Различни окови, заеднички отпор

19.04.2017 09:54
Различни окови, заеднички отпор

 

Во капитализмот, патријархатот е структурен зашто ги ограничува жените во некои области, додека другите сфери се дозволени без ограничувања.

Бел Хукс

Подемот на екстремната десница во Америка, Русија, Франција, на Балканот, покрај тоа што придонесува за интуитивен увид во поврзаноста на националните и „државотворните“ проекти (во што секако не спаѓаат неразрешените национални прашања како курдското, палестинското, косовското, туку станува збор за империјалистички фикции за враќање на изгубените големини) со репатријархализацијата на општеството, ги соголува и внатрешните контрадикторности на општествената положба на жената. Претседателските избори во Америка разгореа една од клучните дебати во рамки на феминистичкото движење – кога бела жена ќе скрши стаклен плафон, кој чисти по неа? Значи, станува збор за проблемот на етничката и расната исклученост под маската на сестринството, кое, во суштина, во прв план ги става интересите на образованите бели жени од средната класа.

Антимилитаризмот и антинационализмот со право се препознаваат како обележја на разни феминистички движења, бидејќи и национализмот и милитаризмот инсистираат на ретрадиционализација на половите улоги, и тежнеат кон укинување на женскиот политички субјективитет. Милитаризмот и национализмот, како што преку примерот на големосрпските претензии на српските политички сили од деведесеттите покажа антропологот Жарана Папиќ, се поредоци на братството, во кои женското тело е или инструментализирано со цел репродукција на нацијата или претставува објект на деструкција – кога станува збор за телата на жените кои им „припаѓаат“ на други етнички колективи. Во тој клуч транснационалните антимилитаристички сојузи делуваат како „природен“ елемент на феминистичкото дејствување. Од друга страна, жените како политички субјекти значително се обликувани не само од својата класна положба туку и од националните колективитети на кои им припаѓаат. Негирањето на ваквата реалност, во најдобар случај би претставувало наивна и есенцијалистичка вера во заедничкото женско битие кое ги надминува општествените поделби. Во најлош случај, негирањето на националните и етничките разлики би можело да доведе до потврдувања, а не укинувања на постоечките односи на моќта.

Со други зборови, дали можеме да се бориме против стигматизацијата на абортусот и понижувачкиот третман во гинеколошките установи, а притоа да ги игнорираме специфичните понижувања и пречки со кои се соочуваат Ромките во здравствениот систем?

Структурната врска помеѓу етничкото и полово заснованото насилство, за кое пишува Вирџинија Вулф во антивоениот памфлет Три гвинеи, недвосмислено доведува до заклучок дека за опстанок на феминистичките политики кои настојуваат да ги застапуваат интересите на најголемиот број жени интернационализмот е нужна претпоставка. Факт е дека жените и феминистките во текот на историјата често предводеле мировни и антифашистички движења. Но, денес се соочуваме не само со феноменот на жени кои „одозгора“ заговараат и спроведуваат расистичка и националистичка политика (доаѓањето на Марин Ле Пен на чело на Националниот фронт значајно придонесе за проширување на гласачката база на оваа партија, на чело со усташоидната ХДЗ се наоѓа Колинда Грабар Китаровиќ) туку, како што покажаа изборите во Америка, расизмот и национализмот кои „одоздола“ ги поткопуваат темелите на идеологијата на сестринството, односно претпоставката дека идентичниот корен (?) на половото, расното и класно угнетување е доволен услов за обединување на жените против заедничкиот непријател. Со зборовите на еден транспарент од Женскиот марш во Вашингтон – Белите жени гласаа за Трамп.

Ако феминизмот сака да понуди адекватна стратегија за борба против национализмот, тоа треба да го направи со асертивни политички аргументи кои ги надминуваат моралистичките апстракции дека национализмот е лош и дека „жените немаат нација“. Односот на национализмот и феминизмот, попрецизно кажано – дискурсот на националното и женското ослободување – историски гледано, не е исклучиво однос на поларитети. Меѓу другото, оттука потекнува постојаната опасност од десничарско кооптирање и преозначување на јазикот на половата рамноправност, како што денес во Србија, зборувајќи за правата и положбата на „српските жени“, тоа го прави Двери.

Дали жените имаат нација?

