Фројд во ерата на корпоративниот капитализам

22.09.2017 23:39
Фројд во ерата на корпоративниот капитализам

Смртта би требало да е единствен настан; единствен во смисла дека се прокламира еднаш засекогаш. Сепак, неопходно е некои луѓе и појави одново да се прогласуваат за мртви. Во друштвото на бог, Маркс, историјата, се најде и Фројд. Како да се плашиме дека ќе исползат во светот на живите, одвреме навреме фрламе по некоја грутка свежа земја на неговиот гроб. Денес, во ера на фетишизација на невронауката, ман(тр)ично повторуваме дека психоанализата е мртва, ирелевантна, дека нејзиниот метод е декадентен, дури „опасен“, како што сугерира филмот на Дејвид Кроненберг, „Опасен метод“.

Лекување со разговор, синтагма која ѝ ја должиме на госпоѓицата Берта Папенхајм која под псевдонимот Ана О. фигурира како субјект на психоаналитичката студија на случај на Фројд, е мошне исмејувана години наназад. Со безброј деца и возрасни на медикаменти кои го модификуваат однесувањето, како навистина да му светнало. Навистина, кој наместо таблети со брзо дејство би избрал години на софа со психоаналитичар?

Кога психоанализата би била само „лекување“ поединци од општествено непосакувано однесување, не верувам дека нејзиното пензионирање би загрижило кого било освен самите психоаналитичари. Исто така, доколку би била само средство кое безобразно го користат богатите за да разговараат за своите декадентни егзистенции, тогаш не би имало за што да се жали. Ако, не дај боже, психоанализата би била само интелектуално трошење на време во академските кругови, би требало што попрво да се ослободиме од неа, еднаш засекогаш.

Психоанализата не ми е омилена; и покрај тоа, постои нешто заради кое ме обеспокојува идејата дека лекувањето со разговор еутаназира. Тоа нешто има врска со односот помеѓу двете царства на психичкото кои Фројд ги нарекува примарни и секундарни психички процеси. Првиот домен е инстинктивен, безобѕирен резервоар на ирационални мотиви/нагони и лежи веднаш под мирната фасада на цивилизираното јас. Другиот домен е самата фасада – пресметлива надворешност која ја градиме несвесно за да опстанеме во секојдневниот живот.

Можеби терминологијата на Фројд на моменти е опскурна; сеедно, поделбата за која зборува е очигледна до тривијалност. Дури и премногу добро знаеме дека нашата секундарна психа често нема контакт со примарната. Навредена, предадена, како ви е помило, тогаш примарната испраќа емисари – анксиозност, депресија, предрасуди, хипокризија. Колку повеќе им се предаваме на доминантните културни норми, толку основните инстинкти повеќе се обидуваат да се изборат за свое место во нас. Упорни и без совест, пронаоѓаат пукнатини во фасадата, најчесто кога тоа најмалку го посакуваме. Во таа смисла, соочувањето со прашањето на примарните психички процеси се чини нужно.

Генерално, современата психологија има два одговори за тоа прашање. Првиот ја нагласува потребата секундарниот домен да го покори примарниот преку „образование за реалноста“. Од мали нозе, од нас се бара да се повикуваме на факти, да ги аргументираме своите тврдења, да ги поврзуваме аргументите во кохеренетни целини, да ја антиципираме контрааргументацијата, да донесуваме одлуки и, доколку родителите и наставниците се доволно чувствителни на плурализмот на општествената реалност, со почит да се однесуваме кон оние кои не се сложуваат со нас. Некои општествени критичари оваа линија на резонирање ја доведуваат до крајни консеквенци: кога нашите школи и семејства подобро би ги обучувале младите генерации за јавна употреба на разумот, состојбата на нашите демократии би била далеку подобра.

Помалку или повеќе, вториот одговор е спротивен и на повикот за ослободување, а не на репресијата во однос на примарната психа. Неопходно е, вели ваквата логика, да го прифатиме своето внатрешно јас. Значи, може да отидеме на одмор, да пиеме апчиња, да одиме во кино, да пиеме алкохол, да пушиме или купуваме. Кога така ќе се погрижиме за себеси, нашето рационално однесување може да биде само порационално, зашто нема да го напаѓа и загрозува внатрешниот галимат кој нè прави луѓе.

Самиот Фројд никогаш не го застапувал ни едното ни другото. Предлагал себеси да си дозволиме ваков разговор: личноста А зборува и не внимава дали нејзините зборови се „правилни“, во смисла дали се точни и соодветни, а личноста Б слуша и не пресудува, не вреднува.

