и мошне важно е да се разликува тоа. Преку својата работа истакнував дека во капитализмот на дело е патрхијархат на надниците, заради улогата што ја има таквиот однос во одржувањето и организирањето на односот на подреденост и хиерархија помеѓу жените и мажите, што е можно да се докаже и документира.

Дали е можно укинување на патријархатот во рамки на капитализмот, ако го земеме предвид структурното позиционирање на хетеронормативното семејство и границите што ѝ се наметнуваат на женската и квир сексуалноста?

Претпоставувам дека во некоја исклучително оддалечена, научно-фантастична варијанта веројатно е можно да се замисли вид капитализам во чии рамки во одреден момент начинот на производство на работната сила е осмислен со помош на машини – капитализам кој го надминал телото на жената. Но, мислам дека во рамки на капитализмот каков што го познаваме, патријархатот и понатаму ќе игра клучна улога. Капитализмот сè уште е зависен од женското тело и контролата над репродукцијата и женската сексуалност, така што во одредена смисла сите структури кои ја одржуваат разликата помеѓу жените и мажите сè уште се исклучително важни. Впрочем, не се работи само за перпетуирање на разликите, туку и за одржување на хиерархијата. Имено, разликите не се нужно проблематични, но хиерархијата и нееднаквоста се.

Дали со растурањето на социјалната држава, губењето на државните и социјалните мрежи за поддршка, ретрадиционализацијата на општеството и настапувањето на економската криза не се отвора простор за враќање на социјалистичкиот, односно марксистичкиот феминизам и пролиферацијата на таквите пристапи кон општествените прашања?

Не се сметам за социјалистичка феминистка. Не сум сигурна ни дали сум марксистичка феминистка, иако во голема мера се потпирам на Маркс и му должам значаен дел од своето разбирање на капитализмот. Секако, притоа би морала да објаснам на кој марксизам реферирам, зашто постојат многу различни интерпретации – алтисерски марксизам, историски материјализам, марксизам на Новата левица во Италија, автономистички марксизам, итн. Меѓутоа, сè уште повлекувам линија на разграничување помеѓу социјализмот и марксизмот. Во својата анализа социјализмот отсекогаш сум го поимала како поинтензивна форма од социјалната демократија и државниот капитализам. Во таа смисла, јас сум антикапиталистка.

Историски гледано, реал-социјализмите беа повеќе ориентирани кон државата. Затоа, би рекла дека кризата на социјалната држава, односно кризата на социјалната демократија не го отвора во толкава мера патот кон враќањето на социјализмот, колку кон изградба на покомунални видови односи – сфаќање дека сопствениот живот мораме колективно, а не индивидуално да го земеме во свои раце, и дека не треба да зависиме од државата. Имено, видовме дека државата ветува дека ќе ги репродуцира нашите животи, но во реалноста, кога барањата ќе преминат одредена точка, таа веднаш се повлекува. Од кризата на социјалната држава е видливо дека капитализмот успеал да обезбеди одреден степен на благосостојба само на ограничен дел од работната популација, и тоа само на ограничено време. Кога барањата и борбата се обиделе да се поместат подалеку од она на што капиталистичката држава била подготвена да се согласи, морале да го реконструираат целиот свет.

Наместо да го поттикне враќањето кон социјалистичката позиција која во одредена смисла сè уште ја подразбира државата, кризата на социјалната демократија и државата всушност отвора нови можности и ја поттикнува реконструкцијата на секојдневниот живот во општеството одоздола. Со реконструкцијата одоздола уште долго нема да можеме да ја игнорираме државата зашто таа сè уште има монопол, како над насилството така и над богатството, но потребен е обид да се остварат нови облици автономија во однос на државата. Ова не е само моја интерпретација туку и надеж, зашто социјалистичката држава не беше отсекогаш сјаен пример за оснажување на луѓето, особено не на жените.

Уште колку сила остана во работничката класа за да му се спротивстави на ваквиот систем кој ги воздигна условите на експлоатацијата на повисоко ниво? Во време на сè поголема невработеност, кога и прекарно вработените се доживуваат како привилегирани, дали се присутни нужните историски услови за антисистемски отпор?

Да се надеваме дека се. Во суштина, потребен ни е меѓународен облик на организација. Стана мошне јасно дека на секоја работничка сила ќе ѝ биде исклучително тешко да оствари позначајни поместувања во работните услови или условите за вработување исклучиво врз основа на способноста да се организира на локално ниво. Мислам дека е исклучително важно луѓето што побрзо да почнат да организираат меѓународни мрежи и облици на отпор. Еден од чекорите во таа насока би бил да се прави разлика помеѓу Европа на шефовите и Европа на обичните луѓе – оние кои се експлоатирани и на кои заради тоа им е од интерес да ги трансформираат европските општества.

Таквиот тип интернационализам денес е поважен од кога било зашто капиталот е интернационален и како што видовме, мобилен. Да ја земеме како пример огромната, изразено интензивна борба од седумдесеттите. Доаѓам од Италија и мошне внимателно следев што се случуваше таму. Класната борба на фабричките работници во Италија до 1973-1974 година беше мошне развиена, но успешно беше скршена со бегството на капиталот. Значи, моќта на капиталот е интернационална моќ – лежи во интернационализацијата. Моментално се во состојба да ја искористат целата моќ на Европската унија против работничката класа од секоја поедина земја, затоа и работничката класа мора да се организира на меѓународно ниво. Отсуството на такво организирање моментално претставува една од нејзините слабости. Ако се успее да се постигне тоа, ќе почне да се наѕира можноста за конфронтација и преговарање за реален трансформативен процес. Во моментов не сме во таква позиција.

Каков е феминистичкиот одговор на методолошкиот индивидуализам содржан во забелешката дека постојат жени кои сакаат да ја извршуваат домашната работа? Дали ваквиот вид забелешка е корисен за критикување на женската позиција во општеството?

Денес на предавањето споменав дека, како и многуте жени со кои работам, сум свесна оти нашата задача како феминистки не е на жените да им зборуваме како треба да се однесуваат, туку да создадеме услови во чии рамки ќе можат самите да одлучуваат, наместо да бидат присилени на некаков облик на експлоатација заради недостаток на можност за избор. Значи, ако жената ја пронаоѓа својата среќа и исполнување во извршувањето на домашните работи, која сум јас да ѝ го забранам тоа? Меѓутоа, домашната работа може да се извршува во различни услови, а јас сакам да се борам за остварување на можноста жената, ако посака, да може да ги извршува домашните работи во услови кои не се експлоатирачки. Исто така, сакам да се борам за остварување на можноста жената која ќе одлучи да не ја извршува домашната работа да може да прави други нешта. Не сакаме да бидеме нова, феминистичка морална полиција.

Слики: Mary Beth Еdelson

Извор: http://slobodnifilozofski.com

Слични содржини

ОкоБоли главаВицФото