Што, впрочем, значи познатиот крик на Вирџинија Вулф Како жена, немам земја. Како жена, не сакам земја. Како жена, мојата земја е целиот свет? Вулф во Три гвинеи пишува во контекст на Шпанската граѓанска војна и подемот на фашизмот во Европа, во време кога жената што се мажела за странец го губела државјанството, во време кога сеќавањето на Првата светска војна, кое гласачките и феминистките ги поларизирало на оние кои сметале дека во војна националниот интерес е поважен од женскиот фронт и оние кои ни во воени околности не сакале да ја запрат феминистичката борба. Во тој контекст, Вулф му се спротивставува на етноцентричното поимање на нацијата, чија суштина може да се сведе на мотото „тој да брани, таа да раѓа“. Тука жената е сведена на гарант на биолошкиот опстанок на нацијата, па позицијата на мажот се претставува како инхерентно заштитничка. Доколку жените ја одбијат таа заштита, на тој начин одбиваат војната да се води во нивно име, објансува Вирџинија Вулф.

Во тоа светло, споменатата изјава не претставува ризик кој би можела да го претставува ако се примени на апстрактно идеалистички начин. Има ли смисла пословично да ги негираме границите и нациите, да тврдиме дека сите сме сестри и сите сме угнетени на ист начин, ако не им го признаваме правото на самоопределување Албанките на Косово?

Тоа би било сестринство кое наместо сите ја засилува исклучиво мнозинската група во своите редови, очекувајќи малцинските групи едноставно да се согласат со таквиот третман.

Покрај етничкото сфаќање на нацијата, кое веќе го споменав, во пионерската студија од таков вид на Нире Јувал Дејвис, Полот и нацијата од 1997 година, објаснето е и сфаќањето на нациите како културни, односно државни заедници. Дискурскот на феминизмот често ги следел последниве две.

Дискурсот за нацијата како културна заедница, чии просветителско-романтичарски корени се очигледни, имал неспоредливо поголем еманципаторски потенцијал во однос на етноцентричните национализми. Без оглед на есенцијалистичкото, ограничувачко и од денешна перспектива крајно реакционерно изедначување на жената првенствено со нејзината улога на мајка и воспитувачка, позиционирањето на жените како рамноправни членки на културните заедници им зададе сериозен удар на темелите на патријархатот. Имено, патријархатот како антрополошки феномен, како што покажа Шери Ортенер, се темели на изедначувањето на жените со природата, односно со биолошката репродукција, додека мажот е делотворен во сферата на духовниот живот, кој трансцендира биолошки, што му овозможува привилегирана општествена положба.

Барањето за еманципација на жените како услов за национално ослободување не само што ги сигнализира модернизациските движења туку претставува и облик за оплеменување на категоријата нација со социјална содржина. Изедначувањето на степенот на женската еманципација со степенот на национална еманципација беше дискурс на британскиот сифрашизам, почеток на социјалистичката мисла во Србија (Светозар Марковиќ, сестрите Нинковиќ), југословенската феминистичка и интелектуална авангарда помеѓу двете војни, НОБ. Десничарската стратегија за апропријација на ваквиот вид дискурс се состои од деконтекстуализацијата, преземањето национален предзнак, но и отстранувањето на социјалната содржина.

Американскиот сифрашизам одел во чекор со идејата за изградба на нацијата како државна заедница. Либералната теорија на државата, наспроти марксистичката, настојува да ја објасни државата како допирна точка, а со тоа и како кохезивен фактор на сите спротивставени класи и општествени групи. Оттаму идејата дека „граѓанскиот“ национализам, за разлика од етничкиот, е инклузивен. Но, токму од редовите на феминистичката теорија дојде една од најкомплетните критики на псевдоуниверзалноста на граѓанскиот статус.

Ирис Мерион Јанг, ексклузивноста на граѓанскиот плурализам ја илустрираше на следниот начин: Во структурата на плурализмот на интересните групи Пријатели на китовите имаат ист статус како Националното здружение за унапредување на обоените или Националното стрелачко здружение, а секое влијае на одлучувањето онолку колку што може да постигне со своите средства и снаодливост во борбата за вниманието на оние што одлучуваат.

Значи, феминистичките колективи не би требало да се однесуваат како буржоаска држава: ако навистина сакаме да се бориме против национализмот и расизмот, не смееме да ги игнорираме колективните национални и етнички разлики, зашто така искристализираната перспектива ја прикриваме со апстрактно универзалното сестринство – маргинализираните жени се прифатени сè додека не ја проблематизираат својата маргинална позиција во рамки на движењето.