За разлика од повеќето конверзации, кои имаат одредени културно дефинирани граници, ритамот и содржината, ваквите разговори немаат толку строги правила. Последично, може да одведат на чудни места и да станат мошне напнати. Умеат да бидат многу досадни, обележани со долги тишини.

Гледано однадвор, ваквиот разговор е бесмислен. И зошто да не се каже дека во најголем дел тој се покажува како губење време. Меѓутоа, како контрапункт на рутинската интеракција меѓу луѓето, тој отвора простор за откривање на нашите врзани внатрешности во јазол. Секое мало нешто кое излегува на виделина се испитува минуциозно и се посматра во однос на сличните делчиња информации за внатрешното јас. Ако сме доволно истрајни, добиваме, како што би рекол Мартин Хајдегер, „слободен однос“ спрема некои делови од себеси и сопственото окружување; целините кои ги создаваат овие делови веќе не се неподвижни грамади, туку стануваат полесни за ракување, дури и промена.

Фројд често бил прогласуван за продукт на своето окружување – на затворената Виена од почетокот на 19 век. Парадоксално, неговата постапка за откривање на себството се чини радикална и опасна во значително поотворената денешница. Наспроти догмата дека реалноста е тоа што е, таква каква што е и дека можеме да се надеваме само на повремени пукнатини и реконструкции, Фројд укажува на способноста на човечкото битие за вистински промени; не кои било и какви било промени, туку промени кои ги поништуваат малигните ефекти на нашето растење и образование и ѝ даваат легитимитет на потребата да ја нарушиме целината на она што го нарекуваме реален живот.

Во предлогот на Фројд се насетува уште еден парадокс: „револуцијата“ што ја предлага тој не бара дополнителни напори; напротив, бара од нас помалку да се надеваме и нè повикува да забавиме. Иако фројдовскиот разговор често чини многу, тој спаѓа во она што економистите го нарекуваат непродуктивна работа.

Наспроти нашата култура на продуктивноста и припаѓачката субкултура на „давање одмор“, предлогот на Фројд за преобликување на светот се сведува на нов начин на комуникација, нова дискурзивна практика, како што можело да се каже после Роланд Барт, Мишел Фуко, Жак Дерида и Жак Лакан, на кои радикалниот Фројд им бил референтна точка.

Фројдовската радикална конверзација се покажува како неподнослива, станува нешто што не сме во состојба да го толерираме живеејќи во свет кој се движи сè побрзо. Треба да се прочитаат книги, да се нахранат гладните усти, да се бориме против корпорациите или да работиме во нив и за нив, да посетиме нови дестинации, треба да се надживее комплексот на цивилизиран спасител и да се укаже на гладните деца, кастрираните жени, замолчените дисиденти. Колку време останува за разговор кој лесно може да се покаже како непродуктивен? Иронично, токму затоа што не си дозволуваме да бидеме непродуктивни, ние ја конзервираме реалноста, придонесуваме за нејзината ригидност, чувствуваме дека таа нè контролира нас.

Хана Арент зборуваше за светот како нешто што го создал човекот, наспроти Земјата. Светот е планиран со помош на идеите во нашата глава, изграден со нашите раце. Без подлабоки човечки односи, пишуваше, тој е „статичен куп нешта, неподнослива реалност во која се вртиме во круг, не поместувајќи се од една точка“. Меѓучовечките односи, ако се длабоки, откако Фројд со поинаков речник ја изложи истата идеја, „мора да подразбираат можност дека едни со други разговараме без однапред одредена цел, без идеја дека разговорот мора да има цел, без невротичната потреба да одиме од тема во тема.“

Фројд како радикален начин на размислување се покажува нужен во време кога сè се чини возможно, а повторно се покажува како тешко остварливо. И не е уметност заради уметност. Дали се сеќавате која беше најсилната дискредитација на движењето Окупирај, на енклавата 99 проценти? „Немаат програма“, „не се во состојба таксативно да ги набројат своите цели“, „немаат препознатлива хиерархија“. Со други зборови, радикални се; потсетуваат дека можеби може поинаку.

Илустрации: David Levine

Извор: https://mindreadingsblog.wordpress.com

Слични содржини

Психологија / Теорија
Психологија / Теорија
Психологија / Наука
Психологија / Теорија
Графички Дизајн / Книжевност / Психологија / Стрип
Општество / Психологија / Живот / Теорија

ОкоБоли главаВицФото