Сестринството е револуционерно

Сестринството е моќно оружје на женското јакнење, но е и револуционерно зашто може да обезбеди платформа за масовно женско обединување заради прераспределба на моќта. Тоа е еден од темелните принципи на социјалистичкиот феминизам. Својот целосен револуционерен карактер оваа порака го добива во светло на колонизаторската виктимизација која често ја спроведувале белите феминистки спрема своите соборки од „третиот свет“.

Сестринството не може да се претпостави врз основа на полот; тоа мора да се искова со коректна историска и политичка практика, пишува Чандра Моханти, која посочи на фактот дека претставувањето на западните феминистки како самостојни, образовани и слободни жени е конструирано во спрега со фантазмата на заостанатите ориентални жени. Секако, во оваа прилика непотребно е да се коментира десничарското присвојување на постколонијалната критика на западниот феминизам.

Така често можеме да слушнеме наводно добронамерна критика на западниот феминизам кој, наместо во неоколонијален манир да се обидува да ги „спаси“ не-белите жени, треба да се огледа на нивната борба која, како што си замислуваат десничарите, во прв план ги става семејството и нацијата, а не женската индивидуа. Ваквото резонирање само го соголува десничарскиот страв од женското ослободување, но не и суштинската грижа за проблематиката на расното и етничкото угнетување.

Токму како што аргументира Моханти, ако жените на Западот навистина оствариле задоволително ниво индивидуални и колективни слободи, веќе не би имало потреба за феминистичко организирање. Сестринството како политичка практика е вистинска закана за конзервативизмот.

Една од пречките на патот до целосна еднаквост и инклузивност во феминистичкото движење секако е и феноменот кој, според аналогијата со „просветниот сексизам“, можеме да го наречеме „просветен расизам“.

Поентата на политиката на сестринството не е во тоа белите и/или жените од средната класа да престанат да ги артикулираат своите сосема легитимни барања, ниту да се натпреваруваат во меѓусебното самодоволно прекорување на расизмот, додека притоа ја задржуваат привилегираната позиција на арбитри и гласноговорнички во име на сите жени. Поентата е да се создадат инклузивни простори во кои жените од малцинските нации и етницитети ќе имаат можности да бидат слушнати кога ќе ја посочуваат експлоатацијата, дискриминацијата, расизмот и исклучувањето, можноста навистина рамноправно да ги застапуваат и интересите на групите на кои им припаѓаат.

 

Мора да се признае дека тоа е потешкиот пат, но и единствен начин феминизмот да (о)стане делотворно оружје против национализмот, расизмот, ксенофобијата. Една од можните стратегии за нешто такво, заради што денес е важно да се вратиме на таа книга, понуди Нира Јувал Дејвис во Полот и нацијата. Таа го нарекува тоа трансверзална политика.

Оваа политичка практика е заснована на „вкоренувањето“, односно афирмацијата на сопствената положба како пат кон „преместување“, односно развивање солидарност со оние кои им припаѓаат на други „замислени заедници“, но со нас споделуваат заеднички политички вредности и цели.

Трансверзалната политика е подеднакво добар одговор и на колонијалистичкиот универзализам и на постмодерниот релативизам, кој колку и повремено да успевал да укаже на специфичните разлики, нивното самодоволно нагласување придонесува за климата на политичка индиферентност. Доколку незанемарливите разлики меѓу нас – нацијата, расата, конфесионалната припадност, сексуалната ориентација – се толку големи, тоа ја имобилизира политизацијата и масовното организирање.

Од друга страна, доколку постојано ги нагласуваме различните визури на истиот причинител и поредок на угнетеноста, начините на кои расизмот, мизогинијата, национализмот се вткаени во капиталистичкиот систем, на тој начин го јакнеме чувството на солидарност и заедничката политичка цел.

За да не го препуштиме женското ослободување на десничарските фикции за тоа како живее српската жена и дека на жените не им требаат повеќе права туку привилегии, мораме одново да се потсетуваме на зборовите на Одри Лорд – ниедна од нас не може да биде слободна, додека не сме слободни сите, без оглед колку се разликуваат нашите окови.

Илустрации: Natasha Wright

Извор: http://proletter.me

ОкоБоли главаВицФото